تسهیلات جدید فرزندآوری اعلام شد؛
وام‌های نامکفیِ مشروط
سعیده علیپور
بحران‌ها یکی دو تا نیست... از کم‌آبی و خشکسالی گرفته تا آلودگی هوا و ریزگرد. در کنارش باید نرخ عجیب و غریب تورم و نرخ تاسف‌بار بیکاری را هم دید. سرانه آموزش، فرهنگ و هنر و ورزش و سلامت هم که اصلا جایی برای عرض‌اندام ندارد.
در حالی که حتی شبح حل این مشکلات و کمبودهای طاق‌و‌جفت در دورنمای آینده اقتصادی و اجتماعی ایران هم دیده نمی‌شود، دولتمردان در کشور بجِد سیاست افزایش جمعیت را پیگری می‌کنند. هر چند این جدیت هم وقتی پای پول و اعطای تسهیلات به میان می‌آید، با ناخن‌خشکی دنبال می‌شود و با شرط و شروط فراوان همراه است و مشمول همه نمی‌شود.
دیروز رئیس گروه اعتبارات بانک‌های تجاری اداره اعتبارات بانک مرکزی از ثبت‌نام ۲۸۰ هزار متقاضی دریافت تسهیلات فرزندآوری از زمان راه‌اندازی سامانه، این مرکز خبر داد و گفت که پرداخت تسهیلات در ۱۳ استان آغاز شده است. این آمار در حالی ارائه شد که در روزهای گذشته خبرهایی در خصوص عدم موفقیت گروهی در ثبت‌نام در این سامانه رسانه‌ای شده بود. خبرهایی که در پی‌اش مشخص کرد تسهیلات فرزندآوری تنها در شهرهایی پرداخت می‌شود که نرخ باروری آنها از رقم مشخصی پایین‌تر است.
فرزند بیشتر؛ وام بیشتر
از چهارم اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ ثبت‌نام وام فرزندآوری در حالی در سامانه بانک مرکزی آغاز شد که بر اساس مصوبه مجلس و دستور بانک مرکزی، وام قرض‌الحسنه فرزند اول ۲۰ میلیون تومان، وام فرزند دوم، سوم و چهارم به ترتیب ۴۰، ۶۰ و ۸۰ میلیون تومان است و خانواده‌هایی که ۵ فرزند و بیشتر دارند مشمول وام ۱۰۰ میلیون تومانی می‌شوند. دوره بازپرداخت هر یک از این تسهیلات نیز به ترتیب ۳۶، ۴۸، ۶۰، ۷۲ و ۸۴ ماهه اعلام شده است و مشمول فرزندانی می‌شود که از ابتدای سال 1400 به دنیا آمده‌اند.
همچنین، کارمزد تسهیلات فرزندآوری حداکثر ۴ درصد به صورت سالانه است و پرداخت آن مبتنی‌بر اعتبارسنجی متقاضیان، با اخذ سفته از متقاضی یا یک ضامن معتبر است.
ده‌ها وعده عمل نشده
هر چند که بسیاری این مبلغ مشوق را در ازای این حجم از تورم شوخی ناخوشایندی می‌دانند و معتقدند، چنین تسهیلاتی کمتر کسی را ترغیب به فرزندآوری می‌کند، اما در عین حال نگاه به تجربیات گذشته هم نشان می‌دهد که تاکنون حتی همین وعده‌های ناچیز هم یا عملی نشده یا در نیمه و به دلیل نبود اعتبارات لازم متوقف شده است.
از طرح اختصاص سهام بورس به فرزندان سوم و چهارم به بعد گرفته تا کاهش زمان خدمت سربازی پدر. از وام مسکن 70 میلیون تومانی تا اهدای بسته‌های یک میلیون تومانی برای تأمین هزینه پوشک و پوشاک نوزاد.... اینها گوشه‌ای از طرح‌هایی است که دلواپسان کاهش جمعیت در ایران که اتفاقا شمار زیادی از آنها دستی هم در آتش سیاست‌گذاری در امور کشور دارند هر از چندی برای ترغیب مردم به فرزندآوری از آستین درمی‌آورند. سیاست‌هایی که معمولا، نه کسی را تشویق کرده و نه حتی ضمانت اجرایی داشته است.
حتی سال گذشته امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت اعلام کرد که به خانواده‌هایی که فرزند سوم به دنیا بیاورند، زمین 150 تا 200 متری واگذار می‌شود. که خب هیچ گاه عملی نشد.
متولدین چه استان‌هاییوام می‌گیرند؟
دیروز هاشم مولایی، رئیس گروه اعتبارات بانک‌های تجاری اداره اعتبارات بانک مرکزی با بیان مبلغ پرداخت تسهیلات فرزندآوری که بین 20 تا 100 میلیون تومان است، گفت: «پرداخت تسهیلات برای متقاضیانی است که نرخ باروری شهرستان محل تولد فرزند یا پدر کمتر از ۲.۵ باشد».
اما در این میان آنچه توجه‌ها را بیش از پیش به خود جلب کرد، نرخ باروری مورد اشاره بود. یعنی در صورتی که نرخ باروری استانی بالای ۲.۵ باشد، از دریافت وام فرزندآوری محروم می‌شود.
به این ترتیب، سیستان و بلوچستان به عنوان یک استان با نرخ باروری ۲.۷ در سال ۱۳۹۹، از جمله استان‌های محروم از نظر اقتصادی کشور است که از تسهیلات فرزندآوری محروم شده است.
اما استان‌های تهران به همراه سمنان، البرز، مازندران و گیلان پنج استان با میزان باروری «بسیار پایین» مشمول این وام هستند. همچنین ۵۸ درصد از استان‌ها در سال ۹۹ «باروری کمتر از سطح جانشینی» یعنی بین ۱.۵ تا ۲.۱ فرزند، ۱۶ درصد از استان‌ها «باروری بسیار پایین» یعنی ۱.۳ فرزند و کمتر از آن، ۱۳ درصد از استان‌ها «باروری پایین» یعنی ۱.۵ فرزند و کمتر از آن و ۱۳ درصد از استان‌ها «باروری بالاتر از سطح جانشینی» یعنی بیشتر از ۲.۱ فرزند داشته‌اند.
سیستان و بلوچستان به عنوان یک استان با نرخ باروری ۲.۷ در سال ۱۳۹۹، از جمله استان‌های محروم از نظر اقتصادی کشور است که از تسهیلات فرزندآوری محروم شده است
بنابراین، استان‌های ذکر شده که نرخ باروری پایینی در سال‌های اخیر داشته‌اند، می‌توانند تسهیلات فرزندآوری را دریافت کنند.
در حالی که از سویی به نظر می‌رسد، توجه به نرخ باروری در استان می‌توان، معیار خوبی برای اعطای تسهیلات باشد؛ نباید این نکته را از یاد برد که رقم‌های ذکر شده برای اعطای وام به استان‌هایی که اغلب جمعیت بالایی دارد و متوسط تورم در آنها نیز بالاتر است، مناسب نبود و به نظر کمتر کسی را به فرزندآوری ترغیب می‌کند. در عین حال این اعداد برای استان‌های کم‌برخوردار، چون سیستان و بلوچستان اغواکننده‌تر است.
نگرانی بجا در خصوص پیری جمعیت
در یکی دو سال اخیر موجی تازه از نگرانی در میان برخی مسئولان کشور درباره کاهش نرخ زاد و ولد و پیر شدن جمعیت به وجود آمده است. حتی برخی در این زمینه هشدار داده و معتقدند با تداوم وضعیت فعلی، ایران تا ۲۰ سال دیگر به یکی از کشورهای پیر جهان تبدیل خواهد شد و حتی پا را از این فراتر نهاده و می‌گویند؛ تا سال ۱۴۳۰ پیرترین کشور دنیا خواهیم شد! گرچه بسیاری این نظر را اغراق‌آمیز و اشتباه ارزیابی می‌کنند، اما با پذیرش روند کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور، شرایط، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را دلیل این امر عنوان کرده و راه‌‌حلش را هم ثبات اقتصادی و امنیتی می‌دانند نه طرح‌های یک شبه که هیچ ضمانت اجرایی ندارد.
سیاست‌های بدون ضمانت اجرا
با افزایش نگرانی‌ها درخصوص کاهش جمعیت جوان کشور، در یک دهه گذشته برخی مسئولان امر طرح‌های پراکنده‌ای را برای تشویق به فرزندآوری ارائه دادند که برخی از آنها همچون اعطای وام و سهام، هیچ ضمانت اجرایی نداشت و برخی از آنها هم چون افزایش مرخصی زایمان زنان شاغل و اعطای مرخصی کوتاه مدت به پدران تنها بخشی از جمعیت شاغلان را پوشش می‌داد و عملا قدم موثری در راستای افزایش جمعیت برداشته نشد.
ایران با جمعیتی حدود 85 میلیون نفر منابع آبی محدودی را در اختیار دارد که براساس تخمین مؤسسات بین‌المللی این منابع در سال‌های آتی کمتر هم خواهد شد. موردی که به نظر می‌رسد علاقه‌مندان افزایش جمعیت آن را به کلی از یاد برده‌اند
بی‌توجهی به نرخ بیکاری و تورم
اما جدای از طرح اخیر مجلس برخی کارشناسان علاقه‌مندی سیاست‌گذاران کشور را به افزایش جمعیت کشور بدون توجه به وضعیت اقتصادی و منابع زیست محیطی اشتباه می‌دانند.
آن طور که کارشناسان می‌گویند نرخ باروری، طبق آمار ثبت احوال در سال 98 به ۱.۸ فرزند به ازای هر زن رسیده است. گفته شده است این رقم در سال 99 به دلیل شیوع کرونا کمتر هم شده و به مرز 1.6 رسیده است. رقمی که با این میزان افت هم ایران را به پیرترین کشور دنیا بدل نمی‌کند.
در سناریوهای پیش‌بینی شده مرکز آمار ایران، اگر نرخ باروری ۱.۵ فرزند به ازای هر زن باشد، رشد جمعیت تا سال ۱۴۲۵ همچنان ادامه خواهد داشت و جمعیت ایران از مرز ۹۵ میلیون نفر خواهد گذشت که حدود ۱۹ میلیون نفر از آنها (کمتر از ۲۰ درصد) ۶۵ ساله یا بیشترند. در این سناریو جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله که جمعیت مولد در سن کار است، بیش از ۶۱ میلیون نفر معادل ۶۵ درصد خواهد بود و سال‌ها نیروی کار کافی برای اداره اقتصادی جامعه در اختیار خواهد داشت.این در حالی است که در حال حاضر نیز با وجود اینکه جمعیت جوان زیاد است، کشور با نیروی بیکار زیادی مواجه است و همین موضوع هم تاثیر بسزایی در کاهش گرایش به ازدواج داشته است.
بحران آب و افزایش جمعیت
براساس تحقیقات، یک درصد افزایش جمعیت به افزایش چهار درصدی تقاضا برای آب منجر می‌شود، چون این جمعیت نیازمند مواد غذایی، شرب، امکانات بهداشتی، صنعتی، خدماتی، توسعه شهری و ... است که تأمین تمام این نیازها بدون مصرف آب امکان‌پذیر نیست.
این در حالی است که ایران با جمعیتی حدود 85 میلیون نفر منابع آبی محدودی را در اختیار دارد که براساس تخمین مؤسسات بین‌المللی این منابع در سال‌های آتی کمتر هم خواهد شد. موردی که به نظر می‌رسد علاقه‌مندان افزایش جمعیت آن را به کلی از یاد برده‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید