ایران از فهرست غول‌های نفت و گاز حذف شد؛
تأثیر تحریم‌های «بی‌اثر» بر نقشه انرژی جهان!
ایمان ربیعی
ایران سومین تحریم نفتی خود در 70 سال اخیر را تجربه می‌کند و همین امر سبب شده است در فهرست صادرکنندگان بزرگ نفتی و همچنین در میان غول‌های نفتی جهان دیگر نشانی از ایران نباشد.
ایران سومین دارنده ذخایر نفت در جهان است. ذخایر نفتی و گازی ایران، یکی از بالاترین ذخایر در جهان تلقی می‌شود اما سالیان طولانی است تلاش ایران برای ورود به بازارهای جهانی گاز با بن‌بست روبرو شده و از سوی دیگر تحریم نفتی نیز ایران را به غایب بزرگ بازار نفت مبدل ساخته است.
از سال 1397، با تصمیم جنجال ترامپ برای خروج از برجام، ایران با تحریم‌های نفتی مواجه گردید. پیش از این یک بار در جریان ملی شدن صنعت نفت، ایران تحریم‌های نفتی را در دهه سی تجربه کرد، پس از آن تحریم نفتی ایران در آغازین سال‌های دهه نود به وقوع پیوست و حالا نیز ایران همچنان درگیر سومین تحریم نفتی در این سال‌هاست. در این شرایط صادرات نفت ایران با کاهشی قابل توجه روبرو شده است. هر چند محرمانگی آمار مانع از تحلیل میزان صادرات نفت ایران شده است اما با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد اقتصاد ایران نتوانسته است بازارهای پیشین خود را در جهان زنده نگه دارد. تلاش چین برای عقد قرارداد خرید نفت از رقبای ایران نشان از آن دارد که بزرگترین خریدار نفت ایران در جهان نیز چندان امیدی به پایداری جریان صادرات نفت از ایران ندارد و از این رو در تلاش برای جایگزینی نفت دیگر کشورها با ایران است. در دیگر سو ، پیش از تحریم‌های شدید نفتی، رقیب گازی ایران در شمال این کشور، یعنی روسیه مانع از رسیدن گاز ایران به اروپا می‌شد و در جنوب نیز قطر با استفاده از فرصت تحریم، بازار گاز ال‌ان‌جی جهان را در اختیار گرفت و به ثروتمندترین کشور جهان بدل شد.
حالا تاثیر تحریم‌های نفتی از پس سه سال مداوم، بر اقتصاد ایران قابل رصد است. رشد منفی، تورم بالا و بحران شدید اقتصادی نشان از میزان وابستگی اقتصاد ایران به نفت دارد.
ایران، غایب بزرگ نفتی در جهان
ایران علی‌رغم اینکه در رتبه سوم از ذخایر نفت و گاز جهان قرار دارد اما به دلیل تحریم‌های ظالمانه، نبود زیر ساخت و عدم مدیریت صحیح از فهرست بیست شرکت بزرگ نفت و گاز دنیا حذف شده است.شرکت‌های اکسون‌موبیل،شورون، پتروچاینا، آرامکوی عربستان سعودی،شل، کونوکوفیلیپ، روزنف، سینوپک، لوکاویل، دوک انرژی، توتال، گازپروم و بریتیش‌پترولیوم از جمله مشهورترین شرکت‌هایی هستند که نامشان در میان 20 غول نفتی جهان می‌درخشد .
در این شرایط برخی منابع درآمدهای نفتی ایران در سال گذشته را در محدوده دو میلیارد دلار اعلام می‌کنند .
تحریم تنها از دست رفتن بازار جهانی نیست
نکته مهم اینجاست که تحریم تنها به معنای از دست دادن بازارهای جهانی نیست. اتفاقا نبود امکان سرمایه‌گذاری، کمبود مالی و همچنین ممانعت تحریم کنندگان از ورود تکنولوژی روز دنیا ، بحران را در این حوزه عمیق‌تر می‌کند . در شرایطی ایران با تحریم نفتی دست و پنجه نرم می‌کند که بررسی‌ها نشان می‌دهد افول نفت در جهان از سال 2030 آغاز شده و تکنولوژی روز جهان زمینه را برای جایگزینی انرژی‌های نو و پاک‌تر به جای سوخت‌های فسیلی مهیا می‌کند. به این ترتیب از دست رفتن این فرصت مساوی با ماندن میلیاردها دلار از ثروت ایران در زیر زمین خواهد بود. ثروتی که دیگر با پایان عصر نفت قابل استفاده نخواهد بود .
ایران در فضایی این چنین دشوار با یکی از سخت‌ترین و صعب‌ترین تجربه‌های تحریمی جهان روبروست .
از سوی دیگر نبود امکان سرمایه‌گذاری میزان تولید نفت و گاز در ایران را کاهش داده است. نگاهی به سخنرانی‌ها وبرنامه‌های ارائه شده از سوی جواد اوجی، وزیر کنونی نفت در جریان دریافت رای اعتماد مجلس نشان می‌دهد که وی نیز از ضرورت سرمایه‌گذاری برای رفع بحران کنوین چاههای تولیدی سخن گفته است.
وزیر نفت از برنامه‌ریزی برای جذب ۱۴۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در صنعت نفت ظرف چهار تا هشت سال آینده خبر داده و گفته بود: دولت سیزدهم عزمش را برای گسترش همکاری با شرکت‌های چینی جزم کرده است. با این حال هنوز سیگنال ثبتی در این حوزه از راه نرسیده است به طوری که برخی کارشناسان معتقدند تداوم این روند نه تنها بحران نفتی برای ایران در بازار جهانی ایجاد کرده بلکه در داخل نیز سبب می شود ایران به واردکننده گاز تبدیل شود چرا که صنعت گاز به سرمایه‌گذاری بزرگی برای حفظ جریان تولید نیازمند است.
سید مهدی حسینی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: برای جذب سرمایه خارجی دو مشکل اساسی داریم، نخستین مشکل تحریم است بر اساس آن هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی به ویژه در بخش انرژی ایران ممنوع است و موسساتی که این شرایط را نادیده بگیرند، آسیب خواهند دید و جریمه می‌شوند. مورد دوم موانع داخلی است
سید مهدی حسینی، تحلیلگر حوزه انرژی درپاسخ به این پرسش که آیا ایران وارد کننده گاز خواهد شد یا خیر، به «توسعه ایرانی» گفت: مشکلات بخش تولید گاز همچنان وجود دارد و اگر میادین گازی توسعه نیابد و فشارافزایی نشود با توجه به میزان مصرف روزانه بیش از 700 میلیون متر مکعب گاز در کشور که از مجموع میزان مصرف اتحادیه اروپا بیشتر است؛ به حتم در آینده دچار مشکل خواهیم شد.
وی تاکید کرد: اکنون نیز واردکننده گاز از ترکمنستان هستیم و میزان صادرات گاز ما به عراق و ترکیه و ... با میزان واردات ما برابر بوده و بالانس است. اما اگر مجموعه موانع تولید گاز برطرف نشود و مسائل پارس‌جنوبی حل نشود و سایر میادین گازی توسعه نیابد و تحریم‌ها هم تداوم داشته باشد به حتم با کمبود گاز مواجه خواهیم شد.
حسینی گفت: باید گفت در صورت نیاز به واردات گاز در اثر کمبود نیز با مشکلاتی مواجه می‌شویم زیرا برای واردات نیازمند انتقال پول هستیم که شرایط تحریم مانع این کار خواهد شد بنابراین شرایط از هر نظر سخت خواهد شد. وی تاکید کرد: همه موانع و مشکلات باید همسو با هم رفع شود و امیدوارم تحریم‌ها هرچه زودتر برداشته شود تا فشار بر بخش نفت و گاز به حداقل برسد و شاهد توسعه این بخش در آینده باشیم.
حسینی در پاسخ به این پرسش که در صورت ادامه شرایط تحریم‌ها آیا امکان سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه انرژی گاز ایران وجود دارد یا خیر؛ گفت: برای جذب سرمایه خارجی دو مشکل اساسی داریم، نخستین مشکل تحریم است بر اساس آن هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی به ویژه در بخش انرژی ایران ممنوع است و موسساتی که این شرایط را نادیده بگیرند، آسیب خواهند دید و جریمه می‌شوند. مورد دوم موانع داخلی است زیرا عده‌ای بر این باورند جذب سرمایه خارجی در اصل منجر به بدهی خارجی ایران خواهد شد. بنابراین صرفه اقتصادی ندارد در حالی که در صورت سرمایه‌گذاری در مدت زمان کوتاهی می‌توان مبلغ سرمایه‌گذاری شده را بازگرداند و برای سالیان طولانی به سود نیز دست یافت. اما این عده همچنان سرمایه‌گذاری خارجی را روش درستی نمی‌دانند و مانع این کار می‌شوند. جذب سرمایه‌های داخلی نیز پاسخگوی نیاز توسعه این میادین نیست و تاکنون در این زمینه موفق نبوده‌ایم.
به نظر می‌رسد کسانی که تحریم را کاغذپاره می‌خواندند با ساده‌انگاری از برابر این اتفاق مهلک عبور کرده و تلاش‌های دیپلماتیک برای حل مساله را به بن‌بست می‌کشاندند، امروز باید پاسخگو باشد که چرا بزرگترین دارنده ذخایر نفت و گاز جهان، نامش در میان صادرکنندگان و تولیدکنندگان بزرگ نفتی نیست.
دیدگاه تان را بنویسید