مانور قدرت سیاسی دوحه در دمشق

رامین پرتو

پس از سقوط حکومت بعث در سوریه و کنار رفتن بشار اسد از قدرت، موجی از سفرهای دیپلماتیک به دمشق یکباره به راه افتاد و در این مسیر کشورهای اروپایی اولین دولت‌هایی بودند که مقامات خود را به دمشق اعزام کردند. پس از آن نماینده جو بایدن، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده هم وارد سوریه شد و علاوه بر دیدار با ابومحمد الجولانی که حالا با نام احمد الشرع ظاهر شده، اعلام کرد که جایزه فدرال برای او را لغو کرده‌اند. سپس دولت‌های عربی یکی پس از دیگر نمایندگان خود را به دمشق اعزام کردند و در این راستا ترکیه هم چنین اقدامی را انجام داد. 

دوحه به دنبال آن است تا اگرچه به آرزوی دیرینه خود یعنی نفوذ در سوریه رسیده، اما در نهایت این نفوذ را در ورطه اول تقویت کرده و سپس تعمیق ببخشد تا در نهایت به ریاض و ابوظبی بفهماند که دوحه حرف اول و آخر را در دمشق و توسعه آن خواهد داشت

در همین راستا بازگشایی سفارتخانه‌های کشورهای عربی و ترکیه، یکی پس از دیگری عیان شد و در نهایت آرام آرام روابط میان این دولت‌ها با دمشق عادی اعلام شد و روابط دوجانبه به نوعی از سر گرفته شد. آنچه در این راستا باید موردن نظر قرار بگیرد این است که سه کشور ایالات متحده، ترکیه و قطر بیشترین فعالیت را در سوریه برای خود تعریف کردند. آمریکایی‌ها اساساً به عنوان طراح اصلی سرنگونی اسد سعی کردند تا به ترکیه نقش حامی اطلاعاتی و نظامی تحریرالشام و تیم جولانی را بدهند و در این میان قطری‌ها هم علاوه بر نزدیکی ایدئولوژیک به جولانی و تحریرالشام به نوعی حمایت مالی را عهده‌دار شدند؛ به بیانی دیگر این تقسیم کار میان سه کشور مذکور باعث شد تا یکباره بشار اسد از قدرت کنار رود و راهی مسکو شود و مخالفان او با رهبری جولانی روی کار بیایند. 

باید توجه شود که نیت و راهبرد ترکیه در این خصوص کاملاً مشخص است اما در این راستا تنها کشوری که سعی می‌کند خود را بیش از هر دولت‌ دیگر در دمشق فعال نشان دهد، بدون شک قطر خواهد بود. بیش از دو هفته پیش محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر برای اولین بار پس از سقوط نظام بشار اسد در دمشق با احمد الشرع رئیس دولت جدید سوریه و فرمانده گروه معارضان مسلح تحریرالشام دیدار و گفت‌وگو کرد. وزیر خارجه قطر پس از این دیدار گفت که تصرف منطقه حایل جولان توسط اسرائیل محکوم است و باید فورا از آن عقب‌نشینی کند. 

وی ضمن ابراز خرسندی از آغاز مجدد روابط قطر و سوریه تصریح کرد که ما از اقدامات مثبت دولت جدید سوریه استقبال می‌کنیم، ما با مرحله جدیدی در تاریخ سوریه مواجه هستیم و قطر دست شراکت به سمت سوری‌ها دراز می‌کند، ما به حمایت فنی لازم برای احیای زیرساخت‌ها ادامه می‌دهیم. آل ثانی همچنین افزود که ما مشتاق مشارکت بین قطر و سوریه در آینده هستیم، امیر قطر در آینده نزدیک به سوریه سفر می‌کند و وضعیت سوریه نیازمند تجدیدنظر برای رفع تحریم‌های این کشور در سریع‌ترین زمان ممکن است. 

آمریکایی‌ها اساساً به عنوان طراح اصلی سرنگونی اسد سعی کردند تا به ترکیه نقش حامی اطلاعاتی و نظامی تیم جولانی را بدهند و در این میان قطری‌ها هم علاوه بر نزدیکی ایدئولوژیک به تحریرالشام به نوعی حمایت مالی را عهده‌دار شدند و حالا هر سه جناح در دمشق منافع دارند

در آن زمان سفر نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر به دمشق را اولین اقدام دیپلماتیک دوحه در مواجهه با سوریه جدید اعلام کردند که یک امر طبیعی به حساب می‌آمد اما حالا دنیا شاهد سفر امیر قطر به دمشق است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت یا سطحی تحلیل کرد.  

نفوذ در دمشق برای رقابت با عربستان و امارات 

خبرگزاری دولتی سوریه (پنجشنبه) اعلام کرد که تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر در حالی به سوریه سفر کرده که احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) فرمانده هیات تحریرالشام همراه با «محمد البشیر» نخست‌وزیر، «اسعد الشیبانی» وزیر خارجه و «مرهف ابوقصره» وزیر دفاع دولت موقت سوریه همراه با جمعی از اعضای سفارت قطر در دمشق برای استقبال از او در فرودگاه بین‌المللی دمشق حضور یافتند. برخی دیگر از رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هم اعلام کردند که امیر قطر به عنوان نخستین حاکم عربی پس از سقوط دولت بشار اسد، برای گفت‌وگو با حاکمان جدید سوریه، به دمشق سفر کرده و این موضوع را باید نوعی از مانور قدرت سیاسی دوحه در قبال سوریه بدانیم. 

پس از این دیدار، دیوان امیری قطر با صدور بیانیه‌ای پس از دیدار شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر با احمد الشرع، سرکرده تحریرالشام و رئیس دولت موقت سوریه، اعلام کرد امیر قطر در این دیدار از «تلاش‌های دولت سوریه برای دستیابی به ثبات و حفظ توانایی‌های این کشور قدردانی می‌کند و بر حمایت کشورش از وحدت، حاکمیت و استقلال سوریه تاکید کرد. در این بیانیه آمده است: امیر قطر در این دیدار بر نیاز فوری به تشکیل دولتی که نماینده همه اقشار مردم سوریه باشد، تاکید کرد. دیوان امیری قطر همچنین افزود که آل ثانی اعلام کرده کشورش از سوری‌ها برای دستیابی به وضعیت وحدت، عدالت و آزادی حمایت می‌کند.

به موازات این روند، الجزیره اعلام کرد که اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه دولت موقت سوریه در نشست خبری مشترک با محمد بن عبدالعزیز بن صالح الخلیفی، وزیر مشاور در امور خارجی قطر در دمشق اعلام کرده که «از سفر امیر قطر و هیات همراه وی به سوریه استقبال می کنیم. ما با طرف قطری بازسازی سوریه را مورد رایزنی قرار دادیم. در دیدارهای امروز با مقامات قطری، چارچوب کلی بازسازی سوریه بررسی شد. ما خواهان تعمیق روابط برادری با قطر هستیم. قطر متحد ثابت ملت ما طی ۱3 سال گذشته بوده است». الشیبانی گفت: بازسازی سوریه بازگرداننده امید و ساختن آینده است. وزیر مشاور در امور خارجی قطر هم اعلام کرد که شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر با احمد الشرع رئیس دوره انتقالی سوریه درباره موضوعات متعددی گفت وگو کرده که توسعه روابط کشورش با سوریه یکی از آنها بوده است. 

دوحه به دنبال چیست؟

شاید مهمترین نکته سفر امیر قطر به دمشق این باشد که او پس از گذشت 13 سال به سوریه سفر کرده و همین موضوع را باید نوعی از بازگشت این کشور به سوریه در عرصه‌های مختلف بدانیم. این تحلیل تا حد زیادی درست است؛ چراکه در سفر مذکور، مقامات قطر اعلام کرده‌اند که به دنبال مشارکت در امر بازسازی سوریه هستند و این به معنای حضور اقتصادی دوحه در سوریه پسا اسد خواهد بود. اما نکته مهمتر از این، رقابت میان قطر با عربستان سعودی و امارات با محوریت سوریه است. 

از سال 2011 و 2012 میلادی که بحران داخلی در سوریه رخ داد و یکباره پرچم‌های سیاه داعش و القاعده در آنجا نمایان شد، سعودی‌ها به صورت مستقیم اقدام به تزریق اعداد و ارزقام هنگفت برای براندازی نظام اسد کردند و قطری‌ها هم به دلیل رقابتی که با ریاض در این عرصه داشتند، همین سیاست را در پیش گرفتند و بودجه‌های سنگین برای بهم‌ریختگی در سوریه اختصاص دادند. اگرچه کویت و امارات متحده عربی هم در این بین سعی داشتند تا بتواند به هر ترتیبی که شده خود را در این نزاع خونین دخیل کنند اما به صورت کلی قطر و عربستان حرف اصلی را در این راستا می‌زدند. حالا دوحه به دنبال آن است تا اگرچه به آرزوی دیرینه خود یعنی نفوذ در سوریه رسیده، اما بتواند در نهایت این نفوذ را در ورطه اول تقویت کرده و سپس تعمیق بخشد تا در نهایت به ریاض و ابوظبی بفهماند که دوحه حرف اول و آخر را در دمشق و توسعه آن خواهد داشت. در نهایت باید توجه داشت که این قدرتنمایی قطر تنها ساعاتی پس از آن اجرایی شد که سخنگوی اداره عملیات نظامی سوریه چهارشنبه شب از تعیین ابو محمد الجولانی به عنوان رئیس جمهور جدید این کشور در مرحله انتقالی به مدت چهار سال خبر داد.