تقابل پایاپای پکن و واشنگتن

سیدمحمد میرزامحمدزاده

تحت ریاست‌جمهوری شی جین‌پینگ، انقلابی در قدرت نیروهای مسلح پکن در حال اتفاق است.

ارتش آزادی‌بخش خلق چین موسوم به PLA، از زمانی که دروازه‌های چین در دهه 1980 میلادی رو به دنیا باز شد، رو به پیشرفت‌ بوده است؛ اما در زمان شی سرعت این توسعه با تمرکز بر تقابل و برد جنگ‌های آتی، شتاب قابل ملاحظه‌ای گرفته است.

سی‌ان‌ان گزارش کرد،‌ شی در دوران خود دست به سازمان‌دهی عظیم داخلی ارتش زده است و با کوچک‌سازی ساختار تلاش کرده که آن را به‌شدت به کنترل خود درآورد.

روز سه‌شنبه، دولت چین از افزایش 7.5 درصدی بودجه نظامی خود در جریان دیدار سالانه قانون‌گذاران موسوم به دیدار دو فصلی در پکن خبر داد که حاکی از افزایش بودجه البته کمی کمتر از سال گذشته است.

کارشناسان بر این باورند که کم کردن رشد افزایش بودجه نظامی، احتمالاً به دلیل جلوگیری از به وجود آمدن این تفکر است که افزایش بودجه نظامی نسبت به رشد کلی اقتصاد کشور پیشی گرفته است. رشد اقتصاد چین برای سال 2019، بیشتر از 6.5 درصد پیش‌بینی نشده است.

درحالی‌که ارتش چین یکی از بهترین ارتش‌های مسلح دنیا به شمار می‌رود،‌ همچنان مخارج آن نسبت به ایالات‌متحده بسیار محدودتر است. در ماه دسامبر (آذر - دی) دونالد ترامپ با افزایش بودجه دفاعی و رساندن آن به 750 میلیارد دلار در سال 2019 موافقت کرد.

اگرچه نیروی دریایی آمریکا همچنان برترین ارتش اقیانوس‌های جهان به شمار می‌رود و از چین در زمینه توانایی لجستیک و دسترسی به نقاط بین‌المللی بسیار جلوتر است، اما پکن به‌سرعت دارد زمین را از دست رقیب آمریکایی خود می‌رباید. اندرو اریکسون استاد استراتژی در موسسه مطالعات دریایی چین در دانشکده جنگ نیروی دریایی ایالات‌متحده با بیان این مطلب گفت که چین با توسعه کشتی‌ها و ایجاد پیشرفت‌های فناوری در حال پیشی گرفتن است. وی افزود: هیچ‌کس نمی‌تواند مدعی باشد که پیشرفت نظامی چین پیش از شی جین‌پینگ این‌قدر شتاب داشته است.

مقایسه بودجه‌های نظامی کشور

مقایسه مستقیم جنبه‌های بودجه‌های نظامی دو کشور غیر ممکن است؛ اریکسون با بیان این مطلب گفت که به دلیل حساب و کتاب‌های متفاوت مخارج در دو کشور، نمی‌توان مستقیماً آن‌ها را به مقایسه گذاشت.

اما به گفته کارشناسان آمریکایی، این حقیقت را که ارتش چین دومین کشور در تخصیص بیشترین بودجه به ارتش است را نمی‌توان کتمان کرد.

اینکه آیا یک کشور تهدید نظامی برای دیگران به شمار می‌رود یا نه با افزایش هزینه‌های دفاعی تعیین نمی‌شود، بلکه سیاست‌های خارجی و سیاست‌های دفاعی کشور است که این موضوع را تعیین می‌کند

اریکسون گفت: به‌صراحت می‌توان گفت که این‌ها نیروهای مسلحی هستند که می‌توان روی آن‌ها حساب کرد. در بسیاری موارد این ارتش‌ها سیستم‌هایی تسلیحاتی استفاده می‌کنند که کمتر کشورهایی آن‌ها را در اختیار دارند.

وی ادامه داد: اگر شما به جایگاه ارتش چین در چند سال گذشته نگاه کنید، در دوره شی پیشرفت بسیار گسترده بوده و این موضوع بسیار تأثیرگذار است.

نشانه‌های فشار به سمت مدرنیزه شدن ارتش در هر جایی در چین به چشم می‌خورد. بین سال‌های 2016 تا 2017، قرارداد 32 کشتی جدید برای ارتش آزادی‌‌بخش چین امضا شد؛ درحالی‌که ایالات‌متحده تنها برای 13 کشتی قرارداد بست. بر اساس گزارشی که در سال 2018 از سوی اتاق فکر IISS آمریکا انجام شد، از سال 2014، چین زیردریایی‌ها، ناوهای جنگی، ماشین‌های خاکی - آبی و خدمه بیشتری را نسبت به تعداد کل کشتی‌هایی که در حال حاضر در خدمت کشورهای آلمان، هند، اسپانیا، تایوان و بریتانیا هستند، به کار گرفت. اریکسون گفت: نیروی دریایی چین کشتی‌های جنگی را آن‌قدر زودبه‌زود تحویل می‌گیرند که منابع چینی رونمایی از آن‌ها را به یک کار روتین تشبیه کرده‌اند. نیروی هوایی چین از طرفی در حال به خدمت‌گیری هواپیماها و تسلیحات جدید شامل جنگنده دو موتوره خفاش J-20 است.

به گزارش وزارت دفاع آمریکا، نیروی هوایی چین حالا بزرگ‌ترین در آسیا و سومین نیروی هوایی بزرگ در دنیا به شمار می‌رود و به‌سرعت در حال پر کردن خلأ بین خود و ایالات‌متحده در طیف گسترده‌ای از توانایی‌ها است.

در همین حال شی در حال سازماندهی دوباره نیروهای ارتش است و عنوان کرده که کیفیت و تأثیر را بر کمیت کارمندان ترجیح می‌دهد. در سال 2017، شی کمسیون ارتش مرکزی قدرتمند کشورش را کوچک‌تر کرد و تعداد اعضای این کمسیون را که خود هدایتش را بر عهده دارد به حداقل رساند و کنترل خود را در آن کامل کرد.

وی در تلاش برای حرفه‌ای کردن نیروهای مسلح، چندین ژنرال سابق را تنزل داد و یا به دلیل فساد به زندان انداخت.

ناو‌های هواپیما‌بر و ناوشکن‌ها

درحالی‌که قدرت نظامی چین و آمریکا همواره در مقایسه قرار می‌گیرد، اما ظاهراً‌ این دو کشور با اهداف متفاوت نیروهای مسلح خود را توسعه داده‌اند.

واشنگتن مدعی است هدفش دسترسی جهانی برای ارتش است تا از متحدان و منافع بین‌المللی آمریکا حفاظت کند. پکن از طرف دیگر عنوان می‌کند منافعش در توسعه ارتش بیشتر به خانه نزدیک است.

ژانگ یسوی سخنگوی کنگره ملی خلق روز دوشنبه (13 اسفند ماه) به خبرنگاران گفت: مخارج محدود دفاعی چین که برای تضمین حاکمیت ملی، امنیت و یکپارچگی کشور هزینه می‌شود، هیچ تهدیدی برای سایر کشورها به شمار نمی‌رود.

به گفته اریکسون، اینکه آیا یک کشور تهدید نظامی برای دیگران به شمار می‌رود یا نه با افزایش هزینه‌های دفاعی تعیین نمی‌شود، بلکه سیاست‌های خارجی و سیاست‌های دفاعی کشور است که این موضوع را تعیین می‌کند.

اریکسون افزود: سناریوهای اصلی  را که ارتش چین به آن‌ها توجه دارد بیشتر می‌توان بازی خانگی خواند تا بازی خارج از خانه.

دولت چین ارتش دریایی و هوایی خود را به‌منظور حفاظت از کشور و توسعه نفوذ خود در منطقه به‌ویژه در شرق و دریای جنوبی چین گسترش داده است.

نیروی دریایی آمریکا همچنان برترین ارتش اقیانوس‌های جهان به‌شمار می‌رود و از چین در زمینه توانایی لجستیک و دسترسی به نقاط بین‌المللی بسیار جلوتر است

درحالی‌که ایالات‌متحده ناوگان بزرگ شامل 12 ناو‌ هواپیمابر مجهز به پیشرانه هسته‌ای در اختیار دارد، چین به‌سختی یک هواپیمابر با سوخت متعارف دارد و یکی دیگر را هم دست و پا شکسته توسعه داده است؛ ناو هواپیمابر نوع 001A، اولین ناو هواپیمابر ساخت داخل است که در سال 2018 ساخته شد، اما هنوز به ناوگان ملحق نشده است.

البته پکن به‌سرعت ناوشکن‌های کلاس جیندائو را توسعه می‌دهد؛ نوعی از ناوشکن جنگی که عموماً برای درگیری‌های نزدیک خانه مناسب است. گزارش وزارت دفاع آمریکا در سال 2018 نشان می‌دهد که این حرکت با چشم‌داشتی به جنگ‌های احتمالی آتی در ساحل چین انجام شده است؛ تولید سریع ناوهای چینی، نوع دیگری از کشتی‌های جنگی و مسلح کردن و توسعه گارد ساحلی اثبات کننده این ادعا است. با توجه به ساخت جزایر نظامی مصنوعی و تداوم حفاری‌ها در دریای جنوبی چین همه بیان‌گر تمرکز دولت در کنترل دریای جنوبی چین است. اما همه این موارد نمی‌تواند تضمین کننده این باشد که چین ناوگان خود را برای گسترش تأثیر جهانی توسعه نمی‌دهد. ارتش آزادی‌بخش خلق چین اولین پایگاه بین‌المللی خود را در جولای 2017 (تیر - مرداد 96) در جیبوتی به راه انداخت. ساخت سومین ناو هواپیمابر نیز در حال انجام است که توانایی‌های پیشرفته موشکی دارد.

مالکوم دیویس، تحلیل‌گر ارشد موسسه سیاست استراتژیک استرالیا گفت: آن‌ها در حال ساخت تجهیزات قدرتمند هستند که به آن‌ها توانایی حضور پررنگ‌تر و قدرتمند‌تر در اقیانوس آرام و هند می‌دهد.

تردید در قدرت

هرچند بدون‌شک چین رشد سریعی‌ داشته است، برخی کارشناسان البته نسبت به توانایی درگیری آن‌ها به‌عنوان یک ارتش منسجم و یا ارتش با تجربه شک دارند. همچنین تردید‌هایی در مورد تأثیرگذاری فناوری‌های جدید ارتش آزادی‌بخش خلق چین وجود دارد. کارل شوستر، تحلیل‌گر نظامی، یکی از افسران سابق نیروی دریایی آمریکا، تردید زیادی در مورد برخی تجهیزات جدیدی که در ارتش چین به خدمت گرفته می‌شود دارد؛ ازجمله ادعای چین مبنی بر اینکه موشک‌های بالستیکی باقدرت تخریب کشتی توسعه داده است.

وجود چنین موشکی به‌صورت تئوری می‌تواند تهدید برای نیروی دریایی آمریکا به شمار رود که بزرگ‌ترین دارایی آن کشتی‌های هواپیمابر است؛ اما به گفته شوستر هیچ ارتشی نتوانسته به‌صورت موفقیت‌آمیز موشک بالستیک ضد کشتی بسازد و چین هیچ گواهی مبنی بر توانایی خود در هدف قراردادن هدف متحرک در اقیانوس ارائه نکرده است.

همچنین نارضایتی‌هایی در ارتش چین در مورد رفتار با بازنشستگان به گوش می‌رسد. در سال 2015 به دنبال تصمیم کنار گذاشتن 300 هزار سرباز برای کوچک‌سازی نیروهای مسلح، منجر به اعتراضات دامنه‌دار در برخی شهرها شد؛ این افراد به عدم توانایی دولت برای پرداخت کامل پاداش بازنشستگی این تعداد نیرو، انجام شد.

اما به گفته دیویس، چشم‌انداز نظامی ایالات‌متحده‌ هم به‌صورت فزاینده مشکل‌دار به نظر می‌رسد. با توجه به هزینه‌های بالای نگهداری و ناوگان رو به فرسودگی، پکن این شانس را دارد که خود را سریعاً به آمریکا برساند.

دیویس گفت: رسیدن به این تعادل بین حفظ و نوسازی، چالشی حقیقی برای ایالات‌متحده است؛ چراکه نیروهایشان روز به روز پیرتر می‌شوند و در همین حال چین در حال شتاب به سمت پیشرفت است.