ایجاد توازن عربی از رهگذر مخابره پیام نزدیکی به ریاض

رامین پرتو

بسیاری از تحلیلگران و ناظران بین‌المللی از زمان سقوط بشار اسد در دمشق و به روی کار آمدن ابومحمد الجولانی (احمد الشرع) درباره چگونگی کشورداری و اینکه در اولین سفر خارجی خود به کدام کشور سفر خواهد کرد، گمانه‌زنی می‌کردند. اهمیت این دو موضوع در این است که محافل سیاسی در خارج از سوریه بر این عقیده هستند که تحریرالشامِ دیروز و عناصر آن که حالا تغییر نام داده‌اند و بر تمام سوریه سیطره دارند،‌ از خارج این کشور توسط سه دولت ترکیه، ایالات متحده و قطر هدایت و حمایت شده‌اند و هر چه که آنها تدوین کنند، سپس در دمشق اجرایی می‌شود. بسیاری بر این باورند که ایالات متحده به عنوان طراح اصلی کنار گذاشتن بشار اسد ستون فقرات این پرونده را سر و شکل داده و ترکیه هم حمایت اطلاعاتی و نظامی کرده و در نهایت قطر هم حامی مالی و ایدئولوژیک این جریان طی سال‌های گذشته بوده است و همین موضوع باعث می‌شود که تعداد بازیگران در دمشق قدری محدود شود. 

حاکمان سوریه در شرایط کنونی به شدت نیازمند حمایت مالی و سیاسی عربستان سعودی خصوصاً در ابعاد منطقه‌ای هستند و جولانی با سفر به ریاض به تمام کشورهای عربی این پیام را مخابره کرد که دمشق سعی دارد تا ریاض را به صورت جدی در کنار خود داشته باشد تا از این رهگذر سایر کشورهای عربی هم نقش تجاری و اقتصادی خود را در سوریه تعمیق کنند

بر همین اساس دیده شد که پس از اعلام ریاست جمهوری موقت جولانی در سوریه به مدت چهار سال، اولین رهبر سیاسی که وارد دمشق شد امیر قطر بود تا بتواند با مانور سیاسی و رسانه‌ای خود به منطقه و فرامنطقه بفهماند که نفوذ زیادی در سوریه خواهد داشت اما حالا سفر جولانی به عربستان می‌تواند تعارضات جدید را آشکار کند. در این راستا صبح روز گذشته (یکشنبه) دفتر ریاست دوره انتقالی سوریه در بیانیه ای اعلام کرد که الجولانی رئیس دوره انتقالی سوریه در اولین سفر رسمی و خارجی خود به همراه اسعد الشیبانی وزیر خارجه خود به عربستان سعودی رفت. 

دفتر ریاست دوره انتقالی سوریه جزئیات بیشتری درباره محورهای این سفر اعلام نکرد اما پیش از این پایگاه خبری العربی الجدید در گزارشی نوشت: روابط میان دمشق و ریاض از زمان روی کار آمدن حاکمان جدید در سوریه شاهد تحول دیپلماتیک در زمینه توسعه روابط دوجانبه است. این در حالیست که سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان پنجشنبه گذشته برای الجولانی پیام تبریک فرستادند و اولین مقصد سفر اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت انتقالی سوریه در اوایل ژانویه گذشته نیز عربستان بود؛ چراکه ریاض در ۱۲ ژانویه گذشته میزبان نشست وزیران خارجه عربی و اروپایی بود که الشیبانی نیز در آن شرکت داشت. همچنین در ۲۴ ژانویه گذشته «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان در صدر هیاتی به دمشق سفر و با الشرع و الشیبانی دیدار کرد و همین موضوع نشان از روابط عمیق سوریه با عربستان سعودی دارد. 

ورود به خانه! 

در این راستا ناظران سیاسی بر این باورند که موضع‌گیری الجولانی ماهیت سیاست خارجی حاکمان جدید سوریه را نشان می‌دهد که به دنبال ایجاد موازنه در روابط خود با کشورهای موثر در سوریه و در صدر آنها عربستان و ترکیه و نیز قطر است که حامی اصلی آنها است. محمد جزار، تحلیلگر امور سیاسی نیز در این باره به پایگاه العربی الجدید گفت که دمشق روی روابط با عربستان حساب زیادی به ویژه از حیث سیاسی و اقتصادی و نیز نقش ریاض در بازسازی سوریه باز کرده است. 

با تمام این تفاسیر جولانی در بدو ورود به فرودگاه بین‌المللی ملک خالد در ریاض مورد استقبال محمد بن عبدالرحمن بن عبدالعزیز، معاون منطقه ریاض و گارد تشریفات سعودی قرار گرفت و سپس به دیدار محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی رفت. بر اساس گزارش منتشر شده از سوی رسانه‌های عربستان، بن سلمان و احمد الشرع در کاخ الیمامه در ریاض دیدار کردند و در این دیدار تعدادی از وزیران و مسئولان دو طرف‌ حضور داشتند. 

ناظران سیاسی بر این باورند که سفر الجولانی به عربستان ماهیت سیاست خارجی حاکمان جدید سوریه را نشان می‌دهد که به دنبال ایجاد موازنه در روابط خود با کشورهای موثر در سوریه و در صدر آنها عربستان است

آنچه در این میان به شدت اهمیت پیدا می‌کند این است که عده‌ای، این سفر جولانی را ورود وی به خانه قلمداد کرده‌اند؛ چراکه جولانی با نام احمد الشرع در سال ۱۹۸۲ در ریاض (پایتخت عربستان) به دنیا آمده است. خانواده او در کنار دیگر ساکنان جولان، پس از اشغال این منطقه در جنگ شش روزه ۱۹۶۷ از جولان آواره شده بودند. حسین‌الشرع (پدر جولانی) نیز در آن زمان راهی دمشق شد و در آنجا به مدرسه رفت و به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه داد. در سال ۱۹۷۱ او از زندان گریخت و برای ادامه تحصیل به بغداد رفت. در بغداد راهی دانشگاه شد و در رشته اقتصاد تحصیل کرد و نهایتاً در سال ۱۹۷۹ در قراردادی با شرکت آرامکو به صنعت نفت عربستان سعودی پیوست و تا ۱۹۸۷ در ریاض ماند. ژدر جولانی در سال‌های خدمتش در آرامکو عربستان، چندین عنوان کتاب در زمینه نفت و اقتصاد به رشته تحریر درآورد و همین موضوع نشان از روابط او در عربستان داشت. 

تضاد منافع در دمشق

با این تفاسیر شاید دریابیم که چرا اولین مقصد خارجی وی ریاض بوده است اما در این میان دلایل دیگری هم وجود دارد. واقعیت این است که جولانی و تیم وی در شرایط کنونی به شدت نیازمند حمایت مالی و سیاسی عربستان سعودی خصوصاً در ابعاد منطقه‌ای هستند و در این راستا حالا با سفر به ریاض به تمام کشورهای عربی این پیام را مخابره کنند که دمشق سعی دارد تا ریاض را به صورت جدی در کنار خود داشته باشد تا سایر کشورهای عربی هم مانند بحرین، کویت، امارات و غیره به کمک دمشق بیایند و حداقل نقش تجاری و اقتصادی خود در سوریه را تعمیق کنند. 

اما مشکل اینجاست که ایدئولوژی حاکم بر جولانی و تیم او اخوانی است و کشورهایی مانند بحرین، امارات، مصر و در صدر آن عربستان سعودی با این تفکر زاویه دارند و همین موضوع می‌تواند باعث ایجاد اختلاف شود. به عنوان مثال قطر و ترکیه که حامی تمام قد اخوانی‌ها هستند و حالا هم در سوریه نفوذ خوبی برای خود دست و پا کرده‌اند، به هیچ وجه معلوم نیست که بتوانند با سیاست‌های ضداخوانی ریاض و مابقی کشورهای همراه سعودی کنار بیایند و در اینجاست که برخورد منافع به وجود می‌آید. این تضاد منافع اولین ضرر را به دمشق و مردمان سوریه خواهند رساند و بدون تردید درگیری‌های سیاسی به وجود می‌آید. این در حالیست که در این فضا اسرائیل هم آرام ننشسته به دنبال منافع و پیاده‌سازی راهبرد خود است. به عنوان مثال روز گذشته (یکشنبه) دیده‌بان حقوق بشر سوریه که در لندن مستقر است اعلام کرد که جسد دکتر حسان ابراهیم، دانشمند و پزشک موسسه عالی تحقیقات علمی چند روز پس از ربوده شدنش، با آثار گلوله بر بدن در حومه دمشق شناسایی و کشف شد. به گزارش این دیده‌بان، دکتر ابراهیم که مدرس موسسه عالی تحقیقات علمی واقع در حومه دمشق و از طایفه علوی بود، حدود پنج روز قبل از محل کار خود در این موسسه ربوده شده و بر اساس سوابقی که در عراق شاهد آن بودیم، این ترور از سوی عوامل موساد شکل گرفته است. 

حال باید دید که جولانی چگونه می‌خواهد این تضاد منافع را در دمشق مدیریت کند؟!