پارانویید، تار و پود درهم بافته شک و بدبینی

فائزه ناصح، دکترای روانشناسی عمومی 

یک سری از افراد هستند که به زمین و زمان شک دارند؛ دائما تصور می‌کنند دیگران برای آنها نقشه کشید‌‌ه‌اند و در حال کارشکنی علیه‌شان هستند؛ به همسر و طرف مقابل خویش سوءظن دارند؛ افرادی تحریک‌پذیر و خشمگین‌اند که اغلب مدارکی دال بر تخلف دیگران از قانون جمع می‌کنند تا به این افراد ثابت کنند که درستکار و قانونمند نیستند؛ بطورکلی می‌توان گفت بدبینی، کج باوری و بی‌اعتمادی در سراسر زندگی‌شان موج می‌زند. از‌این‌رو باید متذکر شد همه ویژگی‌های مطرح شده از خصایص بارز افراد دارای اختلال شخصیت پارانویید است. مشخصه اصلی افراد دارای اختلال شخصیت پارانویا یا (Paranoid personality disorder) این است که شدیدا به دیگران مشکوک‌اند و همیشه در برابر خطر یا آسیب احتمالی حالت تدافعی دارند. آنها حتی در صورت نبود شواهد قانع‌کننده نسبت به اشتباهشان، همچنان بر باور خود تاکید می‌ورزند و به عبارتی از گفته خویش پا پس نمی‌کشند. زندگی آنها منزوی و مقید است. به لحاظ آسیب‌شناسی نیز علت افکار از هم گسیخته آنان، توهمات و هذیان‌هایی که با آنها دست به گریبانند به الگوی ناسازگارانه و پایدار تجارب درونی و رفتار آنان در زمان نوجوانی و جوانی برمی‌گردد که تحت درمان به موقع قرار نگرفته‌اند و این خصایص را همراه با خود به دوران بزرگسالی منتقل کرده‌اند، به‌طوری‌که اکنون به ویژگی شخصیتی پایداری در سرشت آنها مبدل شده است. شکایت اصلی همسران و بستگان نزدیک این افراد آن است که طرف مقابلشان بسیار سختگیر و بدگمان است بطوریکه تمام پیام‌ها، تماس‌ها و رفت‌وآمدهای آنان را چک می‌کند. چنین افرادی مدام نگران از دست دادن همسر و یا عزیزان خویش هستند؛ تصور می‌کنند  قرار است به آنها خیانت شود؛ از‌اینرو احساس ناامنی و مالکیت شدیدی دارند و همیشه همه چیز را حتی همسر خویش را همچون دارایی‌های خود تحت نظر و کنترل قرار می‌دهند. معمولا این افراد تمایل دارند در بیشتر اوقات از همسر و یا کسی که با وی ارتباط نزدیکی دارند باخبر باشند، به همین علت هر چند دقیقه و یا هرچند ساعت یکبار با وی تماس می‌گیرند و پیام می‌فرستند؛ از ویژگی‌های دیگر افراد دارای اختلال شخصیت پارانویا این است که هنگامیکه همسرشان قصد بیرون رفتن با دوستان خود را دارد با او مخالفت می‌کنند و سبب بروز مشکلاتی برای وی می‌شوند و به عبارتی اوقات تلخی را به وجود می‌آورند. از منظر آسیب شناسی باید خاطرنشان کرد این افراد نمی‌توانند تحمل کنند که همسرشان با جنس مخالف دیگری جز آنها صحبت کند؛ از‌اینرو به همسر خود مشکوک هستند و دائما از راه‌های متفاوت آنها را تحت کنترل قرار می‌دهند. سوال اساسی بسیاری از زوجین یا بستگان نزدیک این افراد آن است که باید چگونه با چنین فردی زندگی کنند تا دنیا کمتر به کامشان تلخ شود؟ 

باید متذکر شد اگر با افراد دارای اختلال شخصیت پارانویید در زندگی یا موقعیت‌های اجتماعی دیگر همچون محل کار و دانشگاه سروکار دارید باید بدانید که در درجه نخست نباید بخواهید که رفتار آنان را تغییر دهید و سعی در اثبات اشباهاتشان باشید، چراکه چنین رفتاری فقط شرایط را برای شما سخت‌تر و غیر‌قابل تحمل‌تر می‌کند. از‌اینرو سعی کنید با ایجاد فضایی امن و به دور از تنش و تشنج، ارتباط خود را با بیمار نزدیک‌تر و طوری رفتار کنید تا کمتر حساسیت‌ها و سوءظن‌های وی برانگیخته شود؛ باید این نکته را درنظر بگیرید که فرد پارانویید به اندازه کافی از همه چیز واهمه دارد و نسبت به همه‌چیز حتی اتفاقات خوشایند نیز بدگانی و سود‌ظن دارد، از‌این‌رو نباید شرایط را به گونه‌ای رقم بزنید که به افکار توهم‌گونه وی بال و پر دهید؛ باید تمام قوا را به کار گیرید تا احساس امنیت را در وجود وی نهادینه کنید. در کنار خصایص منفی وی، ویژگی‌های مثبت اخلاقی‌اش را برشمارید، اما حواستان باشد در هنگام تشویق‌ها و برشمردن کارهای خوب و خصایص نیک‌شان، فیلم بازی نکنید و از برخورد دروغین با آنها دست بردارید، چراکه به‌این‌ترتیب بر میزان بدگمانی و بی‌اعتماد بودن آنها دامن می‌زنید و حال آنها را از آنچه که هستند آشفته‌تر می‌کنید.