خشک و لم‌یزرع؛ اما ذی‌روح و باشکوه

پگاه دهدار ،  راهنمای گردشگری

امروزه گشت و گذار در طبیعت تنها محدود به مناطق پرآب و جنگلی نیست، بلکه به لطف پیشرفت تکنولوژی و افزایش سطح آگاهی و البته حس تنوع‌طلبی، مناطق کویری و بیابانی طرفداران زیادی پیدا کرده‌اند.

این مناطق به دلیل موقعیت خاص و بکر حس کنجکاوی و جستجو را در همه‌ی افراد ماجراجو بر می‌انگیزد و آن‌ها را به سمت خود می‌کشانند. شن‌های روان، پوشش گیاهی و جانوری ویژه، حس کشف ناشناخته‌ها و همچنین سختی پیمودن کویر جذابیت زیادی به همراه دارد.

کشور ایران با داران بودن جغرافیای خاص که تنها در معدود نقاطی از دنیا وجود دارد، علاوه بر داران بودن نقاط ساحلی، جنگل‌ها، کوه‌ها و دشت‌های سرسبز از موهبت داشتن مناطق کویری هم برخوردار است.  

درست در قلب ایران کویری جذاب و افسانه ای وجود دارد که به لطف دیدنی‌های طبیعی و تاریخی، شن‌ها و رمل‌های طلایی رنگ و شب‌های پر ستاره و افسون گر خود، هیچ کس نمی‌تواند در مقابل زیبایی‌ها و جاذبه‌هایش مقاومت کند. این کویر را شاه عباس صفوی کویر مرنجاب نامگذاری کرده است. کویر مرنجاب یکی از موهبت‌های الهی به شمار می‌رود که به یکی از قطب‌های اصلی تو برگردی در ایران تبدیل شده است.

 مرنجاب به قدری جاذبه‌های گوناگون و متنوع را در خود جای داده که فرقی نمی‌کند مسن هستید یا جوان؛ کودک یا بزرگسال؛ زن یا مرد؛ این کویر برای همه نوع سلیقه ای، دیدنی‌های منحصربه‌فردی در کنار گذاشته است.

کویر مرنجاب کجاست؟

مرنجاب کویری در مرکز ایران و در استان اصفهان، توابع کاشان و دهستان کویرات است. این کویر در شمال شهر آران و بیدگل و 720کیلومتری شهر اصفهان قرار دارد.

همانطور که پیش‌تر نیز گفتم شاه عباس صفوی این کویر را «مرنجاب» نامید؛ برخی علت این نامگذاری را به رنج کندن چاه و قنات آب شیرین در کویر ربط می‌دهند که از عبارت «مرد رنج آب» گرفته شده است

در مرنجاب چه چیزهایی انتظارمان را می‌کشد؟

مثل هر کویری در اینجا هم رمل‌ها و تپه‌های شنی را می‌توان دید و شترسواری و موتورسواری و آفرود هم در آن برقرار است، اگرچه در چند سال اخیر انقدر تعداد آفرودها زیاد بوده که چهره کویر و رمل‌ها را تغییر داده و همین هم نگران‌کننده است، طوری که می‌گویند تا چند سال آینده شاید دیگر خبری از آنها نباشد و همه‌شان هموار شده باشند.

جاذبه‌های طبیعی کویر مرنجاب

پوشش گیاهی و جانوری شگفت‌انگیز

با اینکه مرنجاب پوشیده از تپه‌ها و رمل‌های شنی و ریگزار است ولی در مقابل، پوشش گیاهیِ قابل توجهی هم دارد؛ گیاهان شورپسند مانند درخت‌های گز، تاغ، بوته‌های قیچ، ارته، اسکنبیل و دم گاوی در جای جای این کویر خودنمایی می‌کنند.

از حیوانات کویر غافل نشوید؛ گرگ، شغال، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب‌پرست، انواع مارمولک، مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین و البته یوزپلنگ معروف ایرانی، مرنجاب را برای زندگی انتخاب کرده‌اند. هنگام بازدید از مرنجاب مراقب باشید تا به گیاهان و جانوران این کویر آسیبی نرسانید.

دریاچه نمک آران و بیدگل

دریاچه نمک در حاشیه کویر و حدود 35 کیلومتری شهر آران و بیدگل است. این دریاچه حدود 650 کیلومتر مساحت دارد. دریاچه در بیشتر ماه‌های سال خشک و به صورت نمکزار است ولی یکی از جذابیت‌های خیره کننده آن پس از بارش باران و تبخیر آب نمایان می‌شود: اشکال هندسی جالبی که از رسوبات نمک به وجود آمده‌اند.

برای دسترسی به این دریاچه زیبا دو راه وجود دارد. راه اول این است که آران و بیدگل به سمت مرنجاب، بعد از حدود ۳۵ کیلومتر به دوراهی دریاچه نمک می‌رسید. راه دوم این است که بعد از عبور از کاروانسرای مرنجاب، ۱۰ کیلومتر دیگر ادامه دهید تا به دو راهی چاه دستکن برسید، مسیر سمت دریاچه را انتخاب کنید.

یادتان باشد که زمین‌های اطراف این دریاچه به‌شدت باتلاقی هستند و ممکن هست خودروی شما یا حتی خودتان را گرفتار کنند؛ پس حتما برای رفتن به دریاچه از یک راهنما کمک بگیرید. افراد زیادی در آن حوالی گرفتار باتلاق شده‌اند و سفرشان نیمه‌کاره مانده است.

جزیره سرگردان

جزیره سرگردان همانطور که تا حدودی از نام آن هم پیداست، یکی از مرموزترین و جذاب ترین جاهای دیدنی کویر مرنجاب است. این جزیره سرگردان در میان دریاچه مسیله یا همان دریاچه نمک در حاشیه کویر قرار دارد و از دور مانند یک کوه کوچک به نظر می‌رسد که اطراف آن را حلقه‌ای از غبار پوشانده است.

دریاچه مسیله در اکثر فصل‌های سال خشک و به صورت نمکزار است ولی در فصل‌های بارندگی سطح آب در حدود 2 تا 5 سانتی‌متر بالا می‌آید. این جزیره از سنگ‌های آتشفشانی به وجود آمده و هیچ پوشش گیاهی‌ای نیز ندارد.

علت نامگذاری جزیره سرگردان جالب است؛ خطای دیدی که بر اثر گرمی هوا و وجود نمکزار در اطراف به وجود آید، باعث شده که مردم بومی تصور کنند این جزیره در حال حرکت است و به همین دلیل آن را سرگردان نامیدند.

دقت کنید که نمکزارهای اطراف جزیره سرگردان هم در بیشتر مواقع حالت باتلاقی دارد پس هنگام بازدید از آن جوانب احتیاط را در نظر بگیرید.

رمل‌های کویر مرنجاب

همانطور که پیش‌تر نیز گفتم بیشتر کویر مرنجاب پوشیده از ریگزار و تپه‌های شنی است که به آن‌ها «رمل» می‌گویند. قدم زدن بر روی رمل‌ها در زیر نور آفتاب تجربه دلچسب و شیرینی است که تنها در کویر می‌توانید داشته باشید؛ شن‌های طلایی رنگی که به لطف خورشید گرم هستند ولی هنوز در زیر آن خنکی شب کویر احساس می‌شود.

طلوع یا غروب کویر مرنجاب را از دست ندهید. رقص نورهای رنگارنگ خورشید بر روی رمل‌های طلایی صحنه ایست که زیبایی‌اش تا مدت‌ها شیرینی کویر را برایتان تداعی می‌کند.

شب کویر

بی شک تاکنون بارها و بارها تعریف شب کویر را شنیده‌اید حتی اگر تجربه دیدن آن از نزدیک را هم نداشته باشید. شب‌های کویر به ویژه اگر آسمان صاف باشد، واقعا شگفت انگیز و افسونگر است؛ به راحتی می‌توانید گرد بودن زمین را احساس کنید چراکه در میان ستاره‌های کوچک و بزرگ نقره‌ای رنگ محاصره می‌شوید. ستاره‌هایی که بدون وسیله‌های حرفه‌ای رصد نیز قابل مشاهده هستند. چشم برداشتن از این همه زیبایی و شکوه حتی با وجود خستگی روز هم دشوار خواهد بود.

جاذبه‌های تاریخی کویر مرنجاب شکاروانسرای مرنجاب

مرنجاب در مسیر جاده ابریشم قدیم قرار دارد؛ جاده معروفی که تجارت ایران با چین و اروپا را میسر می‌کرد. شاه عباس صفوی در تمام مسیر جاده ابریشم کاروانسراهایی را ایجاد کرده بود تا هم محلی برای اقامت و استراحت مسافران، تجار و کاروان‌ها باشد و هم امنیت آنان را فراهم کند.

در سال 1012 هجری، شاه عباس دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای در کنار چشمه آب شیرین و دریاچه نمک صادر کرد، به همین دلیل به کاروانسرای عباسی مشهور شد. خضر نهاوندی که در آن زمان حاکم کاشان بود این کاروانسرای بزرگ را در زمینی به مساحت 3500 مترمربع با 29 اتاق با آجر بنا کرد. دیوارهای آن با کنگره و به صورت سنگر ساخته شد. در آن زمان 500سرباز مسلح از کاروانسرای مرنجاب محافظت می‌کردند.

در سال 1378خورشیدی، میراث فرهنگی کاروانسرای مرنجاب را از شخصی به نام شیبانی که مالک آن بود، خرید و مرمت کرد. این کاروانسرا در 30 تیرماه سال 1384خورشیدی به شماره 12126 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. کاروانسرا مرنجاب هم‌اکنون نیز پابرجاست و اتاق‌های آن پذیرای مهمان‌هایی است که می‌خواهند شب را در کویر بمانند. یکی از اتاق‌های این کاروانسرا، کاربری سفره‌خانه را پیدا کرده و به مسافران غذا و چای می‌دهد. شب‌ها هم برای تماشای ستاره‌ها می‌توان به پشت‌بام کاروانسرا رفت و آسمان پرستاره را رصد کرد. اگر اهل چادر زدن باشیم، در ضلع جنوبی کاروانسرا حوضچه ‌ای وجود دارد که درخت‌های بید و کوره گز محصورش کرده‌اند. آب این حوضچه از چشمه‌ای در نزدیکی‌اش  به دست می‌آید و در چند سال اخیر، اطراف آن را آجرفرش کرده‌اند و مسافران اطرافش چادر می‌زنند.

چاه دستکن

در شرق کاروانسرای مرنجاب، چاهی تاریخی حفر شده‌ است که آب شیرین کویر را تامین می‌کند. وجود این آب شیرین به دلیل لایه‌های ماسه‌ای است که در چاه قرار داده شده است. لایه‌های ماسه درون چاه دستکن، نمک آب شور را به خود جذب می‌کند و آب شیرین را در اختیارتان قرار می‌دهد.

تفریحات کویر مرنجاب

از قدیم، شتر وسیله‌ای برای رفت و آمد در کویر بوده که امروزه به یکی از محبوب‌ترین تفریحات این منطقه تبدیل شده‌است. می‌توانید در کویر مرنجاب شتر کرایه کنید و از این تجربه جذاب لذت ببرید.

موتورهای سه چرخ یکی دیگر از تفریحات رایج در مناطق کویری بوده که در کویر مرنجاب نیز وجود دارد. اگر عاشق هیجان هستید، موتورسواری بر روی رمل‌ها و تپه‌های شنی را فراموش نکنید.

آفرود سواری را با ماشین‌های شاسی بلند و مخصوص که در مرنجاب نیز موجود است، می‌توانید انجام دهید ولی به دلیل آسیب‌های زیادی که این تفریح به رمل‌های کویری وارد می‌کند، پیشنهاد می‌کنیم آفرود سواری در کویر مرنجاب را کنار بگذارید. آفرود سواری به مرور زمان باعث تخریب رمل‌ها می شود و پستی و بلندی‌های آن را به طور کامل از بین می‌برد.

پیاده روی در کویر مرنجاب

یکی از جذاب‌ترین تفریحاتی که در کویر مرنجاب می‌توانید انجام دهید، پیاده‌روی در میان رمل‌ها و تپه‌های شنی است که به شما امکان دیدن زیبایی‌ها و جذابیت‌های آن را از نزدیک می‌دهد.

راه های دسترسی به کویر مرنجاب

سه مسیر کلی برای رسیدن به کویر مرنجاب وجود دارد ولی بهترین مسیر، از راه شهر آران و بیدگل است. جاده شهر آران و بیدگل را به سمت پادگان ارتش ادامه دهید تا به جاده خاکی مرنجاب وارد شوید؛ پس از طی حدود 45 کیلومتر به کویر مرنجاب می‌رسید.

دقت داشته باشید اگر می‌خواهید با ماشین شخصی به مرنجاب سفر کنید، بهتر است با یک ماشین به کویر نروید و ترجیحا ماشین شاسی بلند را برای این سفر انتخاب کنید.

وسایل مورد برای سفر به کویر مرنجاب

هنگامی که به هر کویری سفر می‌کنید، به دلیل شرایط آب و هوایی خاص این مناطق لازم است یک سری وسایل را با خود همراه داشته باشید که در ادامه فهرستی از مهم‌ترین آن‌ها را برایتان آورده‌ام.

کفش مناسب پیاده روی که بهتر است ساقدار باشد؛

عینک آفتابی؛

کرم ضد آفتاب؛

کارت شناسایی؛

پاوربانک؛

نقشه منطقه؛

وسایل کمک‌های اولیه از جمله کیت مارگزیدگی؛

لباس گرم؛

داروهای عمومی؛

مواد خوراکی و آب آشامیدنی اضافه؛

کبریت یا فندک؛

چادر مسافرتی؛

کیسه خواب؛

حشره کش؛

نفت یا گازوئیل؛

زیرانداز؛

پول نقد.

در سفر به کویر مرنجاب، به نکته‌های زیر توجه کنید: بازدید از کویر مرنجاب را بهتر است با همراهی یک راهنما انجام دهید؛   بعضی از بخش‌های کویر مرنجاب به شدت باتلاقی است پس مراقب باشید وارد این بخش‌ها نشوید؛

  سطح نمکزارهای کویر مرنجاب سفید رنگ است و انعکاس نوری که از آن‌ها ساتع می‌شود، ممکن است باعث آسیب به چشم گردد پس در طول روز حتما از عینک آفتابی استفاده کنید؛

  دقت کنید در سفر به کویر لنز چشمی نگذارید چراکه ممکن است شن‌ به لنزتان چسبیده و به سلامت چشم شما آسیب برسد؛

  مراقب جانورانی نظیر عقرب باشید. اگر می‌خواهید شب را در کویر چادر بزنید، دایره‌ای در اطراف محل اقامت خود با گازوئیل یا نفت بکشید تا جانواران کویری به شما نزدیک نشوند؛   

شن‌های کویر می‌توانند به داخل لوازم الکترونیکی نفوذ کنند و به آن‌ها آسیب بزنند پس وسایل الکترونیکی خود را درون کیف‌های دربسته نگهداری کنید؛   به میزان دو برابر مصرف همیشگی، آب آشامیدنی همراه خود ببرید.

بهترین زمان برای بازدید از کویر مرنجاب

کویر از جمله مناطقی از نظر جغرافیایی است در همه حال گرما و نور مستقیم خورشید را تجربه خواهید کرد و روزهای گرم و شب‌های سردتر دارید.

کویر مرنجاب نیز از این قاعده مستثنا نیست. بهترین زمان برای بازدید از کویر مرنجاب، اوایل آبان تا اواخر فروردین است؛ در این بازه زمانی، مرنجاب آب و هوای به مراتب معتدل‌تری دارد.