در آینده بسیار نزدیک تنش‌های آبی بین استانی خواهیم داشت

یک کارشناس آب گفت: اطلاعاتی که در خصوص پهنه‌های بارشی از سازمان هواشناسی داریم از ابتدای سال آبی تا میانه فروردین ماه امسال، 30 استان منفی هستند.  فقط استان مازندران نسبت به دوره بلندمدت خود دو درصد افزایش بارش داشته است. استان‌های مازندران و هرمزگان بیش از 70 درصد و سیستان و بلوچستان بیش از 75 درصد منفی هستند به این معنا که در آینده بسیار نزدیک تنش‌های آبی بین استانی خواهیم داشت.

به گزارش گروه شهرنوشت «توسعه ایرانی»، در روزهای اخیر موضوع بحران آب در کشور نه تنها در استان‌های اصفهان و شیراز مطرح شده و درگیری‌هایی در این استان‌ها اتفاق افتاده است، بلکه با فرارسیدن فصل گرما و بحران کم آبی در کشور به گفته مسئولان استانی، استان تهران نیز دچار کم‌آبی خواهد شد. در همین رابطه استاندار تهران اعلام کرده است که ما وارد پنجمین سال خشکسالی در تهران شدیم و امسال ۱۲۵ میلیمتر بارندگی داشتیم که نسبت به بلند مدت ۳۷.۸ درصد کاهش نشان می‌دهد و متاسفانه رفتار مصرفی ما هم تغییر پیدا کرده است. به گفته وی طی سال‌ها برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی داشتیم؛ ۳۸ درصد آب از سد‌ها و ۷۲ درصد از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود که منجر به فرونشست شده است.

استاندار تهران تاکید کرده است که بیشترین مشکل کمبود آب است که ۱۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعتبار به این موضوع اختصاص پیدا کرد تا وزارت نیرو روی این مساله و طرح‌های نیمه تمام کار و مشکل را حل کند.

در همین رابطه شهردار تهران نیز اخیرا در گفت وگویی اعلام کرده است که برای رفع مشکل کم آبی و اتمام پروژه‌های انتقال آب به پایتخت شهرداری تهران به وزارت نیرو کمک خواهد کرد. 

اما طرح انتقال آب به پایتخت از دریای خزر که در سال‌های گذشته نیز مطرح بود به دلیل معضلات زیست محیطی رد شده است. همچنین به گفته کارشناسان در طرح انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی انتقال آب به تهران امکان پذیر نیست بنابراین باید دید مسئولان استان تهران برای تامین آب در پایتخت چه راه حل‌هایی را پیش روی خود قرار داده اند. 

بحران آبی به چالش آبی تبدیل شده است

محمود یزدانی، کارشناس آب در گفت و گو با «توسعه ایرانی» درباره موضوع کمبود آب در تهران و بررسی طرح‌های انتقال آب به تهران که از سوی استاندار تهران مطرح شده است، گفت: چند عامل هست که در کلانشهر تهران را با چالش مواجه می‌کند که بخشی از اختیار انسان خارج بوده و شامل عوامل طبیعی است. درست است که بارندگی اتفاق می‌افتد اما در مورد گازهای گلخانه‌ای، صنعتی‌سازی و رشد شهرنشینی، مدیریت ناکارآمد، مصرف بی‌رویه و موضوعاتی از این دست که در نهایت تغییرات اقلیمی اتفاق می‌افتد انسان‌ها دخالت دارند.

وی ادامه داد: در استان البرز و تهران به عنوان دو کلانشهر با تحلیل رفتن منابع آب سطحی یا زیرزمینی شروع می‌کنیم به برداشت‌های بی رویه از منابع ذخیره و بیشتر از حد متعارف برداشت می کنیم با این کار بحران را به چالش تبدیل کردیم. یعنی خشکسالی‌های هیدرولوژیک و بحران منابع آبی به چالش اجتماعی، اقتصادی تبدیل شده است که تبعات آن را اخیرا بین استان‌های یزد و اصفهان شاهد بودیم که قابل پیش‌بینی هم بود. یعنی ما از این موضوعات هم در آینده باز هم خواهیم داشت.

این کارشناس آب گفت: طی یک دهه اخیر محدوده البرز جنوبی که پهنه پیرامونی تهران است، به یک منطقه نیمه خشک تبدیل شده و بازگشت آن نیازمند ده‌ها سال تلاش و سرمایه گذاری است که ما در سال 1403 و زمستان سال گذشته که هنوز هم استمرار سال آبی را داریم، یعنی ما سال آبی مان از ابتدای مهرماه شروع می شود تا 15 شهریور سال بعد و ما همچنان در سال آبی 1403 الی 1404 هستیم اما با توجه به کاهش بارندگی‌هایی که اتفاق افتاده، ذخائر آبی ما کاهش پیدا کرده و یک چالش جدی محیط‌زیستی داریم.

یزدانی با اشاره به تمرکز بخشی جمعیت در تهران گفت: جمعیت بیش از 21 میلیون عدد متفاوتی است. برخی‌ها روز رو و جمعیت زیادی در تهران جابه‌جا می‌شوند. روزانه میلیون‌ها نفر وارد کلانشهر تهران می‌شوند و خارج می‌شوند که عمدتا هم استانهای همجوار ما هستند. مثلا استان البرز. جمعیت سیال بین استان البرز و تهران بسیار بسیار زیاد است. ما هر آن چیزی که در تهران مبتلا به آن هستیم قاعدتا در استان البرز هم به آن مبتلا خواهیم شد منتهی با یک درصد و یک وضعیت کمتری کوچکتر.

کشاورزی ناکارآمد 

از عوامل بحران کم آبی در تهران

وی با اشاره به عوامل بحران کم آبی در تهران گفت: مثل همه جاهای کشور ما، کشاورزی ناکارآمد اولویت و اصلی ترین موضوع ما است. کاهش بارش برف است. وقتی برف را نداشته باشیم قاعدتا منبع ذخیره در فصل گرم سال کمتر است. همیشه در فصل سرد سال بارش برف داشتیم، اگر دما زود گرم نشود این برف ماندگاری بیشتری خواهد داشت برای تابستان اما افزایش دما باعث این اتفاق می‌شود و ذوب شدن برف را رقم می‌زند کاهش تغذیه آبخوان‌ها اتفاق می افتد مدیریت ناپایدار اتفاق می‌افتد و مضاف بر آن حفر چاه‌های غیرمجاز هم در آبخوان‌ها یک معضل بزرگی است که حالا ما می بینیم که سازمان‌های آب منطقه ای کنترل خیلی ویژه ای روی این موضوع دارند البته باید این موضوع قبل‌ها اتفاق می افتاد.

بیش از 32 هزار چاه غیرمجاز 

در تهران داریم

این کارشناس آب با بیان اینکه بیش از سی و دو هزار چاه غیرمجاز ما داریم، گفت: این عدد، عدد بسیار بسیار بزرگی است در حالی که باید اتفاق دیگری رقم می‌خورد اما سرمایه گذاری در زیرساخت‌های مدرن مثل تصفیه خانه فاضلاب باید اتفاق می افتاد که البته اتفاق افتاده اما سرعت آن کم است. می خواهم بگویم که سرعت مصرف در تامین جایگزین با هم تناسب ندارد اگر سرمایه گذاری و زیرساخت زیرساخت‌های مدرن مثل تصفیه خانه فاضلاب را انجام می‌دادند از پساب فاضلاب می‌توانستند برای فضای سبز و محیط زیست استفاده کنند واستفاده از چاه‌های آبیاری فضای سبز را منتقل کنند به شبکه آب شهری و شبکه آب باید به روز رسانی می‌شد.

یزدانی تصریح کرد: البته  در قوانین بودجه‌ای آمده است که شرکت آب و فاضلاب تکلیف قانونی داشتند که سالی یک درصد کاهش هدر رفته واقعی را لحاظ می‌کردند که البته این عدد قابل بحث است و جای علامت سوال دارد. تجمیع جمعیت در تهران یکی از معضلات شبکه آبرسانی در تهران است و سیاست‌های نادرست کشاورزی و محصولات پرآب. البته در کوتاه مدت چند اتفاق افتاده است.

تکمیل طرح دوم انتقال خط سد طالقان 

تا 6 ماه آینده به تهران

وی ادامه داد: یک بخشی از این اتفاقات طرح خط دوم انتقال خط سد طالقان است که در کوتاه مدت باید این اتفاق رقم می‌خورد که فکر می کنم که نهایتا تا شش ماه آینده این خط انتقال اتفاق بیفتد و پنج متر مکعب بر ثانیه آب را وارد خط وارد شبکه آبرسانی تهران خواهد کرد و موضوع میان مدت آن تکمیل یک تونل خط انتقال آب است که فرار آب پشت سد لار را به طول 28 کیلومتر و دقیقا زمانی که کشاورزی مازندران از این آب استفاده ای نخواهد داشت و این آب وارد دریای خزر می شد آن را منتقل می کنند.

این کارشناس آب گفت:  سازمان آب منطقه ای دارد این انتقال را انجام می دهد و این در میان مدت انجام می شود و 28 کیلومتر طول تونل خط انتقال می خواهد و موضوع دیگری هم که چاره ای نداریم فعلا حفر چاه‌های عمیق است. معمولا در فصل تابستان مصرف 46 متر مکعب در ثانبه را تجربه کردیم ما به صورت نرم در انتهای سال 1403 و پیک مصرف استقبال از نوروز 58 متر مکعب رکورد زدیم. این میزان مصرف آب در تابستان سال گذشته بوده است. در تابستان یک عددی بین پنجاه و هشت تا شصت متر مکعب در ثانیه مصرف لحظه ای آب تهران بود که در انتهای اسفندماه سال 1403 دقیقا با دو متر مکعب اختلاف مصرف تابستان را زدیم. این نشان دهنده همان موضوعاتی بود که عرض کردیم.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم یک مقدار با اعداد و ارقام بیشتر بدانیم که چه اتفاقی افتاده و اگر میانگین مصرف تهران را بگیریم، چهل و شش متر مکعب بر ثانیه باید در لحظه هزار و صد و پنجاه چاه عمیق تا دبی 40 لیتر بر ثانیه حفر کنم که مصرف یک لحظه یک ثانیه تهران را داشته باشد. همه این موضوعات یعنی ما تبدیل بحران به چالش را پیش روی خودمان خواهیم داشت.

انتقال آب از عمان به تهران و یا  از خزر به تهران امکان پذیر نیست

این کارشناس محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره انتقال آب بین حوضه ای از دریای عمان به تهران و یا از خزر به تهران گفت:  اگر بخواهم یک جواب قاطع بدهم، نخیر همچین اتفاقی نخواهد افتاد. یعنی خط انتقال خزر به تهران یا مثلا از عمان به تهران انجام نخواهد شد. 

اطلاعاتی که در خصوص پهنه‌های بارشی از سازمان هواشناسی داریم از ابتدای سال آبی تا میانه فروردین ماه امسال، 30 استان منفی هستند.  فقط استان مازندران نسبت به دوره بلندمدت خود دو درصد افزایش بارش داشته است. استان‌های مازندران و هرمزگان بیش از 70 درصد و سیستان و بلوچستان بیش از 75 درصد منفی هستند به این معنا که در آینده بسیار نزدیک تنش‌های آبی بین استانی خواهیم داشت

وی ادامه داد: ما یک ابر پروژه ایران رود را الان رقم زدیم و بحث انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس است که فلات مرکزی استانهای یزد، اصفهان و یک شاخه هم به سمت سیستان و بلوچستان را شامل می شود. این اتفاق در حال رقم خوردن هست و دارد اتفاق می افتد ولی انتقال آب به تهران غیر ممکن است و موضوع انتقال آب از دریای خزر به تهران هم موضوعات زیست‌محیطی بسیار بسیار بزرگی دارد و موانع بسیار بزرگی دارد و از همین رو عملا امکان همچین چیزی نیست.

یزدانی تصریح کرد: منتهای مراتب ما چاره ای نداریم الا اینکه اصلاح الگو رو داشته باشیم و دعوت مردم و دعوت همه دستگاه اجرایی به 25 درصد کاهش مصرف را داشته باشیم البته این را هم باید مد نظر داشته باشیم که کلان‌شهر‌های ما بیش از شصت درصد خانوار مصرف کننده آب بیش از دو برابر الگوی آب مصرف می کنند ما در هیچ جای دنیا چنین سرانه ای را نداریم حتی در کشور‌های پر بارش برای  پرمصر فترین کشور در قاره سبز 190 لیتر مصرف سرانه دارد که متعلق به کشور انگلستان است. ما از مصرف انگلستان هم 60 لیتر بیشتر مصرف می کنیم. 

با چند بارندگی متراکم 

نمی توانیم شبکه آبرسانی را اصلاح کنیم

وی ادامه داد: با بارش‌های موقت و با یکی دو دفعه خیس شدن خیابانها و بارش به سر مردم این فریب ذهن را باید از ذهن مردم پاک کنیم که صرفا با چهار بار بارندگی متراکم نمی توانیم شبکه آبرسانی را اصلاح کنیم. براساس آماری که سازمان هواشناسی در فروردین ماه اعلام کرده است میزان بارش‌های ما بیش از سی و هفت درصد کاهش داشته و سی استان کماکان منفی هستند. یعنی ممکن است به صورت مقطعی یک سیلاب داشته باشیم البته این سیلاب مقطعی هم آسیب  است و آسیب هم وارد می کند و نمی تواند از آن تامین منابع داشته باشیم. 

محمود یزدانی در گفت و گو با «توسعه ایرانی»: در استان البرز و تهران به عنوان دو کلانشهر با تحلیل رفتن منابع آب سطحی یا زیرزمینی شروع می‌کنیم به برداشت‌های بی رویه از منابع ذخیره و بیشتر از حد متعارف برداشت می‌کنیم با این کار بحران را به چالش تبدیل کردیم. یعنی خشکسالی‌های هیدرولوژیک و بحران منابع آبی به چالش اجتماعی، اقتصادی تبدیل شده است که تبعات آن را اخیرا بین استان‌های یزد و اصفهان شاهد بودیم که قابل پیش‌بینی هم بود. یعنی ما از این موضوعات هم در آینده باز هم خواهیم داشت

این کارشناس آب تصریح کرد: اطلاعاتی که در خصوص پهنه‌های بارشی از سازمان هواشناسی ما داریم از ابتدای سال آبی تا میانه فروردین ماه هزار و چهارصد و چهار سی استان منفی هستند  فقط استان مازندران نسبت به دوره بلندمدتش دو درصد افزایش پیدا کرده است استان مازندران و استان هرمزگان ما بیش از 70 درصد منفی هستند استان سیستان و بلوچستان بیش از هفتاد و پنج درصد منفی هستند و همه اینها نشان دهنده این است که ما در آینده بسیار نزدیک تنش‌های بین استانی رو خواهیم داشت.

بحث حقابه استانی باید رعایت شود

این کارشناس آب با اشاره به اینکه در دولت سیزدهم بحث حقابه استانی و قدرالسهم استانی مطرح شد، گفت: باید به این بلوغ رفتاری برسیم که الزاما بارندگی‌ها و ذخیره آبها در هر استانی صرفا متعلق به استان نیست. یعنی باید بحث حق آبه استانی هم باید رعایت می شد که باید این اتفاق خیلی زودتر از اینها می افتاد که ما درگیر این چالش‌ها نشویم هرچند که ما سابق هم از این چالش‌ها داشتیم ولی اینقدر خیلی رسانه ای نمی شد. ما در آینده هم قاعدتا از این موضوع مستثنی نخواهیم بود. چون 25 درصد مصرف شرب کشور را در تهران داریم بنابراین کارمان در تهران بسیار سخت تر از جاهای دیگر خواهد بود.

یک کارشناس محیط زیست: ابر پروژه ایران رود و بحث انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس مطرح است که فلات مرکزی استان‌های یزد، اصفهان و یک شاخه هم به سمت سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود. این اتفاق در حال رقم خوردن هست ولی انتقال آب به تهران غیر ممکن است و موضوع انتقال آب از دریای خزر به تهران هم معضلات و موانع زیست‌محیطی بسیاری دارد و از همین رو عملا امکان‌پذیر نیست

یزدانی همچنین با اشاره به قانون اصلاح الگوی کشت گفت: در کشور ما میانگین صد میلیارد مترمکعب مصرف داریم و 80 میلیارد مترمکعب را در کشاورزی مصرف می کنیم. یعنی عمق استراتژیک ما در مقوله آب بحث کشاورزی است. اگر اصلاح الگوی کشت که قانون شد و مجلس قبل مصوب کرد و تکلیف قانونی بر عهده وزارت جهاد گذاشت، کشاورز دیگه نباید کشت پرآب و محصولات پرآب را انجام بدهد. کمااینکه ما در بعضی از استان‌ها اخیرا می شنویم که مثلا در کهکیلویه و بویراحمد کشت برنج ممنوع شد.

یزدانی ادامه داد: این اتفاق در کار باید خیلی زودتر از اینها لحاظ می شد. اصلاح الگوی کشت و تبدیل آبیاری غرقابی به قطره ای و تکنولوژی‌های نوین آبرسانی قطره ای خیلی زودتر از اینها باید اتفاق می افتاد که ما درگیر این موضوع نشویم که متاسفانه درگیر این موضوع شده ایم و چاره ای نداریم الا اینکه ما ابلاغ اصلاح الگوی کشت را بهش اهمیت بیشتری بدهیم و اصلاح الگوی مصرف و اخذ جرایم ناشی از تعرفه‌های پلکانی برای پرمصرف‌ها را مد نظر قرار دهیم.