تشدید بحران خشکسالی در کشور و درگیری ۲۵۰ شهر با تنش آبی؛
برداشت آب به منابع زمان دایناسورها رسید
مریم شکرانی
بحران آب دوباره به تیتر اصلی رسانه‌های ایران برگشته است. بنا به اعلام وزارت نیرو ایران تا این لحظه ۴۲.۹ درصد کاهش بارندگی نسبت به دراز مدت و ۵۵ درصد کاهش بارندگی نسبت به پارسال را تجربه می‌کند و بیشتر از ۲۵۰ شهر ایران با تنش آبی مواجه شده‌اند.
حالا حدود نیمی از سدهای ایران خالی مانده است و البته کارشناسان می‌گویند که حجم آب موجود از ارقام گفته شده کمتر است زیرا سدها لایروبی نشده و گل و لای ته‌نشین شده ته سدها حجم آب را بیشتر نشان می‌دهند.
وضعیت هشداردهنده منابع آبی ایران حالا نه تنها به اختلافات آبی بین روستاییان و گاه تجمعات اعتراضی آنها رسیده است که زمزمه‌هایی درباره واردات آب در برابر نفت شنیده میشود.
وضعیت بحرانی برداشت آب از منابع زیرزمینی
کاهش شدید ذخایر آبی ایران از سوی برخی کارشناسان با اصطلاح ورشکستگی آبی توصیف شده است. آنها می‌گویند در شرایطی که موجودی آب ایران حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب است، ۹۶ میلیارد مترمکعب آب مصرف میشود و این به معنی اضافه برداشت سنگین آب از منابع زیرزمینی است. تا آنجا که برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی به ذخایر بسیار قدیمی آب در زیر زمین و مربوط به عهد زیست دایناسورها بر سیاره زمین رسیده است.
حالا محمد درویش، کارشناس آب و محیط زیست در گفتگوهایی جداگانه با همشهری و تجارت نیوز به نکات تکان‌دهنده‌ای اشاره کرده است.
او توضیح داده که ذخایر آبی که در ۱۴ سال گذشته نابود شده‌اند برای بازیابی نیاز به ۵۰ هزار سال زمان دارند.
کشاورزی مزیت آبی ندارد
او همچنین با انتقاد از مدل معیشت ایرانی‌ها گفته است در حالی که منابع آبی در ایران فشار سنگینی را تحمل می‌کنند اشتغال در ایران بر پایه کشاورزی و دامپروری گذاشته شده است. این در حالی است که امارات اشتغال خود را بر پایه ترانزیت و تجارت کالا و گردشگری بنیان گذاشته است و این مساله حتی برای ترکیه که به عنوان یک کشور پرآب شناخته میشود، صدق می‌کند و این کشور اقتصاد خود را برمبنای گردشگری و تولید غیرکشاورزی بنیان گذاشته است.
در ایران اما نه تنها بیشتر از ۹۲ درصد منابع آبی برای کشاورزی و دامپروری مصرف میشود که حتی مدیران ایرانی به کرات درباره خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی سخن گفته‌اند.
این کارشناس آب و محیط زیست گفته است اشتغال بر مبنای کشاورزی و دامپروری موجب شده است که با بحران آب بسیاری از کشاورزان و دامپروران بیکار شده و راهی حاشیه شهرها بشوند به طوری که قبل از انقلاب جمعیت حاشیه‌نشین فقط ۷۰۰ هزار نفر بود و حالا جمعیت حاشیه نشینان به بالای ۲۰ میلیون نفر رسیده اند.
هدررفت آب در ضایعات غذا؛ ۷میلیارد مترمکعب
البته باید اشاره کرد که مصرف بالای آب در کشاورزی فقط به کشت غیراصولی و بی‌رویه محصولات کشاورزی مربوط نمی‌شود و ایران در بحث ضایعات غذا و کشاورزی هم رکورددار است. به گونه‌ای که بر اساس اعلام اتاق بازرگانی ایران، ضایعات غذا در کشور معادل ۹ کشور اروپایی است و این ضایعات غذا و کشاورزی که بیشتر به دلیل کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در ایران است معادل ۷ میلیارد مترمکعب یا چیزی حدود مصرف آب آشامیدنی و صنعت آب هدر می‌دهد.
ضمن اینکه ۳۰ درصد آب آشامیدنی هم در حین توزیع با شبکه پوسیده آب از دست میرود.
علاوه بر این حالا نه تنها اشتغال بر پایه کشاورزی به بحران آب در ایران دامن زده که حتی مشاغل صنعتی هم با جانمایی اشتباهی و نادرست بحران آب را تشدید کرده است. به گونه‌ای که پتروشیمی‌ها و پالایشگاهها به جای استقرار در کنار دریاها، در مناطق کویری مانند کرمان و اصفهان جانمایی شده و باعث تشدید فشار بر منابع آب زیرزمینی این مناطق شده‌اند.البته مصرف‌کنندگان آب هم در ردیف‌های انتهایی متهمان بحران آب قرار می‌گیرند.
هدایت فهمی، مدیر سابق منابع آب وزارت نیرو گفته است: «مصرف آب در ایران خارج از استاندارد است. چه آب در بخش صنعت و کشاورزی استفاده شود و چه برای آشامیدن باشد. به طوری که مثلا در بخش خانگی استاندارد جهانی مصرف آب حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ لیتر برای هر فرد است در حالی که ما در ایران به طور متوسط حدود ۲۲۰ تا ۲۴۰ لیتر مصرف برای هر فرد داریم. این مقدار حتی در برخی مناطق تهران به چیزی بیشتر از ۳۵۰ لیتر آب به ازای هر فرد می‌رسد.»
در شرایطی که موجودی آب ایران حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب است، ۹۶ میلیارد مترمکعب آب مصرف میشود و این به معنی اضافه برداشت سنگین آب از منابع زیرزمینی است. تا آنجا که برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی به ذخایر بسیار قدیمی آب در زیر زمین و مربوط به عهد زیست دایناسورها بر سیاره زمین رسیده است
احتمال واردات آب وجود دارد
تعداد شهرهای دارای وضعیت تنش آبی در حال افزایش است و در این شرایط هشدارهایی از وی مقامات وزارت نیرو برای کشترکان پرمصرف به گوش می‌رسد. گفته میشود مصرف‌کنندگان پرمصرف به زودی اخطار خواهند گرفت.
حالا وضعیت آب در ایران به حدی بحرانی است که باقر قرمزچشمه، عضو هیات علمی و رئیس گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده حفاظت از آب و خاک در این باره گفته است که احتمال واردات آب وجود دارد. او در این باره توضیح داده است: «در ایران هم به واردات آب فکر شده و بحث‌هایی مثل آب در برابر نفت هست که این روزها شنیده میشود. البته ایران هنوز آبی وارد نکرده است؛ با این حال در یک برهه زمانی در ستاد فناوری ریاست جمهوری این بحث در قالب پیشنهادهای محققان مطرح شده اما فعلا در حد همان صحبت ماند .
قرمزچشمه توضیح می‌دهد: «ایران از نظر اقتصادی هنوز توان سرمایه‌گذاری در این مساله را ندارد و در حال حاضر سرمایه‌گذاری و تمرکز خود را بر دستگاه‌های آب شیرین‌کن گذاشته است تا از دریای خلیج فارس و عمان یا خزر آب را به مناطق خشک مرکزی انتقال دهد و آب را شیرین‌سازی کند.
با این وصف به نظر می‌رسد بحران اصلی اقتصاد ایران از بهره‌وری پایین، تحریم و ... عبور کرده و به فاز بیآبی رسیده است. ایران همواره سرزمینی کم آب با دوره‌های طولانی خشکسالی بوده است اما به نظر می‌رسد بی‌توجهی به منابع آبی و موقعیت اقلیمی ایران و هدررفت بخش مهمی از سرمایه‌های آبی کشور در سایه فعالیت چاههای غیرمجاز آثار بلندمدت خود را آشکار کرده است. کارشناسان می‌گویند برای تدبیر در این حوزه امروز دیر است حال آنکه حل مساله مهم آب به آینده موکول شده است.
دیدگاه تان را بنویسید