زمان مذاکرات مستقیم ایران و آمریکاست؟

اعظم ویسمه

وقت مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن فرارسیده است.این جملات وزیر امور خارجه کشور دوست و همسایه ایران، عراق است. فواد حسین، وزیر خارجه عراق در نشست خبری با حسین امیرعبداللهیان،وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد: ایالات متحده در انتقال سفیر ایران در یمن به تهران با عراق و عربستان سعودی همکاری کرده ‌است. او اضافه کرد: وقت مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن فرارسیده است و دو طرف می‌توانند درباره مسائل متفاوت از برجام تا رفع کامل تمام تحریم‌ها با هم گفت‌وگو کنند. وزیر امور خارجه عراق همچنین از آمادگی کشورش برای میانجی‌گری بین ایران و عربستان سخن گفته است.

در هفته‌های اخیر برای چندمین بار است که ضرورت موضوع مذاکرات مستقیم بین ایران و آمریکا مطرح شده است. پیش از این در جریان مذاکرات احیای برجام، رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، به شبکه الجزیره گفت که ایالات متحده آماده مذاکره مستقیم با مقام‌های ایران در مورد برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی است. مالی تاکید کرد:مذاکره مستقیم بهترین راه حل برای چنین موضوع پیچیده‌ای است.

رابرت مالی، ضمن اشاره به این که اسرائیل هنوز ترجیح می‌دهد که آمریکا به برجام بازنگردد، از مذاکره‌کنندگان ایرانی خواست به جای واسطه قرار دادن اروپایی‌ها، مستقیما با آمریکا به مذاکره بنشینند .این پیشنهادی بود که از طرف کشورهای 4+1 نیز مورد اشاره قرار گرفت با این حال پاسخ مقامات ایران به این درخواست‌ها این بود که هیچ گفت‌وگوی دوجانبه مستقیمی با هیأت آمریکایی در وین نخواهد داشت.

با این حال در هفته گذشته جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در نشست شورای روابط خارجی گفت که آمریکا مستقیما به ایران پیام داده که در صورت ادامه رفتارش در برنامه اتمی و خودداری از بازگشت به توافق اتمی برجام چه روی خواهد داد. او تاکید کرد که این پیام مستقیم به ایران داده شده است. سولیوان همچنین در پاسخ به سوالی گفته بود من در اینجا  بیشتر از این نمی خواهم علنا عیان کنم که این پیام ها دقیقا چه بوده و معتقدم که ایران متوجه این موضوع هست .

 سخنگوی وزارت خارجه ایران اما می‌گوید در جریان مذاکرات احیای برجام هیچ صحبت مستقیمی با آمریکا در طی این‌ ماه‌ها که گفت‌وگوها در وین در جریان بوده، انجام نشده است.

به گفته سعید خطیب‌زاده، برخی پیام‌ها به واسطه انریکه مورا به صورت مکتوب و غیرمکتوب از ابتدای گفت‌وگوها درباره موضوعات مذاکراتی دریافت و جواب‌ها هم در جا داده شده است.

مروری بر همکاری های امنیتی ایران و آمریکا

بعد از انقلاب ایران و آمریکا روابط سیاسی با یکدیگر ندارند و مقامات ارشد نظام در دهه های اخیرمذاکره کنندگان ایران را از تماس با مقام های آمریکایی بر سر موضوع هسته ای منع کرده اند.اما موضوعاتی همچون مساله افغانستان و عراق منجر به مذاکره ایران و آمریکا شده است.بخشی از خاطرات رایان کراکر،سفیرسابق امریکا در عراق و افغانستان، توجه محافل سیاسی را به خود جلب کرد. او نوشته بود که یک هفته پس از حملات یازده سپتامبر در سال ۱۳۸۰ و در جریان مذاکرات ژنو با چند دیپلمات ایرانی، مذاکراتی درباره حمله به افغانستان داشته است.او در کتاب خاطرات خود نوشته بود ما پشت میز یکی از سالن‌های کنفرانس سازمان ملل نشسته بودیم و در مورد ساختار پارلمان بعد از طالبان صحبت می‌کردیم.

پیش از عراق این کشور عمان بود که همواره برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا اعلام آمادگی می‌کرد و در این راستا اقداماتی انجام داده بود

مذاکره دیگر ایران و امریکا بر سر موضوع عراق بود. در اسفند ماه ۱۳۹۱ پایگاه خبری مقام معظم رهبری، چند گزارش از این مذاکرات را به قلم سه تن از اعضای هیأت مذاکره‌کننده ایران با آمریکا در موضوع عراق منتشر کرد. حسین امیرعبداللهیان معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه در دولت احمدی‌نژاد که اکنون تصوی مزارت خارجه را برعهده دارد، در گزارش خود با عنوان  آمریکا به دنبال مذاکره است نه حل مساله نوشت: رهبر انقلاب اسلامی در اول فروردین‌ماه سال ۱۳۸۵ اعلام کردند که به خاطر وضعیت عراق، استثنائاً در این موضوع ما اجازه دادیم مذاکره‌ای انجام شود. گفته می‌شود که مذاکرات ایران و آمریکا به میزبانی دولت عراق، صورت می گرفت. عبداللهیان از تجربه خود در این مذاکرات می‌نویسد: من خودم تصورم این بود که وقتی با آمریکایی‌ها می‌نشینیم و مذاکره می‌کنیم، اینها باید با یک اقتدار و صلاحیتی در مذاکرات حاضر شوند. در حالی که ما به عنوان تیم مذاکره از طرف جمهوری اسلامی ایران اختیار کامل داشتیم اما هیات آمریکایی چنین اختیاری نداشت.روایت امریکایی درباره این مذاکرات کاملا متفاوت است. رایان کروکر، سفیر وقت آمریکا در عراق و رییس هیات آمریکایی مذاکره‌کننده، در گفت وگو با بی‌بی‌سی درباره مذاکرات مزبور می‌گوید همتای ایرانیش در این جلسات دائما تقاضای تنفس می‌کرد و با فردی تماس می‌‌گرفت.

حسن کاظمی‌قمی، سفیر پیشین ایران در عراق که ریاست هیات ایران در دو دور مذاکرات با آمریکا درباره عراق را برعهده داشت در گفت‌وگو با ایسنا سخنان کروکر را تکذیب کرد و گفت: به طور کلی در مذاکرات گاهی مسائلی مطرح می‌شود که لازم است به اطلاع وزیر یا رئیس‌جمهور برسد و این موضوعی طبیعی است.کاظمی‌قمی نیز طی گفتگویی در پایگاه خبری مقام معظم رهبری، از تجربه خود در مذاکره سخن گفته است. او می‌گوید آمریکایی‌ها پس از جلسه سوم، مذاکرات را قطع کردند و به یاد می‌آورد که: دور سوم آن مذاکرات، مرحله‌ی کارشناسی بود و ورود به عرصه‌ی عملیاتی ... اما این‌جا مذاکره قطع ‌شد. آمریکا اهدافی از مذاکره داشت که احساس ‌کرد اگر این روند ادامه یابد، به مصلحتش نیست. اگرچه نگاه جمهوری اسلامی ایران به همه خیر است و حتی در این مورد آمریکایی‌ها هم نفع می‌بردند.

درهفته گذشته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در نشست شورای روابط خارجی گفت که آمریکا مستقیما به ایران پیام داده است

سفرمک‌فارلین به ایران و فروش تسلیحات نظامی امریکایی به ایرانی‌ها در زمان جنگ با عراق، پرسر و صداترین نمونه مذاکرات ایرانی‌ها و امریکایی‌هاست، اما شاید جدی ترین و پر سر و صدا ترین روابط در سال‌های اخیر مکالمه تلفنی باراک اوباما با حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، بود. تماسی تاریخی که برخی آن را سرآغازی برای فرو ریختن دیوار بی اعتمادی بین دو کشور ایران و آمریکا توصیف کرده بودند اما این اتفاق رخ نداد و علی رغم استقبال برخی جریانات در داخل رابطه به همان تماس تلفنی خلاصه شد. گرچه حسن روحانی در بدو ورود به تهران گفت که این‌ گفت‌وگوی تلفنی با باراک اوباما در محور مذاکرات هسته‌ای ایران با قدرت‌های بزرگ بوده است و باید از این فرصت استفاده کرد؛ اما هیچ گاه در دوران ریاست جمهوری او در بحث مذاکرات هسته‌ای گفت‌وگوی مستقیم بین دو کشور حداقل به‌صورت علنی منتشر نشد.

کدام کشورها

 اعلام میانجی‌گری کرده‌اند

اکنون با صحبت‌های وزیر امورخارجه عراق یک بار دیگر موضوع مذاکره مستقیم ایران و آمریکا و ضرورت این اتفاق مورد توجه قرار گرفته است.گرچه این مساله در سال‌های اخیر همواره مطرح بوده و طرفداران و مخالفانی در هر دو جناح سیاسی و شخصیت‌های ارشد کشور داشته است. پیش از عراق این کشور عمان بود که همواره برای میانجی گری میان ایران و آمریکا اعلام آمادگی می‌کرد و در این راستا اقداماتی انجام داده بود. با توجه به پیشینه مذاکرات سال 2009 بین ایران-آمریکا در مسقط، از عمان به‌عنوان یکی از گزینه‌های محتمل برای این ماموریت یاد می‌شود و این کشور رسما در این زمینه ابراز تمایل و آمادگی کرده است. بدرالبوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان در دولت روحانی بر آمادگی مسقط برای کمک به توقف تنش‌ها در منطقه تاکید و تصریح کرد:  ما روابط بسیار خوبی با ایران و آمریکا داریم. کانال‌های مستقیم بین تیم‌های سیاست خارجی واشنگتن و تهران باز است و هیچ مانعی برای احیای آن وجود نداردبا این حال به نظر می‌رسد شاید تمایل دولت جدید انجام این مذاکرات از کانال چین یا روسیه باشد که در مذاکرات نیز حضور مستقیم دارند اما بسیاری از تحلیلگران این دو کشور را با توجه به روابط رقابتی با آمریکا برای این ماموریت صالح نمی‌دانند. فرانسه نیز از جمله کشورهایی است که در این زمینه اعلام آمادگی کرده اما پاسخ ایران به کشورهای اروپایی این بوده که اول به تعهداتشان برگردند. باید منتظر ماند و دید واکنش دولت و حامیانش به پیشنهاد عراق و مذاکرات مستقیم با آمریکا در روزهای آینده چه خواهد بود.