صادرات گاز روسیه به اروپا از خط لوله اوکراین متوقف شد؛
باجگیری انرژی‌محور در نخستین روز سال‌نو
رامین پرتو
در نخستین ساعات سال 2025 میلادی، انتقال گاز طبیعی روسیه به اروپا از طریق خاک اوکراین متوقف شد. این توقف به دلیل پایان یافتن قرارداد ترانزیت میان دو کشور و ناتوانی مسکو و کی‌یف در رسیدن به توافق جدید در جریان جنگ جاری رخ داد و در این خصوص شرکت دولتی گازپروم روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرد: «به دلیل امتناع مکرر و صریح طرف اوکراینی از تمدید این توافقات، گازپروم از لحاظ فنی و قانونی امکان عرضه گاز برای ترانزیت از خاک اوکراین را از دست داد». وزارت انرژی اوکراین نیز اعلام کرد که حمل و نقل گاز روسیه از طریق اوکراین «به دلیل منافع امنیت ملی» متوقف شده است.
بسیاری از تحلیلگران داده‌های اقتصادی و انرژی اعلام کرده‌اند که اقدام روسیه در قطع صادرات گاز به اروپا تاثیر چندانی بر اقتصاد این قاره ندارد اما برخی دیگر معتقدند این اقدام روسیه می‌تواند برای اتحادیه اروپا و شهرندان آن از حیث معیشتی و اقتصادی ضرر عمیق داشته باشد
هرمان گالوشچنکو، وزیر انرژی اوکراین در بیانیه‌ای گفت: «ما ترانزیت گاز روسیه را متوقف کردیم. این یک رویداد تاریخی است. روسیه بازارهای خود را از دست می‌دهد و دچار خسارت‌های مالی خواهد شد. اروپا نیز پیش‌تر تصمیم گرفته است که گاز روسیه را کنار بگذارد. توقف صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین به یک دهه روابط پرتنش میان مسکو و کی‌یف پایان می‌دهد. پس از الحاق کریمه توسط روسیه در سال ۲۰۱۴ این تنش‌ها آغاز شد و اوکراین نیز از سال ۲۰۱۵ خرید گاز از روسیه را متوقف کرد. ناظران انتظار توقف جریان گاز را داشتند چرا که اوکراین بارها اعلام کرده بود به دلیل شرایط جنگی این قرارداد را تمدید نخواهد کرد.
بر اساس گزارش‌های منتشر شد از سوی رسانه‌های اروپایی شرکت دولتی گازپروم روسیه نیز سال گذشته فرض را بر آن گذاشته بود که دیگر امکان استفاده از مسیر ترانزیتی اوکراین وجود نخواهد داشت. این مسیر حدود نیمی از کل صادرات گاز خط لوله روسیه به اروپا را تشکیل می‌داد. روسیه همچنان از طریق خط لوله ترک‌استریم، که از بستر دریای سیاه عبور می‌کند، به صادرات گاز به اروپا ادامه خواهد داد.
ترک‌استریم که گاز روسیه را به اروپا منتقل می‌کند دو شاخه دارد: یکی برای بازار داخلی ترکیه و دیگری برای تأمین مشتریان اروپای مرکزی از جمله مجارستان و صربستان. به گزارش یورونیوز، اتحادیه اروپا پس از آغاز جنگ در اوکراین در سال ۲۰۲۲ تلاش خود را برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه دوچندان کرده و به دنبال منابع جایگزین بوده است. کشورهایی که همچنان گاز روسیه را از طریق اوکراین خریداری می‌کردند، مانند اسلواکی و اتریش، نیز ترتیباتی برای تأمین جایگزین انجام داده‌اند.
اوکراین به دلیل از دست دادن درآمدهای ناشی از حق ترانزیت گاز سالانه حدود ۸۰۰ میلیون دلار ضرر خواهد کرد. از سوی دیگر، گازپروم نیز نزدیک به ۵ میلیارد دلار از فروش گاز خود از دست خواهد داد. خطوط انتقال گاز روسیه به اوکراین از طریق اروپا در حالی متوقف می‌شود که خط لوله یامال-اروپا که از بلاروس عبور می‌کرد نیز تعطیل شده و مسیر نورد استریم که از دریای بالتیک به آلمان می‌رسید در سال ۲۰۲۲ تخریب شد. خطوط لوله مختلف روسیه در مجموع در سال ۲۰۱۸ معادل ۲۰۱ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا منتقل کرده بودند. این میزان در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب از طریق اوکراین کاهش یافته بود.
اتحادیه اروپا اعلام کرده که برای قطع صادرات گاز روسیه به قاره سبز از طریق اوکراین آماده بوده است، چراکه زیرساخت‌های گازی اروپا برای تهیه گاز از مبادی غیر روس و از طریق مسیرهای جایگزین برای مرکز و شرق اروپا انعطاف کافی دارند
کدام کشورها ناراضی هستند؟
در این راستا تصمیم روسیه برای قطع صادرات گاز به اروپا از طریق اوکراین، بسیاری از کشورها را نگران کرده است که البته کشورهای اروپای شرقی در این راستا بیشترین نگرانی را خواهند داشت. در این راستا رابرت فیتسو، نخست وزیر اسلواکی در سخنرانی خود به مناسبت فرا رسیدن سال نوی میلادی در روز چهارشنبه نسبت به قطع ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به اروپا عمیقا ابراز نگرانی و تاکید کرد که این رویداد تبعات شدیدی را متوجه اسلواکی و کلیت اتحادیه اروپا خواهد کرد.
فیتسو در سخنرانی خود که ویدیوی آن دیروز چهارشنبه منتشر شد با انتقاد از سلطه «منافع ملی خودخواهانه» و «اهداف ژئوپلتیکی احمقانه» در چارچوب اتحادیه اروپا گفت که در این وضعیت نیازهای کشورهای کوچکتری همچون اسلواکی نادیده گرفته می‌شود. فیتسو تاکید کرد: «در سیاست جهان این مهم نیست که کشورهای بزرگ دوستدار هم باشند یا با هم بجنگند، در نهایت کشورهای کوچک همواره رنج می‌برند. من نمی‌خواهم اسلواکی آنطور که امروز با قطع ترانزیت گاز از خاک اوکراین شاهد هستیم به وضعیت دردناک گرفتار شود. این اتفاق تاثیرات زیانباری بر همه ما در اتحادیه اروپا خواهد گذاشت اما تاثیری بر فدراسیون روسیه نخواهد داشت».
او همچنین در این سخنرانی متعهد شد که در سال ۲۰۲۵ سیاست خارجی همراه با تعامل در سطح جهانی را با محوریت «عدم مداخله در امور داخلی دیگران» و اولویت دادن به منافع ملی اسلواکی در پیش بگیرد. اسلواکی از جمله گیرندگان گاز روسیه در اروپا از طریق خط لوله عبور کرده از خاک اوکراین است و از تصمیم اخیر کی‌یف برای قطع ترانزیت گاز غافلگیر شده و از اوکراین خواسته بود توافق با گازپروم را تمدید کند. فیتسو در ادامه در واکنش به مخالفت کی‌یف با درخواست کشورش، چند روز پیش اوکراین را تهدید به قطع عرضه برق کرد.
حادترین وضعیت برای مولداوی که با اوکراین هم‌مرز بوده و با جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه در داخل خود دست و پنجه نرم می‌کند به وجود آمده است. این کشور کوچک شرق اروپا از قبل با توجه به اینکه انتظار قطع گاز از سوی کی‌یف را داشته دست به اجرای یک وضعیت اضطراری ۶۰ روزه زده است. در حالی که تحت تاثیر این وضعیت بخش زیادی از نورپردازی‌های مربوط به جشن سال نوی میلادی در شهر کیشیناو، پایتخت مولداوی خاموش شدند، برخی از مردم به ابراز نگرانی‌های خود از اتفاقات احتمالی بعدی پرداختند.
مایا ساندو، رئیس جمهور مولداوی گفت: «کرملین بار دیگر به باجگیری با انرژی متوسل شده تا بر انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ اعمال نفوذ کرده و مسیر اروپایی ما را تضعیف کند». این سیاستمدار متمایل به اروپا در ماه نوامبر در انتخاباتی که با مناقشه بر سر اتهام مداخله روسیه در آن همراه شد، مجددا پیروز شد. ساندو کمک بشردوستانه به ساکنان منطقه جدایی‌طلب ترانسنیستریا که ممکن است بدون دریافت کمک‌ها در میانه سرمای زمستان بدون گرمایش بمانند پیشنهاد داد. دولت مولداوی تدابیر سفت و سختی را به منظور محدود کردن مصرف انرژی به اجرا در آورده از جمله اینکه روشن بودن چراغ‌ها در ساختمان‌های دولتی و استفاده از آسانسورها را محدود کرده است. همچنین این دولت تمایل به خرید برق از همسایه خود، رومانی برای جبران کسری خود نشان داده است.
در همین حال یکی از سخنگویان کمیسیون اروپا با کم اهمیت شمردن آثار قطع صادرات گاز روسیه از طریق اوکراین گفت که اتحادیه اروپا آماده این رخداد بوده است؛ چراکه زیرساخت‌های گازی اروپا برای تهیه گاز از مبادی غیر روس و از طریق مسیرهای جایگزین برای مرکز و شرق اروپا انعطاف کافی دارند.
آنچه در پایان باید موردتوجه قرار بگیرد این است که دو دیدگاه در خصوص قطع صادرات گاز روسیه به اروپا از مسیر اوکراین از حیث اقتصاد سیاسی و اقتصاد بین‌الملل وجود دارد. بسیاری از تحلیلگران تاثیر حداقلی توقف ترانزیت گاز روسیه از اوکراین بر بازار را پیش‌بینی کرده بودند که روز سه‌شنبه تایید شد؛ زیرا داده‌های اپراتور ترانزیت گاز اوکراین نشان داد روسیه هیچ جریان گازی برای اول ژانویه از طریق خط لوله اوکراین به اروپا، درخواست نکرده است و بر همین اساس معتقدند که اتفاق خاصی برای اقتصاد اروپا رخ نخواهد داد.
اما دسته دوم دقیقاً مخالف این نظر را دارند و صریحا اعلام کرده‌اند که این اقدام روسیه می‌تواند برای اتحادیه اروپا و شهرندان ان از حیث معیشتی و اقتصادی در میان مدت ضررهای قابل توجهی را به وجود بیاورد.
دیدگاه تان را بنویسید