کنشگری آن‌لاین یا مبارزه زیر لحاف؟!

فرانک پاکزاد مقدم

پلتفرم کارزار خردادماه سال ۱۳۹۶ راه‌اندازی شد. با این حال پس از درخواستی با بیش از یک میلیون امضا برای مخالفت با «طرح صیانت از فضای مجازی» شهرت فراوانی پیدا کرد و بر سر زبان‌ها افتاد. هرچند این پلتفرم تنها بر طرح صیانت محدود نبوده و تا این لحظه میزبان بیش از 18 میلیون و 400 هزار امضا و بستری برای حدود 10 هزار مطالبه بوده است.

در معرفی این پلتفرم آمده است: «کارزار یک استارتاپ اجتماعی است که مأموریت اصلی آن ترویج مطالبه‌گری مدنی و هم‌افزایی اجتماعی است. کارزار پلتفرمی امن، مستقل و رایگان برای طرح درخواست‌ها، شکوائیه‌ها و تقدیرهای جمعی از طریق جمع‌آوری امضا است. پلتفرم کارزار دارای مجوزهای لازم از مراجع مختلف است و در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران و با اتکا به اصل ۲۴ قانون اساسی مبنی‌بر آزادی بیان و همچنین قوانین حقوق شهروندی و قانون تجارت الکترونیک در کشور فعالیت می‌کند».

با این رویکرد و این میزان مشارکت‌کننده، اما منتقدان این پلتفرم هم کم نیستند. بسیاری چنین رویه‌ای را در ایران سانتیمانتال، بی‌ثمر و مصداق مبارزه زیر لحاف می‌دانند و معتقدند این امضاهای دست جمعی تاثیری بر رویکرد سیاستگذاری‌های عمومی کشور ندارد. در همین باره کارشناسان، حامیان و منتقدان در کلاب‌هاوس کارزار در اتاقی با عنوان «کارزار، مبارزه زیرلحافی یا کنش مؤثر» به ابعاد مختلف کنشگری مدنی و کنشگری آنلاین به‌ویژه در پلتفرم کارزار پرداختند.

حامد بیدی، مدیرعامل کارزار عنوان کرد: «به کارکرد کارزار انتقادهای زیادی وارد می‌شود و معتقدند کارزار به‌عنوان پلتفرم زیاده‌گویی می‌کند و عده‌ای معتقدند خاصیت ندارد و حتی به مطالبات مدنی ضربه وارد و انرژی جمعی مردم را خنثی می‌کند و نوعی سوپاپ اطمینان است».

بیدی از کنشگری آنلاین به‌عنوان یکی از شیوه‌های مرسوم دنیا در کنار ابزاری مثل هشتگ، تولید محتوا، بمب کامنتی و تغییر آواتار که کاربران در سراسر دنیا به آن اقدام می‌کنند نام برد و بیان کرد: «ما قبول داریم جمع‌آوری امضا متهم است به اسلکتیویست slacktivist یا اصطلاحا همان «مبارزه از زیر لحاف»، اما باید بدانیم قرار نیست کارزار جلوی چیزی را بگیرد. حداقل این است که این اعداد نمادین به اصناف و گروه‌ها کمک می‌کند تا هویت جمعی پیدا کند».

وی افزود: «برای بسیاری از شهروندانی که تجربه کنشگری اجتماعی ندارند، امضای کارزار شروع فرآیند است. باید دانست که هدف اصلی هریک از درخواست‌های طرح شده در کارزار، آگاهی‌بخشی است و زمین‌بازی ما افکار عمومی است».

وی افزود: «کارزار را نباید به کمپین موفقیت‌آمیز و میلیونی طرح صیانت تقلیل داد. باید بدانیم تعداد زیادی از کارزارهای محلی که در زندگی مردم مؤثر واقع می‌شود و ممکن است مطالبه ساده‌ای برای مرکزنشینان باشد؛ در این پلتفرم به ثبت رسیده و گاهی موفقیت‌آمیز بوده است».

جمع‌آوری امضا یکی از مدرن‌ترین روش‌های ابراز عقیده عمومی

حمید ضیایی‌پرور، روزنامه‌نگار با انتقاد از مخالفان روش‌های مسالمت‌آمیز ابراز عقیده گفت: «افرادی که با روش‌های دموکراتیک و مسالمت‌آمیز ابراز عقیده یا کنشگری یا اعتراض مخالف هستند، شیوه‌های مقابل آن، همچون مبارزه کف خیابانی، براندازانه، اغتشاش، تظاهرات، راهپیمایی، تجمع و درگیری را می‌پسندند و معتقدند این روش همانند سوپاپ اطمینان است و انرژی مردم را تخلیه می‌کند و نوعی خیانت است».

وی افزود: «جمع‌آوری امضا به شیوه مسالمت‌آمیز یکی از مدرن‌ترین و متمدن‌ترین روش‌های ابراز عقیده عمومی است و متناسب با شرایط فناورانه روز راهکارهای جدیدی برای ابراز عقیده مردم پیدا می‌شود».

کارزار یا محلی برای فروش آرزو

محمدحسین رحمانی، بنیان‌گذار و مدیر دیجیتال یک کسب‌وکار آنلاین هم با بیان اینکه مسئولان گوش شنوایی برای انتقادهای مردمی ندارند، اظهار کرد: «مردم همه انتقادات و نگرانی‌های درونی را توئیت می‌کنند یا کارزاری ساخته و دست‌به‌دست و شناخته می‌شود به این امید که به دست مسئولین برسد تا مشکل رفع شود، ولی این اتفاق نمی‌افتد».

وی افزود: «در بحث صیانت کارزار تشکیل شد و مردم اعتراض کردند اما درنهایت اتفاقی نیفتاد و بنا شد 18 نفر به‌جای میلیون‌ها نفر تصمیم بگیرند. اگر کارزاری نبود آتش مردم برای طرح صیانت هنوز داغ بود ولی الان مردم خنثی ‌شده‌اند و می‌دانند این اتفاق خواهد افتاد».رحمانی عنوان کرد: «مشکل من خود کارزار نیست بلکه این مسئله در کشور ما به کاهش انرژی مردم می‌انجامد هرچند کارزارهای موفقی هم بوده اما تأثیری در زندگی عموم مردم نداشته است. اما در کمپین‌های موفق کارزار موضوعی که کل کشور از آن بهره برده باشد را ندیده‌ام».

وی با بیان اینکه کارزار به مکانی برای فروش آرزو تبدیل‌شده است، گفت: همیشه کارزاری تشکیل می‌شود و مردم امضا می‌کند و معتقدند که اگر نمی‌توانیم کاری بکنیم در کارزار شرکت می‌کنیم تا با امضا خواسته‌های ما را پیگیری کنند؛ اما درنهایت یا به نتیجه می‌رسد یا نمی‌رسد اگر به نتیجه نرسد با ملتی روبرو خواهیم بود با یک دنیا آرزو».

موافقان پلتفرم کارزار معتقدند جمع‌آوری امضا به شیوه مسالمت‌آمیز یکی از مدرن‌ترین و متمدنانه‌‌ترین روش‌های ابراز عقیده عمومی است که روش‌های آن متناسب با شرایط فناورانه روز تغییر می‌کند

مردم می‌توانند اثرگذاری کارزار را ببینند

امیر رشیدی، کارشناس حقوق دیجیتال و امنیت اینترنت نیز در این زمینه گفت: «فعالان مدنی در خارج از ایران به نسبت اینکه در جامعه بازتری زندگی می‌کنند و دردسرهایی که ما در ایران داریم را ندارند همچنان با این سؤالات روبرو هستند که جمع‌آوری امضا چه فایده‌ای دارد؛ بنابراین چالشی است که جدای از مکان زندگی همیشه وجود دارد». رشیدی تصریح کرد: «کارزار اولین پلتفرم جمع‌آوری امضا در ایران نبوده است، ولی چون درون ایران است متفاوت شده و می‌تواند جایی اثر بگذارد که مردم اثر آن را ببینند».

علیرضا امتیاز، کنشگر حوزه طراحی با بیان اینکه مردم همیشه پای امضای خود هستند، گفت: «کنش‌های ریز می‌تواند به کنش‌های بزرگ‌تری برسد، ولی حذف کنش‌های ریز به این معنی نیست که مردم به کف خیابان می‌آیند».

کنشگری با امضا مثل استشهاد محلی است

امین مهدوی، بنیان‌گذار یکی از کسب‌وکارهای آنلاین نیز در ادامه این نشست کلاب‌هاوسی گفت: «در کشورهایی که مدنیت بیشتری دارند با امضا چیزی تغییر نمی‌کند بلکه قدم اول است. ولی کارزار برای بعد از امضا برنامه‌ای ندارد و این روند شائبه سوپاپ اطمینان بودن را تقویت می‌کند. کنشگری با امضا مثل استشهاد محلی است و با آن نمی‌توان کسی را محکوم کرد و به‌ جایی رسید و اگر کنشگری تأثیر نداشته باشد معنا ندارد».

جلال سمیعی، روزنامه‌نگار نیز با اشاره به وظیفه ذاتی پلتفرم کارزار تصریح کرد: «پلتفرمی مثل کارزار قرار نیست وظایف دیگر نهادهای اجتماعی یا افراد را به دوش بکشد بلکه تلاش می‌کند رفتار دموکراتیک را تمرین کند».وی افزود: «اینکه یک عده کنشگری را در کف خیابان می‌بینند و عده‌ای در پلتفرم کارزار و عده‌ای در لایو اینستاگرام و هشتگ توئیتر؛ نوعی انتخاب فردی است. به اعتقاد من هرگونه نقدی به کارزار باید در قالب حدود و اختیارات آن نقد شود».سینا رحیم‌پور، روزنامه‌نگار نیز عنوان کرد: «با توجه به وضعیت کشور و فضایی که در آن اصل 27 قانون اساسی امکان اجرا ندارد، رفتارهایی مثل کارزار رفتار خوبی برای اطلاع‌رسانی و همرسانی اعتراضات و کارزارهاست. از ابتدای شروع به کار کارزار رسانه‌ها در حد توان در گزارش‌ها به کارزار ارجاع داده‌اند».

کارزار به مطالبات مدنی  هویت جمعی می‌بخشد

همچنین در ادامه این گفت‌وگو، محمد رهبری، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی و محقق گفت: «یکی از بحث‌هایی که منتقدین کنشگری آنلاین مطرح می‌کنند این است که این نوع کنشگری‌ها به ‌ویژه در کشورهای کمتر دموکراتیک این است که به فردیت بیشتر دامن می‌زند و به نهادهای مدنی آسیب می‌رساند و در نهایت مطالبات یکه مطرح می‌شود و بدون سرانجام می‌مانند».

وی افزود: «اتفاقی که در کارزار می‌افتد نه تنها برخلاف کنشگری‌هایی که در پلتفرم‌های آنلاین انجام می‌شود به فردیت دامن نمی‌زند، که به کار جمعی هویت می‌دهد و به ‌جای اینکه در آن فرد برجسته باشد کار جمعی برجسته می‌شود».

کارزار بستری است  برای صدای افراد بی‌رسانه

شریف زمانی، روزنامه‌نگار از کارزار به‌عنوان بستری برای افراد بی‌رسانه نام برد و تأکید کرد: «حاکمیت با رصد فضای مجازی کنش خود را با اجتماع مدیریت می‌کند و در نهایت با جامعه جلو می‌رود. نمونه آن کمپین یک‌میلیون امضا در مورد صیانت است که صدای مردم در مخالفت با این طرح بود. وگرنه طراحان، این طرح را همان اول در مجلس تصویب می‌کردند».

 محمدعلی جنتخواه، تحلیلگر نیز اظهار کرد: «در خیلی از پدیده‌ها قدم‌های کوچک خیلی معنی پیدا نمی‌کند. اما تجمیع آن اتفاقاتی را رقم می‌زند. با توجه به اینکه پراکندگی بین آدم‌های مختلف و عکس‌العمل‌های مختلفی در جامعه داریم وقتی امضا زیاد باشد یعنی حجم زیاد و طیف متعددی از انواع آدم‌ها را داریم که راجع به یک موضوع آگاه شده‌اند که اگر به این امضاها توجهی نشود ممکن است خروجی غیرقابل‌پیش‌بینی رخ دهد».

منتقدان پلتفرم کارزار چنین رویه‌ای را در ایران، بی‌ثمر و مصداق مبارزه زیر لحاف می‌دانند و معتقدند این امضاهای دست جمعی تاثیری بر سیاستگذاری‌های عمومی کشور ندارد

از دل کارزار تغییر بنیادین اجتماعی پیش نمی‌آید

سارنگ سخا، عکاس و معمار، تعریف کنشگری اجتماعی و مدنی را فراتر از کارزار دانست و عنوان کرد: «حلقه مفقوده جامعه مدنی نهادهای مدنی هستند که اجازه فعالیت ندارند یا محدود می‌شوند. بنابراین کارزار کاری انجام داده که یکی از صدها روشی است که یک کنشگر اجتماعی برای پیگیری مطالبه خود انتخاب می‌کند تا تأثیر بگذارد و تغییر در محیط اطراف ایجاد کند».

وی با تأکید بر اینکه از دل کارزار تغییر بنیادین اجتماعی پیش نمی‌آید، گفت: «در دنیا نهادهای مدنی به وجود آمدند و احزاب شکل گرفتند و حمایت‌های قانونی برای خود ایجاد کردند تا نهاد مدنی وجود نداشته باشد، کمپینی هم از دل آن بیرون نمی‌آید. چرا که اگر نهادها پیگیر مطالبات نباشند بسیاری از این کمپین‌ها به نتیجه نخواهند رسید».