کمبود یا نبود داروهای داخلی در داروخانه‌ها، خبر بحث‌برانگیز این روزهای نظام سلامت؛
شفابخشی که خود بیمار است
ریحانه جولایی
خبرها حکایت از این دارد که برخی داروهای ایرانی در کشور کمیاب یا حتی نایاب شده‌اند. بیمارانی که برای بهبود یا حتی زنده ماندن به برخی از این داروها نیازمندند بین داروخانه‌ها سرگردان شده‌اند و نمی‌دانند باید داروهای خود را از کجا تهیه کنند.
مردم سرگردان پیدا کردن داروهای داخلی و نه خارجی
این روزها کمبود یا نبود برخی داروها در بازار، بیش از گذشته بیماران و پزشکان را درگیر کرده است. در ایران به دلیل تحریم‌ها و مشکلات انتقال ارز، بحث تهیه و تأمین داروهای موردنیاز بیماران خاص مدت‌هاست که به چالش اساسی حوزه بهداشت و درمان تبدیل شده است، به‌طوری‌که مدیرعامل انجمن تالاسمی ایران می‌گوید به دلیل فشارهای تحریم، با پدیده مرگ بیماران زیر ۱۵ سال تالاسمی مواجه بوده‌ایم. معمولاً تأمین داروهای وارداتی و یا اقلامی که مواد اولیه آن‌ها از خارج تأمین می‌شود، بیشترین مشکل را برای بیماران خاص ایجاد می‌کند و در حال حاضر مهم‌ترین خواسته داروسازها، دسترسی آسان و بی‌دغدغه مردم به دارو است. در حال حاضر کمبودهای دارویی بیداد می‌کند و طی ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر هیچ‌گاه به‌اندازه امروز کمبود دارویی نداشته‌ایم و داروخانه‌ها برای تأمین ابتدایی‌ترین داروها مانند داروی زخم معده یا انسولین با مشکل مواجه‌اند.
کمبود دارو از اواخر سال گذشته به پاشنه آشیل نظام سلامت تبدیل‌شده و طی ماه‌های اخیر ابعاد وسیع‌تری یافته و مشکل تأمین انسولین و داروی بیماران ام‌اس به شرایط هشدار رسیده است. در حوزه انسولین قلمی، سال قبل بیماران دیابتی با مراجعه به داروخانه‌ها، جمله «انسولین نیست» را زیاد شنیدند و برای تأمین آن یا به بازار سیاه روی آوردند و یا سهمیه روزانه انسولین خود را کاهش دادند. در خصوص کمبودها علل متفاوتی مطرح شد، برخی از کمبود ارز و برخی نیز از تحریم‌ها گفتند؛ عده‌ای نیز به عدم رعایت تعهدات یک شرکت تولید داخلی اشاره کردند اما این دارو با ارز ۴۲۰۰تومانی وارد کشور می‌شود که پس از افزایش نرخ ارز، قیمت آن در کشورهای همسایه در مقایسه با داخل کشور بالاتر رفته است؛ به همین علت دلالان و سودجویان فرصت را مغتنم شمرده و برای کسب سود بیشتر، نسبت به قاچاق این دارو اقدام می‌کنند و پاسخگوی نیاز کشور به انسولین نیستند. این کمبود همچنان بیماران دیابتی را رنج می‌دهد، همان‌طور که بیماران تالاسمی در رنج تأمین نشدن داروی خود به سر می‌برند.
زیرساخت داریم، مدیریتمان ضعیف است
بر اساس توضیحات رئیس شورای عالی داروخانه‌های کشور، عدم مدیریت صحیح و مداخلات دستوری در سازمان غذا و دارو در مراحل توزیع و تولید و واردات به کمبودها دامن زده است.
مهدی زراعی درباره وضعیت کمبود دارو در کشور، گفت: اقلام زیادی از داروهای ایرانی حتی برای بیماران سرپایی هم در بازار دارویی کشور کمیاب شده‌اند و نبود به‌موقع دارو موجب می‌شود درمان بیماران دچار مشکل شود. او معتقد است که زیرساخت‌های لازم برای تولید و توزیع دارو مهیا است، اما عدم مدیریت صحیح و مداخلات دستوری در سازمان غذا و دارو در مراحل توزیع و تولید و واردات به کمبودها دامن زده است. زراعی بابیان اینکه پراکندگی توزیع جغرافیایی دارو باید مطابق با استانداردهای خاص متناسب با جمعیت و بیماران و ... انجام شود، گفت: ساختار سازمان غذا و دارو، اجازه برنامه‌ریزی دقیق و فنی به تولید و توزیع‌کنندگان نمی‌دهد. سازمان غذا و دارو باید سیاست‌گذار و ناظر باشد، اما متأسفانه ساختار مداخله‌گرایانه سازمان، مانع از پویایی صنعت دارو می‌شود.
کاهش تخصیص ارز 4200 تومانی و دشواری شرایط
از سوی دیگر رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو مدعی شده است که کاهش جدی تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال جاری، شرایط را برای تولید و تأمین داروهای موردنیاز کشور دشوار کرده است. ناصر ریاحی تشریح کرد: از نوروز امسال و حتی هفته‌های پیش از آن، عملاً میزان ارز تخصیص‌یافته برای واردات دارو یا مواد اولیه و واسطه‌ای تولید دارو در کشور به عدد صفر نزدیک شده و اگر در این مدت دارو یا مواد اولیه‌ای واردشده نیز با حداقل اسناد و بر اساس تعهد واردکنندگان به شرکت‌های خارجی برای تسویه‌حساب در آینده به کشور رسیده است. او با تکذیب برخی ادعاها در دریافت ارز دارو از سوی چند شرکت محدود، توضیح داد: اگر در هفته‌های گذشته ارزی به دارو تخصیص داده‌شده نیز به شرکت‌هایی بوده است که پیش‌ازاین دارو یا مواد اولیه را به کشور وارد کرده بودند و زمان برای تسویه‌حساب آن‌ها در حال سر آمدن بود. ازآنجاکه این احتمال وجود دارد که در شهریور امسال، سیاست تخصیص ارز دولتی تغییر کند، برای آنکه در آینده مشکل کمتری برای شرکت‌هایی که درگذشته دارو وارد کرده اما ارز نگرفته بودند به وجود آید، تلاش شده بخشی از ارزهای محدود موجود به آن تعلق گیرد.
استراتژیست‌های دارویی می‌گویند، تعداد اقلام دارویی که کمیاب‌اند و یا موجود نیستند از ۴۰۰ تا ۵۰۰ قلم هم فراتر رفته، اما نامی از این داروها نمی‌برند تا حاشیه‌ای ایجاد نشود، هرچند که موضوع پنهانی نیست و بارها کارشناسان نام داروهایی که در بازار موجود نیست را ذکر کرده‌اند
محدودیت‌های ارزی و مشکلات تولید دارو
گفته می‌شود در سال‌های گذشته قرار بر این بوده که داروهایی که امکان تولید آن‌ها در داخل کشور وجود دارد دیگر وارد نشوند. ازاین‌رو در سال‌های گذشته یا مواد اولیه و واسطه‌ای موردنیاز برای تولید دارو در داخل واردشده‌اند یا داروهای آماده‌ای به کشور رسیده‌اند که چند حالت داشتند؛ نخست آنکه امکان تولید آن‌ها وجود نداشت. دوم داروهایی که در داخل تولید می‌شد اما تمام نیاز کشور را تأمین نمی‌کرد و سوم داروهایی که تولید داخل دارند اما درگذشته گروهی از بیماران، درمان با داروهای خارجی را آغاز کرده‌اند و در طول درمان امکان جابه‌جایی آن‌ها با داروی داخلی وجود نداشت. بنابر گفته‌های ریاحی باوجود تمام این سیاست‌ها روند تخصیص ارز آن‌قدر مشکل داشته که این داروها و مواد اولیه آن‌ها نیز برای واردات محدودیت جدی داشتند و ذخیره برخی از آن‌ها به مرحله خطر در کشور رسیده بود که تلاش شد با تخصیص ارز یا با تعهد واردکنندگان به شرکت‌های خارجی، لااقل برای تأمین نیازهای روز، این داروها به کشور برسند اما متأسفانه بااین‌وجود کمبودها دیده می‌شود. او بابیان اینکه برای واردات برخی مواد اولیه به ارز چین و هند نیاز است، گفت: متأسفانه در تأمین این ارزها نیز مشکل‌داریم که شاید دلیل آن عدم فروش نفت یا تسویه نشدن قراردادهای مربوط به آن باشد. درهرحال در این حوزه نیز مشکلات ادامه دارد. طبق گفته کارشناسان حوزه دارو، ما با کمبود نزدیک به هشت هزار قلم دارو یا مواد اولیه مواجهیم که چون بیمه‌ها پول ما را به‌موقع نمی‌دهند، امکان خرید با حجم بالا ممکن نیست و باید در چندین محموله به کشور وارد شود و همین موضوع چه برای تولیدکننده، چه برای واردکننده مواد اولیه و چه برای واردکننده دارو مشکل‌آفرین شده است. ریاحی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به این نکته اشاره می‌کند که در حال حاضر، در هرماه روی سایت، سیاست‌گذاری جدید دارویی را اعلام می‌کنند و فهرست داروهای موردنیاز را به‌روز می‌کنند. هیچ واردکننده‌ای جلسه حضوری برای چانه‌زنی درباره واردات دارو ندارد و ما وقتی دارویی وارد می‌کنیم نیز مستقیماً آن را تحویل می‌دهیم و حتی اگر نیاز شخصی داشته باشیم نیز مانند مردم عادی باید آن را از بازار تهیه کنیم؛ بنابراین هیچ موضوع پنهانی و تردیدآمیزی در این زمینه وجود ندارد.
بیماران به دلیل نبود دارو جان می‌دهند
در همین رابطه نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران نیز پیش‌تر در ۲۱ خرداد امسال با اشاره به کمبود بی‌سابقه دارو در کشور طی ۱۵ سال اخیر، علت آن را عرضه قطره‌چکانی ارز دولتی به واردات عنوان کرده بود. علی فاطمی هم‌چنین با اشاره به پدیده «قاچاق معکوس» دارو در کشور گفته بود که دولت یارانه سنگین پرداخت و دارو را وارد می‌کند، اما به دلیل قیمت پایین همان دارو مجدداً از کشور خارج و به چند برابر قیمت فروخته می‌شود. چندی قبل یونس عرب، مدیرعامل انجمن تالاسمی ایران گفته بود که نبود دارو و درمان مناسب باعث شده است که میانگین عمر بیماران تالاسمی به ۳۰ سال برسد، درصورتی‌که در سایر کشورها، میانگین سن بیماران تالاسمی همچون دیگر افراد آن جامعه است. نبود دارو برای درمان بیماران تالاسمی که طی دو سال گذشته بارها در مورد آن هشدار داده‌شده است و نیز هزینه‌های بالای درمان آن‌ها در کنار این واقعیت که این بیماران تحت پوشش هیچ‌گونه بیمه‌ای نیستند، زندگی این افراد را در تنگنا قرار داده است. اما این مشکل تنها مختص بیماران تالاسمی نیست. بیماران ام‌اس، دیابت و سایر بیماران هم با نبود دارو دست‌به‌گریبان‌اند.
رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو مدعی شده است که کاهش جدی تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال جاری، شرایط را برای تولید و تأمین داروهای موردنیاز کشور دشوار کرده است
بیش از 400 قلم داروی کمیاب در ایران
دراین‌بین استراتژیست‌های دارویی می‌گویند، تعداد اقلام دارویی که کمیاب‌اند و یا موجود نیستند از ۴۰۰ تا ۵۰۰ قلم هم فراتر رفته، اما نامی از این داروها نمی‌برند تا حاشیه‌ای ایجاد نشود، هرچند که موضوع پنهانی نیست و بارها کارشناسان نام داروهایی که در بازار موجود نیست و یا کم است را ذکر کرده‌اند اما این استراتژیست‌های دارویی معتقدند اگر نامی از این داروها برده شود، مصرف‌کنندگان به هول و ولا می‌افتند تا این داروها را سریع‌تر تأمین کنند و حتی احتمال دارد برخی افراد باانگیزه احتکار به این حوزه ورود کرده و مشکل کمبود دارو را تشدید کنند، اما مطابق آنچه در آمارنامه‌ها و گزارش‌ها قابل‌مشاهده است، افزایش کمبودهای دارویی در حال تبدیل‌شدن به یک بحران است.
این استراتژیست‌ها معتقدند که اغلب بخش‌های سیستم دارویی کشور نیمه‌دولتی هستند و موضوع سوء مدیریت به این بخش‌ها نیز تسری یافته و ما هنگامی‌که می‌توانستیم انتقال ارز داشته باشیم، برخی شرکت‌ها با کمبود نقدینگی مواجه شدند و بسیاری از شرکت‌ها نیز با بی‌توجهی برخورد کردند و در حال حاضر نیز، هم بحث کمبود ارز مطرح است و هم اینکه سایر عواملی که در تولید دخیل هستند، مثل قطعی برق که روزانه ۵-۴ ساعت تولید را متوقف می‌کنند، به تشدید کمبودهای دارویی منجر خواهد شد و این مشکل در پاییز به‌مراتب بدتر از زمان کنونی است. این استراتژیست‌ها به‌عنوان پژوهشگر حوزه دارو نسبت به کمبودها هشدار داده و توصیه کرده‌اند اما به تعبیر خود آنان از جایگاه قانونی برخوردار نیستند تا بتوانند با سازمان غذا و دارو مکاتبه‌ای داشته باشند و می‌گویند، چندان از پیشنهادها و توصیه‌های آنان در سازمان غذا و دارو استقبال نشده و شاید مسئولان این سازمان عمق فاجعه را درک نکرده و تصور می‌کنند همه‌چیز به‌خوبی پیش خواهد رفت.
دولت به بحث کمبود دارو ورود کند
در آخر اینکه، سوء مدیریت‌ها در حوزه دارو به‌مرور تشدید شده که بخشی از کمبودها به بانک مرکزی هم برمی‌گردد که مدیران این بخش در بحث تأمین ارز مقصر بوده‌اند و بخشی از آن به خود دولت برمی‌گردد که آن‌طور که بایدوشاید به دارو بها نداده و بخش دیگری از مشکل، متوجه سازمان غذا و دارو است که به‌اندازه کافی، شجاعت و قدرت فریاد زدن ندارد؛ بالاخره سلامت مردم بحثی نیست که ما بخواهیم با آن مسامحه کنیم و یا کوتاه بیاییم و علی‌رغم همه تأکیداتی که صورت گرفته که مردم نباید با معضل کمبود دارو روبه‌رو باشند و باتوجه به‌تمامی امکاناتی که در حوزه دارو در اختیارداریم و باتوجه به آنکه در حوزه واکسن جزء معدود کشورهایی هستیم که به این عرصه ورود کرده‌ایم، زیبنده نیست در حوزه داروهای روزمره دچار کمی و کاستی شویم.
دیدگاه تان را بنویسید