آیا عربستان تاریخ جدیدی برای منطقه می‌نویسد؟

نیمی از مردم عربستان از«اسلام میانه» حمایت می‌کنند و چندان حمایتی نسبت به اعتراضات داخلی ایران یا جنگ با این کشور وجود ندارد در حالی که حمله نظامی امریکا و اسرائیل به ایران را بسیار خطرناک می‌دانند. افکار عمومی عربستان همچنین در قیاس با ۲۰۱۷، رویکرد بازتری نسبت به خوانش مدرن از اسلام دارند. اسلام «میانه» جذابیت دارد هرچند هنوز هم مخالفت‌هایی می‌شود.

نظر مردم عربستان نسبت به ایران، روسیه، چین و امریکا چیست؟

به گزارش دیپلماسی ایرانی، در ماه مارس/آوریل 2023، 43 درصد سعودی‌ها با این گزاره موافق بودند: «ما باید در جامعه خود، سخن کسانی را بشنویم که تلاش دارند اسلام را به شیوه‌ای میانه‌رو، روادار و مدرن تعبیر کنند.» این میزان حمایت تقریبا دو برابر آماری است که شش سال پیش به دست آمد و در گذر سه سال گذشته هم پایداری خوبی داشت. در زمینه این پرسش کلیدی، شکاف مشابهی هم میان نسل‌های جوان و سالخورده سعودی وجود دارد. در تازه‌ترین افکارسنجی، تقریبا یک چهارم از هر نسل مردم عربستان با تعبیر نوین از اسلام، موافقت قطعی داشتند و یک چهارم دیگر از هر نسل هم تا حدودی با آن موافق بودند. در زمینه دیگر پرسش‌ها هم، تفاوت نسلی مورد انتظار، از حیث آماری چندان قابل‌توجه نبود.

افکار عمومی عربستان هنوز هم از فساد موجود ناخرسند است؛ اما چندان حمایتی هم از اعتراضات نمی‌شود. 78درصد مردم سعودی با این گزاره موافقند که: «خوب است برخلاف دیگر کشورهای عربی، شاهد اعتراضات گسترده خیابانی علیه فساد نیستیم.» این آمار به نسبت سال 2020 رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. در آن سال 48درصد مردم عربستان تاحدودی با این گزاره موافق بودند که «خوب است اعتراضات گسترده خیابانی نداریم.» در افکارسنجی‌های قبلی، تقریبا نیمی از مردم عربستان یعنی 54درصد بر این باور بودند که حاکمیت «تلاش اندکی» برای «کاهش فساد در اقتصاد و سیاست» انجام می‌دهد. نتایج یک نظرسنجی در نوامبر 2018 نشان داد که اکثریت مردم عربستان یعنی 63درصد چنین احساسی داشتند که نشان از یک چرخش مثبت در رویکرد مردم در این زمینه دارد. در این دوره چهار ساله، شمار بیشتری از سعودی‌ها، یعنی 21درصد به نسبت 13درصد پیشین، به این باور رسیده‌اند که کشور «تلاش زیادی» برای مبارزه با فساد انجام می‌دهد.

رابطه با ایران، اهمیت کمی دارد

افکار عمومی عربستان می‌گوید که رابطه با ایران، اهمیت کمی دارد هرچند از شدت این نگرش کاسته شده است. ایران یکی از زمینه‌هایی است که بر سر آن، تفاوت رویکردی قابل توجهی میان اکثریت سُنی عربستان (90درصد) و اقلیت شیعه آن (حدود 10درصد که بیشتر در استان شرقی این کشور ساکن هستند) مشاهده می‌شود. برای مثال، در شرایطی که 60 درصد سُنی‌ها، ایران را به عنوان «یک دشمن» تلقی می‌کنند، تنها 39درصد شیعیان با این نگرش موافقند. به همین شکل، دو سوم سُنی‌ها یعنی 68درصد و نیمی از شیعیان عربستان یعنی 54درصد می‌گویند که ازسرگیری رابطه سیاسی میان عربستان و ایران «تاثیری منفی» بر منطقه خواهد داشت. این پاسخ‌ها، همچنین به عنوان نماد مخالفت مردمی پنهان با سیاست رسمی کشوری، اهمیت می‌یابد و به اعتبار یافته‌های کلی این افکارسنجی می‌افزاید. با توجه به نتایج نظرسنجی‌های پیشین در این زمینه، به نظر می‌رسد که در گذر زمان، همین روند در مجموع ادامه یافته است. در سال 2017 هم، 88درصد مردم عربستان روابط با ایران را کم اهمیت می‌دانستند و در سال 2022 هم تقریبا 80درصد مردم همین برداشت را داشتند. با این حال شمار کمتری از آنان یعنی 44درصد، در سال 2022 در قیاس با 58درصد سال 2017 می‌گویند که رابطه با ایران «اصلا اهمیتی ندارد.»

افکار عمومی عربستان در قیاس با سال ۲۰۱۷، رویکرد بازتری نسبت به خوانش مدرن از اسلام دارند، به‌طوری‌که «اسلام میانه» برای آنها جذابیت دارد؛ هرچند هنوز هم مخالفت‌هایی می‌شود

این تغییر حساسیت، می‌تواند از خصومت عمومی کمتر افکار عمومی عربستان نسبت به ایران به عنوان تهدیدی برای موجودیت کشورشان نشان داشته باشد. تعجب‌آور این که 85درصد مردم عربستان با این گزاره موافقند که: «یک حمله عمده نظامی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران بسیار خطرناک خواهد بود و برای عربستان ایده بدی است.» این آمار شامل 48درصدی است که «شدیدا» این گزاره را قبول دارند. برعکس، و به همان اندازه غیرمنتظره، اینکه کمتر از نیمی از مردم عربستان یعنی 43 درصدشان با این گزینه تحریک‌کننده که عمدا در افکارسنجی گنجانده شده است، موافقند: «از آنجا که ایران به بمب هسته‌ای بسیار نزدیک شده، زمان آن فرارسیده است که یک کشور عربی هم به سراغ بمب هسته‌ای برود.»

رابطه با آمریکا هنوز هم ارزشمند است

از نگاه افکار عمومی عربستان سعودی، روابط با چین و روسیه اهمیت فزاینده‌ای می‌یابد اما رابطه با آمریکا هنوز هم ارزشمند است. 17 درصد مردم عربستان، آمریکا را یک «دوست»، 32 درصدشان آن را یک «شریک امنیتی» یا یک «شریک اقتصادی» (33درصد) می بینند. نسبت به چین، نگرش حتی مثبت‌تری هم وجود دارد البته بیشتر در زمینه روابط اقتصادی: 17 درصدشان چین را یک «دوست»، 11 درصدشان یک «شریک امنیتی» و 62 درصدشان «شریک اقتصادی» می‌بینند.

نیمی از مردم عربستان چندان حمایتی نسبت به اعتراضات داخلی ایران یا جنگ با این کشور  وجود ندارد؛ در حالی که حمله نظامی امریکا و اسرائیل به ایران را بسیار خطرناک می‌دانند

اما شگفت آور اینکه در رابطه با روسیه، نگاه بسیار مثبت‌تری وجود دارد: 20درصد افکار عمومی عربستان، روسیه را یک «دوست»، 34درصد یک «شریک امنیتی» و 41 درصدشان «شریک اقتصادی» می‌بینند. از این گذشته، تقریبا سه چهارم یعنی 74درصد مردم عربستان در نظرسنجی اخیر دست کم «تاحدودی» با این ادعای جنجالی که عمدا در افکارسنجی گنجانده شده موافقند که: «بهترین نتیجه در جنگ جاری میان روسیه و اوکراین، پیروزی روسیه و از جمله ضمیمه شدن بخش قابل‌توجهی از قلمروی اوکراین به روسیه است.»

در نوامبر 2022، اکثریتی از مردم عربستان یعنی 56درصد، در پاسخ به این پرسش که «رابطه خوب با آمریکا، چقدر اهمیت دارد؟» بر این باور بودند که اهمیتی ندارد یا چندان اهمیتی ندارد. اما این نتیجه، نسبت به اکتبر سال 2017 که 60درصد مردم عربستان چنین موضعی داشتند، اندکی بهبود را نشان می دهد. میان سال‌های 2017 تا 2022، مردم عربستان اهمیت بیشتری به رابطه با روسیه داده‌اند. در افکارسنجی 2017، 62 درصد آنان رابطه با روسیه را تا حدودی بی اهمیت می دانستند. اما این گرایش تقریبا معکوس شده است: در نوامبر 2022، 44 درصدشان رابطه با روسیه را بی اهمیت می دانند و اکثریت شان یعنی 53درصد، این رابطه را تا حدودی مهم می دانند.

رویکرد مردم عربستان درباره مهم بودن یا بی اهمیت بودن روابط با چین در سال 2017 نسبتی تقریبا مساوی داشت یعنی به ترتیب 46درصد در برابر 50درصد. پنج سال بعد اما افکار عمومی عربستان، کمتر نسبت به رابطه با چین رویکرد انتقادی دارد یعنی 60 درصد آنان رابطه با چین را تا حدی مهم می‌دانند. احساس اهمیت فزاینده روابط با روسیه و چین، با احساس فزاینده قابل اتکا نبودن آمریکا، قرینه است. در نوامبر 2021، 49درصد مردم عربستان، آمریکا را قابل اتکا می‌دانستند و همین میزان هم مخالف این نگرش بودند. یک سال بعد 61درصد آنان این باور را داشتند که بهتر است کشورشان بیشتر به روسیه و چین توجه کند.

ملاحظه: یافته‌های این افکارسنجی، از مصاحبه‌های شخصی با حدود هزار تبعه عربستان در فاصله اکتبر 2017 تا مارس/آوریل 2023 بدست آمده است. گزینش نمونه‌های نماینده جمعیت کشور، تابع فرایندهای استاندارد احتمال جغرافیایی standard geographic probability procedures است که تقریبا یک حاشیه خطای سه درصدی دارد. این افکارسنجی توسط یک موسسه تجاری منطقه ای کاملا باکیفیت، مجرب و کاملا غیرسیاسی انجام شده و با کنترل‌های دقیق کیفی همراه بوده است. اطلاعات روش شناختی تکمیلی، شامل پرسشنامه‌ها و مجموعه داده‌های این افکارسنجی با تفکیک جمعیت شناختی هم در پلتفرم نظرسنجی موسسه واشنگتن در دسترس است.

منبع: واشنگتن اینستیتیوت 

نویسندگان: دیوید پولاک David Pollock، دانیل چودُرو Daniel Chodorow