رقص دیپلماتیک در میانه آتش

رامین پرتو

در تازه‌ترین تحول دیپلماتیک در صحنه پیچیده سوریه، وزارت خارجه این کشور از برنامه‌ریزی احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) رهبر پیشین هیئت تحریرالشام و رئیس دولت موقت سوریه برای انجام دو سفر خارجی مهم خبر داده است. خبرگزاری رویترز در اینباره اعلام کرده که جولانی در آستانه اولین سفر رسمی خود به امارات متحده عربی قرار دارد و پس از آن، برای دومین بار از زمان تحولات اخیر و تغییر قدرت در سوریه، راهی ترکیه خواهد شد. 

این تحرکات دیپلماتیک فشرده، که پس از سفرهای پیشین وی به اردن، عربستان سعودی و مصر (برای شرکت در نشست سران عرب) صورت می‌گیرد، در مقطع زمانی حساسی انجام شده و لایه‌های عمیقی از استراتژی بقا و کسب مشروعیت جولانی و همچنین رقابت‌های پنهان و آشکار قدرت‌های منطقه‌ای را آشکار می‌سازد.

سفر دوم به آنکارا: بازتنظیم روابط با حامی کلیدی؟

سفر مجدد جولانی به ترکیه، آن هم در فاصله زمانی نسبتاً کوتاه پس از اولین دیدار، نمی‌تواند تصادفی باشد. ترکیه سال‌ها به عنوان اصلی‌ترین حامی سیاسی و لجستیکی گروه‌های تروریستی در شمال سوریه (به ویژه هیئت تحریرالشام) عمل کرده است. منطقه ادلب، پایگاه اصلی هیئت تحریرالشام، عملاً تحت نفوذ و چتر امنیتی آنکارا قرار داشته و دارد. با این حال، تحولات اخیر و تلاش جولانی برای ارائه چهره‌ای میانه‌روتر و برقراری ارتباط با دیگر بازیگران منطقه‌ای، ممکن است نگرانی‌هایی را در آنکارا برانگیخته باشد. بر این اساس سفر دوم وی به ترکیه می‌تواند با اهداف متعددی صورت گیرد. نخستین هدف می‌تواند هماهنگی امنیتی و سیاسی او با ترکیه باشد. تداوم حملات هوایی اسرائیل به خاک سوریه، از جمله بمباران اخیر فرودگاه‌های حماه و تی-4 که در نزدیکی مناطق تحت نفوذ یا مورد علاقه ترکیه قرار دارند، ضرورت هماهنگی‌های امنیتی سطح بالا میان جولانی و مقامات آنکارا را ایجاب می‌کند.

‌دومین هدف می تواند بازتعریف خطوط قرمز باشد؛ چراکه آنکارا احتمالاً به دنبال آن است تا ضمن یادآوری تعهدات پیشین، خطوط قرمز خود را در قبال تحرکات دیپلماتیک جولانی و آینده سیاسی سوریه مجدداً برای وی ترسیم کند. در خصوص دلیل سوم هم می‌توان به مدیریت ادلب، اشاره کرد؛ به گونه‌ای که مسائل مربوط به مدیریت منطقه ادلب، کنترل مرزها، وضعیت آوارگان و آینده حضور نظامی ترکیه همچنان از موضوعات کلیدی میان دو طرف است. چهارمین هدف هم ‌مقابله با نفوذ رقبای ترکیه خواهد بود. آنکارا ممکن است نگران افزایش نفوذ رقبای منطقه‌ای خود، به ویژه امارات و اسرائیل، در سوریه باشد و بخواهد از طریق این دیدار، جایگاه خود را به عنوان بازیگر اصلی در تعامل با جولانی تثبیت کند.

‌ گشایش جبهه جدید دیپلماتیک با ابوظبی

سفر جولانی به امارات متحده عربی، به عنوان اولین دیدار رسمی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امارات در سال‌های اخیر رویکردی عمل‌گرایانه و متفاوت از دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در قبال بحران سوریه اتخاذ کرده و حتی روابط دیپلماتیک خود با دولت بشار اسد را نیز تا حدی احیا کرده بود. حال، با تغییر معادلات قدرت، ابوظبی به دنبال ایفای نقش فعال‌تر در شکل‌دهی به آینده سوریه است. در این خصوص جولانی با سفر به امارات گامی مهم در راستای کسب شناسایی و مشروعیت منطقه‌ای و بین‌المللی برای دولت نوپای خود دست و پا می‌کند. به موازات این امر او        متنوع‌سازی حامیان خود را در دستور کار قرار می‌دهد و سعی می‌کند کاهش وابستگی صرف به ترکیه و یافتن حامیان جدید، به ویژه از نظر مالی و سیاسی را در دستور کار قرار دهد. جذب سرمایه‌گذاری ابوظبی در دمشق، امید به دریافت کمک‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری برای بازسازی مناطق تحت کنترل دولت جولانی را افزایش خواهد داد که این گزینه هم برای او مهم است. 

در مقابل این سفر برای امارات هم مهم است و افزایش نفوذ از طریق ایجاد یک کانال ارتباطی مستقیم با بازیگر کلیدی جدید در سوریه و افزایش رخنه در معادلات آینده این کشور را برای ابوظبی به همراه دارد. همچنین باید توجه شود که امارات همواره رقابتی پنهان با ترکیه و قطر در منطقه داشته و تلاش می‌کند از نفوذ آن‌ها در سوریه بکاهد. تثبیت جایگاه امارات به عنوان یک بازیگر مهم و تأثیرگذار در حل‌وفصل بحران‌های منطقه‌ای، دقیقاً موضوعی است که ابوظبی آنرا در فکر دارد که البته ارزیابی و احتمالاً تلاش برای مدیریت گرایش‌های ایدئولوژیک هیئت تحریرالشام در بلندمدت (از حیث امنیتی) را هم باید بدان اضافه کرد.

نکته قابل تأمل در این میان، تداوم حملات هوایی اسرائیل به سوریه و عدم واکنش جدی یا حتی تهدیدآمیز از سوی دولت تحت رهبری جولانی است. این سکوت می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از جمله تمرکز بر تثبیت قدرت داخلی، عدم توانایی نظامی برای مقابله مؤثر، یا حتی یک تاکتیک حساب‌شده برای جلوگیری از گشودن جبهه‌ای جدید و پرهزینه در شرایط فعلی و شاید ارسال سیگنال‌های اطمینان‌بخش به برخی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی که ایالات متحده در صدر آن است. 

به هر ترتیب باید گفت که این دیدارها نشان‌دهنده تلاش جولانی برای پیمایش در میان منافع متضاد قدرت‌های منطقه‌ای، کسب مشروعیت بین‌المللی و تضمین بقای سیاسی خود در چشم‌انداز پرآشوب سوریه است. حال آنکه آنکارا به دنبال حفظ نفوذ سنتی خود است اما ابوظبی فرصتی برای ایفای نقشی جدید در این فضا می‌بیند!