مناقشه بر سر چندجانبه‌گرایی روسی!

فرشاد گلزاری

حدود سه هفته پیش خبر آمد که روسیه ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد را برعهده گرفته است و از آنجا بود که سیل انتقادها به این اقدام روانه نیویورک شد. رسانه‌های مطرح دنیا با اشاره به لزوم احترام به دموکراسی اعلام کردند که طبق منشور سازمان ملل متحد، همه کشورهای عضو این سازمان موظف به تبعیت از تصمیمات شورای امنیت هستند و هر یک از اعضا به نوبت ریاست این شورا را به مدت یک ماه برعهده می‌گیرند که به ترتیب الفبای انگلیسی این ریاست بین کشورها می‌چرخد.

این توضیح کوتاه برای آن از سوی رسانه‌های روسی و غربی مطرح شد که افکار عمومی بدانند حتی اگر جنگ هم در میان باشد و یکی از طرفین آن مانند روسیه به ریاست شورای امنیت سازمان ملل برسد، باز هم نمی‌توان از خطوط قرمز و قوانینی که ملل متحد نگاشته‌اند عبور کرد.

واقعیت این است که شورای امنیت سازمان ملل از سوی پنج عضو دائمی آن یعنی آمریکا، روسیه، بریتانیا، فرانسه و چین اداره می‌شود، اما درنهایت بهره‌بردار اصلی از سازمان ملل و زیرمجموعه‌های آن را باید ایالات متحده دانست؛ چراکه اولاً نهاد مذکور در خاک آمریکا قرار دارد و از سوی دیگر بخش اعظمی از بودجه آن توسط واشنگتن پرداخت می‌شود.

نکته بسیار مهم این است که آخرین باری که روسیه ریاست شورای امنیت را برعهده داشت فوریه سال گذشته بود و دقیقاً در همان زمان مسکو تهاجم به اوکراین را آغاز کرد و پس از آن مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۳ فوریه سال جاری میلادی و در سالگرد تهاجم روسیه به اوکراین، از کرملین خواست طبق منشور سازمان ملل از کشور همسایه‌اش خارج شود اما این نصیحت تا به امروز هیچ نتیجه‌ای دربرنداشته است.

زمانی که روسیه به ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحده رسید، دمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین این خبر را به‌عنوان «بدترین شوخی اول آوریل» و «سیلی به صورت جامعه بین‌الملل» توصیف و آن را محکوم کرد. اینکه چرا کی‌یف نسبت به ریاست روسیه بر شورای امنیت تا به این حد انتقاد کرد صرفاً به دلیل تجاوز مسکو به خاک این کشور نبود، بلکه اوکراینی‌ها از اقدامات پنهان و پشت پرده کرملین در این مدت هراس داشته و دارند.

اینکه سفیر آمریکا در سازمان ملل می‌گوید «مسکو با  دروغگویی و شروع جنگ در اوکراین، به قلب منشور سازمان ملل متحد ضربه زده است» تنها یک انتقاد سیاسی نیست، بلکه واشنگتن می‌خواهد با اجماع‌سازی، جو روانی در مقیاس بین‌المللی را علیه روسیه رقم بزند

طبق قوانین و دستورالعمل‌های سازمان ملل، ریاست شورای امنیت باید بی‌طرف باقی بماند اما کی‌یف معتقد است که روسیه در نقش جدید خود می‌تواند در نشست‌های مربوط به پرونده اوکراین اعمال نفوذ کند و این به معنای هدف قرار گرفتن واقعیات جاری در مورد این مخاصمه عریض و طویل است.

از منظر حقوق کیفری بین‌الملل هم اوکراینی‌ها انتخاب روسیه به ریاست شورای امنیت سازمان ملل را یک اشتباه حقوقی و نه تنها یک اقدام غلط سیاسی می‌دانند. آنها می‌گویند شورای امنیت از سوی کشوری اداره می‌شود که رئیس‌جمهوری آن به دلیل «ارتکاب جرایم جنگی» مشمول حکم بازداشت بین‌المللی است!

باران انتقادها بر سر لاوروف!

به هرترتیب روسیه فعلاً ریاست این نهاد کلیدی از سازمان ملل را به عهده دارد و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور روز دوشنبه برای سخنرانی در شورای امنیت سازمان ملل وارد نیویورک و مقر سازمان ملل شد.

انتقاد کی‌یف نسبت به ریاست روسیه بر شورای امنیت صرفاً به دلیل تجاوز مسکو به خاک این کشور نبود، بلکه اوکراینی‌ها از اقدامات پنهان و هرگونه اعمال نفوذ مسکو هراس داشته و دارند

قبل از سفر وی به خاک آمریکا، واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل گفته بود مسکو یکسری موضوعات را برای این گفت‌وگو مدنظر قرار داده است اما هیچگاه به این مساله اشاره نکرد که قرار است وزرای خارجه روسیه و آمریکا در حاشیه این نشست با یکدیگر دیدار کنند. با این وجود آنچه اهمیت دارد سخنان لاوروف و پاسخ‌هایی است که از سوی کشورهای غربی به وی داده شده است.

رئیس دستگاه دیپلماسی روسیه در سخنان خود از حمله نظامی مسکو به اوکراین دفاع کرد و ضمن متهم کردن آمریکا و متحدانش به تضعیف دیپلماسی، این اقدام کرملین را ضروری و اجتناب‌ناپذیر خواند. او برای چندمین‌بار اعلام کرد که این عملیات را باید برای مقابله با «اقدامات نازی‌ها و ممنوعیت زبان و فرهنگ روسی از سوی اوکراین» دانست.

لاوروف همچنین ناتو را متهم کرد که در حال برنامه‌ریزی برای گسترش نفوذ خود در اوکراین است و در جای دیگری از سخنرانی‌اش گفت: «ما نمی‌توانیم مساله اوکراین را جدا از زمینه ژئوپلیتیکی در نظر بگیریم و به همین دلیل باید بگویم که اقدامات آمریکا و اعضای ناتو باعث شده شرایط به اینجا کشیده شود».

همین عبارت به خوبی نشان می‌دهد که روسیه از سالیان قبل و به خصوص پس از انقلاب اوکراین در سال 2014 میلادی و سپس الحاق جزیره کریمه به خاک خود به دنبال آن بوده تا بتواند فضایی را پیرامون خود خلق کند تا در نهایت خروجی آن حمله به اوکراین باشد.

اینکه در نشست اخیر و پس از سخنان لاوروف یکباره لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل، روسیه را به دروغگویی متهم می‌کند و می‌گوید «مسکو با  جنگ غیرقانونی و غیرضروری در اوکراین، به قلب منشور سازمان ملل متحد و همه چیزهایی که برای ما ارزشمند و محترم است ضربه زده است»، صرفاً یک انتقاد سیاسی نیست، بلکه واشنگتن می‌خواهد جو روانی در مقیاس بین‌المللی را علیه روسیه رقم بزند و اجماع‌سازی صورت دهد.

سخنان لاوروف آنچنان غرب را عصبانی کرد که آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل ضمن مخالفت با صحبت‌های لاوروف به شورای امنیت هشدار داد که همکاری‌های جهانی تحت بزرگ‌ترین چالش و فشار از زمان ایجاد این سازمان در سال ۱۹۴۵ قرار گرفته است.

به موازات این انتقادها، باربارا وودوارد، سفیر بریتانیا در سازمان ملل نیز گفت که جهان متوجه شده که ایده چندجانبه‌گرایی روسیه چه معنایی دارد و پایمال شدن منشور سازمان ملل و جنگی که رنجی غیرقابل تصور به مردم اوکراین تحمیل کرده، یک فاجعه جبران‌ناپذیر برای روسیه نیز بوده است.

نکته مهم که در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد، مساله نظامیان اوکراین است. بر اساس داده‌های موجود سربازان اوکراینی در شرایط خوبی به سر نمی‌برند و این در حالیست که ایالات متحده به دنبال اعمال فشار بر ارتش کی‌یف برای حمله گسترده به روسیه است. حال باید دید آثار نزاع غول‌ها در خانه ملل چگونه ظاهر می‌شود!