خطر تضعیف اروپا؛ واقعیت یا بزرگنمایی؟

رامین پرتو

روز پنجشنبه دانشگاه سوربن شهر پاریس که یکی از قطب‌های تحصیلی خصوصاً در رشته حقوق در جهان به حساب می‌آید، شاهد هشدارهایی بود که برخی‌ها آن را تکراری و عده‌ای دیگر یک موضع جدید از سوی ساکن الیزه قلمداد کردند. امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه که در دانشگاه سوربن در حضور ۵۰۰ میهمان از جمله سفرای 26 کشور عضو اتحادیه اروپا سخن می‌گفت از رهبران اروپا خواست تا کشورهای تحت رهبری خود را در برابر چالش‌های یک جهان تغییر و تحول یافته بیش از پیش تقویت کنند. او در این خصوص هشدار داد که «اروپای امروز، فانی است و ممکن است از بین برود». وی در این مراسم که در آن دانشجویان، محققان و اعضای دولت فرانسه نیز حضور داشتند خواستار تقویت دفاع قوی و یکپارچه اروپا در برابر تهدید‌ها و چالش‌های جدید شد. 

ماکرون در دانشگاه سوربن به شریک سنتی ایالات متحده یعنی بریتانیا تاخت و تصویب قانون اعزام مهاجران غیرقانونی به رواندا در پارلمان بریتانیا را «خیانت به ارزش‌های اروپایی» دانست. در این راستا برخی از تحلیلگران معتقدند که سخنان ماکرون به نوعی یک آینده‌نگری در چارچوب تغییر برخی از نظم‌ها در نظام بین‌الملل است

رئیس جمهوری فرانسه با تاکید بر «تهدید اروپا و هویت اروپایی و این که چنین سرنوشتی فقط به انتخاب‌های ما بستگی دارد، هشدار داد که اروپا در دنیایی که قوانین و قواعد آن تغییر کرده، برای مقابله با «خطرات پیش روی خود» به اندازه کافی مجهز نیست. ماکرون ضمن ترسیم چشم‌انداز خود از یک اتحادیه اروپای قوی و با رویکردی قاطعانه‌تر در عرصه جهانی تاکید کرد که این قاره نباید به دست‌نشانده‌ای برای ایالات متحده تبدیل شود. وی خطاب به حاضران در رویدادی که از آن به عنوان چشم‌انداز رئیس‌جمهوری فرانسه برای آینده اروپا یاد شده بود، هشدار داد که طیِ دهه‌ی آینده، خطر تضعیف اروپا یا حتی تنزل آن، بسیار زیادتر از گذشته است. 

به اعتقاد ماکرون، اروپا باید خود را از وابستگی بیش از حد به روسیه در بخش انرژی و نیز در زمینه تامین امنیت، رها کند. او رفتار روسیه را پس از حمله به اوکراین «غیرقابل مهار» توصیف کرد و درمورد مرزهای تحرکات مسکو هشدار داد. رئیس جمهوری فرانسه ضمن هشدار نسبت به این نکته که اروپا با تهدید حیاتی ناشی از تجاوز روسیه مواجه است، از رهبران اروپایی خواست تا یک استراتژی دفاعی «معتبر و یکپارچه» را در پیش گیرند که کمتر به ایالات متحده وابسته باشد. وی همچنین زنگ خطر را در خصوص آنچه «بی‌توجهی روسیه و چین به قوانین تجارت جهانی» خواند به صدا درآورد و از اتحادیه اروپا خواست تا در راهبرد تجاری خود تجدید نظر کند. امانوئل ماکرون در همین راستا خواستار «بازنگری» در سیاست تجاری اتحادیه اروپا برای دفاع از منافع کشورهای عضو شد و چین و ایالات متحده را متهم کرد که برای قوانین تجارت جهانی احترام قائل نیستند. 

او بدین ترتیب بار دیگر به همان مضامین سخنرانی سوربن خود در سپتامبر ۲۰۱۷، چندین‌ ماه پس از به دست گرفتن قدرت در کشورش بازگشت و به نوعی نشان داد که از راهبرد قدیمی خود پیروی می‌کند. این در حالیست که به زعم ماکرون، جهان هفت سال بعد با برگزیت (خروج بریتانیا از جمع اعضای اتحادیه اروپا)، کووید-۱۹ و تهاجم نظامی روسیه به اوکراین به کلی متحول شده است. در همین راستا ماکرون گفت که در هفته‌های آینده از شرکای اروپایی درخواست خواهد کرد که پیشنهادهای خود را برای چشم‌انداز آینده اروپا ارائه دهند. وی در همین راستا افزود که اروپا همچنان نیاز دارد ظرفیت‌های دفاع و امنیت سایبری خود را بیش از پیش تقویت کند و در همین حال، در خرید تجهیزات نظامی باید به تامین‌کنندگان اروپایی اولویت داده شود.

برخی تحلیلگران معتقدند که ماکرون با تاختن بر هم قاره‌ای‌های خود به دنبال آن است که به افکار عمومی داخلی فرانسه و اروپا بفهماند که وی از سایر مقامات اروپایی یک سر و گردن بیشتر شهامت دارد و در مقابل آمریکا، چین و روسیه به صورت تمام قد می‌ایستد

شکایت از روند اروپایی

اگر نگاهی به سخنان رئیس جمهوری فرانسه بیندازیم به وضوح می‌بینیم که ماکرون اساساً آینده قاره سبز را تیر و تار می‌بیند که بخشی از آن کاملاً درست است و مستنداتی که وی در این راستا ارائه می‌کند از صحت برخوردار است. به عنوان مثال رئیس جمهوری فرانسه از ایده وام اروپایی برای تامین مالی خرید تجهیزات نظامی اروپایی و نه آمریکایی حمایت کرده است و این موضوع نشان می‌دهد که پاریس به عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد که حق وتو دارد، از روند مذکور که به نفع ایالات متحده رقم خورده کاملاً 

ناراحت است. 

ماکرون اما در این راستا به شریک سنتی ایالات متحده یعنی بریتانیا هم تاخته و عملاً اقدامات اخیر پارلمان عوام را نوعی بایکوت ارزش‌های اروپایی قلمداد کرده است. او تصویب قانون اعزام مهاجران غیرقانونی به رواندا در پارلمان بریتانیا را «خیانت به ارزش‌های اروپایی» دانست. به گفته او، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا انفجاری بود که آثار منفی آن، این‌گونه است که امروزه هیچ‌ کسی جرات پیشنهاد خروج را ندارد، نه از اروپا و نه از یورو». 

در این راستا برخی از تحلیلگران معتقدند که سخنان ماکرون به نوعی یک آینده‌نگری در چارچوب تغییر برخی از نظم‌ها در نظام بین‌الملل است. این کارشناسان معتقدند که ماکرون عملاً نگران دو موضوع است. نخست با این سخنان و تاختن بر هم قاره‌ای‌های خود به دنبال آن است که به افکار عمومی داخلی فرانسه و اروپا بفهماند که وی از سایر مقامات اروپایی یک سر و گردن بیشتر شهامت دارد و در مقابل آمریکا، چین و روسیه به صورت تمام قد می‌ایستد. این اقدام در داخل فرانسه می‌تواند نوعی بهره‌برداری سیاسی علیه رقبای انتخاباتی وی به خصوص مارین لوپن که متمایل به روسیه است، قلمداد شود. اما موضوع دوم را باید یک موضوع خارج از قلمرو فرانسه دانست. ماکرون به نوعی به دنبال آن است تا کشورهای اروپایی را متوجه هرگونه سیاست متناقض از سوی آمریکا کند. 

او با این اقدام حتی در مورد احتمال روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ هشدار می‌دهد و به همتایان اروپایی خود می‌گوید که اگر بایدن در نوامبر 2024 کنار برود و ترامپ جای او را بگیرد بدون شک سیاست خارجی وی علیه اروپا تندتر از قبل خواهد بود؛ چراکه اخیراً بسیاری از تحلیلگران اعلام کرده‌اند که ترامپ در صورت پیروزی تمام بودجه‌ای که امریکا برای جنگ اوکراین هزینه کرده را از اروپایی‌ها طلب خواهد کرد. نکته آخر بحث انرژی است. ماکرون معتقد است که اگر جنگ اوکراین با این روند پیش برود بدون شک روسیه کشورهای اروپایی را در حوزه انرژی با مشکلات زیادی روبرو خواهد کرد. حال باید دید که او موفق به تغییر نگرش اروپا در قبال سه آمریکا، چین و روسیه می‌شود یا خیر!