گردشگری جنگ؛ مرحمی بر زخم‌های کهنه

پگاه دهدار ،  راهنمای گردشگری

۳۱ شهریور سالروز شروع جنگ تحمیلی و آغاز هفته دفاع مقدس است. هفته‌ای که تا 6 مهر ادامه دارد و روزهای آن یادآور حماسه و رشادت مردان و زنان دلیری است که برای حفاظت از این مرز و بوم از جسم و جان خود گذشتند. به سهم خود و برای گرامیداشت این حماسه‌ها این هفته به سراغ یکی از زیرشاخه‌های صنعت گردشگری؛ یعنی گردشگری جنگ رفتیم...

گردشگری جنگ به عنوان یکی از شاخه‌های پرجاذبه در صنعت گردشگری طرفداران زیادی داشته و افراد بسیاری همه ساله در قالب تورهای مناطق جنگی از جاذبه‌های گردشگری جنگ دیدن می‌کنند. در ایران نیز فرصت‌های گردشگری فراوانی در این زمینه وجود دارد که تاکنون کمتر به آن‌ها پرداخته شده است.

متاسفانه در طول تاریخ، شاهد وقوع جنگ‌های بسیار در نقاط مختلف جهان بوده‌ایم. اما مشخصا بزرگترین جنگ دوران معاصر، جنگ جهانی دوم بوده است.

تقریبا بعد از جنگ جهانی دوم بود که زمزمه‌های گردشگری جنگ بر سر زبان‌ها افتاد. ایده‌ای که وقتی مطرح شد، هدفی جز رونق دوباره مناطق جنگ‌زده و بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق نداشت اما بعد از مدتی وجهه تاریخی آن قوت گرفت و با بهبود وضعیت مناطق جنگ‌زده، به حاشیه دنیای گردشگری رانده شد.

گردشگری جنگ، درواقع درون خود حاوی یک تناقض نیز هست، چون معمولا همه انتظار دارند گردشگری همراه با شادی و فراغت باشد. گردشگران معمولا برای گذراندن اوقات خوش به مراکز دیدنی و مفرح سفر می‌کنند. حداقل درنهایت به دیدن آثار تاریخی می‌روند. اما در یک کلام گردشگران با هدف تفریح و لذت‌بردن از وقت خود به گردشگری می‌پردازند. پس چرا اصلا گردشگری جنگی باید مطرح شود؟ پاسخ به این پرسش را باید در روحیه ماجراجویانه و تنوع‌طلب انسان‌ها خصوصا گردشگران حرفه‌ای جست‌وجو کرد. از طرف دیگر هدف گردشگری جنگ در این است که با نشان دادن ویرانی ناشی از جنگ، حس جنگ‌ستیزی و عواطف انسان‌دوستانه را در گردشگران تحریک کند و از طرف دیگر موجب حفظ تاریخ حماسی یک ملت و کشور شود و درنهایت رونق دوباره‌ای به مناطق جنگ‌زده بدهد. همه این اهداف می‌تواند در بهبود وضع زندگی مردم مناطق جنگ‌زده کمک شایانی کند. به‌طور مثال در مورد شهر‌ها و استان‌های جنگ‌زده باید گفت در کوچه ‌پس‌کوچه‌ها و خیابان‌های این شهر‌ها هنوز هم خانه‌هایی هستند که سند زنده جنایت‌های ارتش بعثی صدام بر در و دیوارشان وجود دارد. قطعا هر گردشگری این خانه‌ها یا نخل‌های سوخته را ببیند، پی به عمق فاجعه می‌برد و حقانیت مردم ایران برایش زنده‌تر می‌شود. از طرف دیگر این خانه‌ها نمادی از ۸‌سال دفاع‌مقدس زنان و مردان ایرانی است که با پوست و گوشت و استخوان خود تا آخرین قطره خون از سرزمین‌شان دفاع کرده‌اند. این خود یک تبلیغ بزرگ برای روحیه تسلیم‌ناپذیر ایرانیان در نزد هر گردشگری است. اگر با یک برنامه‌ریزی درست نسبت به راه‌اندازی تورهای گردشگری جنگ در شهر‌ها و مناطق جنگی استان‌های مرزی اقدام شود، قطعا موجب واردشدن سرمایه‌های بسیار برای بازسازی و بهبود وضع زندگی مردمان این منطقه می‌شود. گردشگرانی که به این مناطق جنگی می‌روند از نزدیک با مردمان خونگرم آن آشنا می‌شوند و همه اینها در بلندمدت به توسعه پایدار این مناطق کمک می‌کند.

گردشگری جنگ در ایران

مدیریت کلان در بخش گردشگری باید فرصت‌ها را در کشور شناسایی کرده و آن‌ها را در طرح جامع گردشگری کشور بگنجاند. گردشگری جنگ و جاذبه‌های مرتبط با آن می‌تواند به عنوان یکی از فرصت‌های مناسب برای کشور محسوب شود که باعث می‌شود سالانه بدون توجه به زمان خاص، گردشگران از مناطق جنگی بازدید کنند. گردشگری جنگ از شاخه‌های تخصصی و مهم گردشگری است که با نشان دادن ویرانی‌های ناشی از جنگ علاوه بر بیدار کردن حس جنگ ستیزی و عواطف انسان دوستانه در گردشگران به حفظ تاریخ معنوی و حماسی یک کشورکمک می‌کند. جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران یکی از جنگ‌هایی است که برای گردشگران قابل توجه است و فرهنگ شهادت و ایثار را می‌توان به عنوان یکی از گزینه‌هایی که برای گردشگران اهمیت دارد به خوبی معرفی کرد. نسل سوم انقلاب و بعد از آن با چگونگی جنگ تحمیلی، رشادت‌ها، شهادت‌ها، ازخودگذشتگی‌ها و اتفاقات این جنگ تحمیلی به خوبی آشنایی ندارند؛ می‌توان با معرفی دفاع مقدس از طریق تورهای گردشگری جنگ این فرهنگ را به نسل‌های بعد انتقال داد، البته این امر جز با فرهنگ‌سازی و نهادینه کردن گردشگری دفاع مقدس محقق نخواهد شد.

با بیان این میراث معنوی و ناملموس کشور، داستان دلاوری جوانان ایران در پاسداری از وطن و از سوی دیگر رنج‌های مردم به خصوص ساکنان مناطق جنگی با صدای رساتری به گوش جهانیان می‌رسد. بر اثر بمباران شیمیایی عراق در حلبچه، سردشت، پیرانشهر و دیگر مناطق، فجایعی رخ داد که تاکنون این مقاصد چنان که باید عرضه نشده‌اند و برنامه خاصی برای جذب گردشگران بین‌المللی به این مقاصد نیز وجود نداشته است. کشور ما، ایران، با وجود داشتن بسیاری از ویژگی‌های لازم برای توسعه صنعت گردشگری، نتوانسته در این عرصه جایگاه واقعی خود را به دست آورد. از آنجا که مدیران و مسئولان دولتی نتوانسته‌اند به اهداف اصلی خود برسند؛ بازنگری و ایجاد تغییراتی در چارچوب سازمانی این صنعت در کشورمان ضروری به نظر می‌رسد. مردم مناطق جنگی می‌توانند راوی جنگ باشند و اقدامات سودده حاصل از بازدید مناطق جنگی در شهرهایی چون خرمشهر توسط مردم همان شهر صورت گیرد.

خاک، خرابه، آوار... این تنها هدیه‌ای است که گردشگری جنگ به بازدیدکنندگانش می‌دهد تا با تماشای فجایع انسانی عواطف بشردوستانه و جنگ‌ستیزی و کمک به همنوع را در آنها بیدار کند. گردشگری جنگ با تمام بهره‌ای که نصیب دولت‌ها می‌کند؛ عایدی زیادی برای گردشگران ندارد. اما همین شاخه توریسم وقتی به مرزهای ایران می‌رسد، رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. تاریخ، معنویت و حماسه دستاوردهایی هستند که گردشگران جنگ در ایران، از آوار مناطق جنگی نصیب می‌برند تا این شاخه تلخ گردشگری در ایران، ‌چارچوب‌های تازه‌ای پیدا کند. گردشگری جنگ وقتی به مرزهای ایران می‌رسد؛ رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. تاریخ، معنویت و حماسه دستاوردهایی هستند که گردشگران جنگ در ایران، از آوار مناطق جنگی نصیب می‌برند.

در دوران جنگ تحمیلی که 3 استان خوزستان، ایلام و کرمانشاه به طور جدی درگیر جنگ بودند، آسیب‌های زیادی به این مناطق وارد آمد که حتی گذشت زمان هم کمک چندانی به بهبود وضعیت این مناطق جنگ زده نکرد. این مهم‌ترین بهانه رونق گردشگری جنگ در سال‌های اخیر بود که منسجم‌تین فعالیت مربوط به آن در ‌چارچوب کاروان‌های راهیان نور تعریف می‌شد. کاروانی که با عبور از این سه استان، مناطق جنگ‌زده و آثار مادی و معنوی به جا مانده از دوران دفاع مقدس را به بازدیدکنندگان معرفی می‌کردند.

خاک، خرابه، آوار... این تنها هدیه‌ای است که گردشگری جنگ به بازدیدکنندگانش می‌دهد تا با تماشای فجایع انسانی عواطف بشردوستانه و جنگ ستیزی و کمک به همنوع را در آنها بیدار کند. گردشگری جنگ با تمام بهره‌ای که نصیب دولت‌ها می‌کند؛ چیز زیادی برای گردشگران ندارد

موزه دفاع مقدس

موزه انقلاب و دفاع مقدس فرصت مناسبی برای معرفی و نشان دادن دستاوردهای دوران دفاع مقدس به عامه مردم است. این موزه ظرفیت‌های بالایی برای آشنایی مردم با مباحث مربوط به انقلاب و دفاع مقدس ایجاد کرده است. موزه مکانی است که با رصد گذشته و تاریخ یک ملت، با استفاده از ابزار هنر می‌کوشد حوادث، اتفاقات و فرازونشیب‌هایی را که آن ملت پشت سر گذاشته است به نسل آینده منتقل کند. مفهوم دفاع مقدس مفهومی متفاوت و مغایر با جنگ و جنگ طلبی است و دفاع مقدس از حیث ماهیت یک اتفاق متفاوت در طول تاریخ است. موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مسئولیت زنده نگه داشتن حافظه تاریخی مردم را دارد. کسانی که به این تاریخ اهمیت می‌دهند برای آینده و برنامه ریزی جهت ارتقای ارزش‌ها و پیشرفت جامعه ارزش قائل هستند و نگاهی پویا به مسائل دارند. آنچه که می‌تواند دستمایه برای نسل آینده باشد آثاری است که می‌شود به عنوان موزه به آن نگریست. اصل بر حفظ و مراقبت و معرفی برای آیندگان است و قطعا این امر باید ادامه دار باشد. موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس رسالتی خطیر نسبت به موزه‌های دیگر دارد چون باید دو رکن انقلاب و دفاع مقدس را به صورت شایسته و مستند به نمایش بگذارند و از آن نگهداری کنند.

باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

همه ایرانیان روایت هرچند کوتاهی از هشت سال دفاع مقدس شنیده‌اند؛ اما هیچ کدام دیداری نزدیک با فضایی که حتی شبیه به آنجا باشد و بتواند آن لحظات را تداعی کند نداشتند. باغ موزه دفاع مقدس تهران یک موزه رویدادی است. این مجموعه کاملا هدفمند است و تنوع بسیار زیادی در سازه‌های آن وجود دارد. مطالعات اولیه پروژه این موزه در آذر‌ماه 1383 آغاز و طرح اولیه طی جلسات متعدد بررسی شده و سپس در فروردین 84 به تصویب رسیده است.

سپس طراحی موزه به مسابقه گذاشته شد. 250 نفر در این مسابقه شرکت کردند و 42 اثر به دبیرخانه تحویل داده شد. این موزه در شهریور ماه 1391 افتتاح شد. در اواخر سال 1395 بالاخره این مکان با تغییرات در ساختار و اهدافش به «موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» تغییر نام داد.

باغ دره موزه سراسر پوشیده از گونه‌های مختلف گیاهی است. همه گونه گیاهی به کار رفته در طول مسیر یک ویژگی مشترک دارد و آن هم استفاده از گونه‌هایی است که عمر دائمی دارند و بسیاری از آن‌ها گیاهان دارویی هستند. همچنین یک دریاچه بسیار بزرگ با امکان نمایش فیلم روی آب احداث شده که از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این باغ است. در این دریاچه بیش از 100 فواره قرار دارد که شب هنگام آغاز به کار می‌کنند و به محض روشن شدن، تصاویری از رزمندگان را روی آب نشان می‌دهند.

موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس یکی از جاذبه‌های گردشگری تهران است که در کنار مجموعه‌هایی مانند باغ کتاب تهران، کتابخانه ملی ایران، فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی، باغ هنر و مصلای تهران به عنوان قطب فرهنگی شهر تهران در اراضی عباس‌آباد احداث شده‌است. این موزه با زیربنای۰۰۰ ۲۰۵ متر مربع یکی از بزرگترین باغ موزه‌های کشور است که از بخش‌های مختلفی مانند تالارهای هفتگانه، باغ راه، دریاچه مصنوعی، آبنمایش، سالنهای آمفی تئاتر و سراسرنما تشکیل شده و با استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال سعی در انتقال مفاهیم تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس دارد. اولین مدیر عامل موزه سردار سرتیپ دوم پاسدار جواد خضرایی راد بود. در حال حاضر علی اصغر جعفری با حکم سرلشکر محمد حسین باقری به عنوان مدیر عامل موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس انتخاب شده‌است. از این مکان به عنوان بزرگ‌ترین موزه جنگ جهان اسلام و مدرن‌ترین موزه غرب آسیا یاد شده‌است.

معماری Holy Defense Museum توسط خانم مهندس ژیلا نوروزی انجام پذیرفته است. یکی از نکات جالب در طراحی این مجموعه این است که مخاطب پس از آن که فضاهای داخلی موزه را مشاهده کرد در انتها به یک مسجد در ضلع شمالی می‌رسد و می‌تواند به بازدید از این مسجد نیز بپردازد. در مجموع، معماری موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را می‌توان جزو زیباترین موارد معماری در کشور دانست.

ساختمان اصلی موزه شامل ۸ تالار است. تالار آستانه که در واقع آستانه‌ای برای ۷ تالار پیش رو محسوب می‌شود؛ به تصویرسازی در مورد مبارزات مردم ایران با رژیم پهلوی در دهه ۳۰ شمسی تا ورود امام خمینی در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ می‌پردازد. خود تالار آستانه شامل دو بخش می‌شود.

گردشگری جنگ وقتی به مرزهای ایران می‌رسد؛ رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. تاریخ، معنویت و حماسه دستاوردهایی هستند که گردشگران جنگ در ایران، از آوار مناطق جنگی نصیب می‌برند

از تالارهای دیگر موزه می‌توان به تالا حیرت و حقانیت اشاره کرد. این تالار نشانی از شوک و حیرت مردم ایران از آغاز جنگ تحمیلی است. تالار دفاع نشان‌دهنده دفاع شجاعانه و بی‌باکانه‌ مردم پس از شروع جنگ تحمیلی است. تالار‌های آرامش، شهادت، پیروزی، سرانجام و پروانه‌ها از دیگر تالارهای این موزه به شمار می‌روند که تماشای آنها، به خوبی می‌تواند تاریخ دهه‌های اخیر کشورمان را برای شما نقل کند.

تا ۱۴۰۴ تمام مراکز استان‌ها صاحب موزه دفاع مقدس می‌شوند

سردار سرتیپ بهمن کارگر (رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس) در آئین افتتاح همزمان ۸ موزه دفاع مقدس در ۸ استان کشور اظهار داشت: امروز افتتاح نمایشگاه ملی موزه دفاع مقدس در تهران است که این موزه، موزه مادر دفاع مقدس در کشور است.

او گفت:‌تا سال ۱۴۰۰۴ همه مراکز استان‌های ایران موزه دفاع مقدس خواهند داشت و در مجموع ۳۶ موزه دفاع مقدس در ایران مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد که در برخی استان‌ها چند موزه داریم.