لیبی، محور تنش‌زا در مناسبات قاهره و آنکارا

فرشاد گلزاری

عادی‌سازی روابط ترکیه با کشورهای عربی تقریباً حدود دو سال است که کلید خورده و در این مسیر اتفاق‌هایی مهم رخ داده است.  

چندی پیش بود که رجب طیب اردوغان با سفر به امارات متحده عربی روابطش را با این کشور پس از حدود 11 سال علنی و عادی کرد و چندی بعد هم مقامات ابوظبی به امارات سفر کردند و یک قرارداد حدوداً 20 میلیارد دلاری به جهت سرمایه‌گذاری در ترکیه به امضای طرفین رسید.

بحث عادی‌سازی روابط ترکیه با عربستان هم یکی دیگر از موضوعاتی بود که اردوغان ان را کلید زد اما به نظر می‌رسد که طرفِ سعودی به هیچ وجه راضی به حضور وی در ریاض نبوده است؛ چراکه بعدها هیچ سفری در پاسخ به این سفر اردوغان از جانب عربستان انجام نشد!

در مورد اسرائیل هم دقیقاً همین موضوع اتفاق افتاد اما در این میان یک تفاوت عمده وجود داشت. ترکیه اولین کشور اسلامی بود که در سال 1947 میلادی تاسیس اسرائیل را به رسمیت شناخت و از آن سال‌ تا به امروز و در بدترین شرایط سیاسی- امنیتی، مناسبات تجاری و اقتصادی دو طرف به هیچ وجه قطع نشد.

این موضوع مهم نشان می‌دهد که تل‌آویو و آنکارا به هر ترتیب روابط اقتصادی را مهمتر از تمام سطوح ارتباطی و مناسباتی می‌دانند. به هر ترتیب ارتباط سیاسی این دو کشور هم اخیراً وارد مدار عادی‌سازی شد ولی در این میان یک کشور وجود دارد که اردوغان و تیمش در حال دست و پنجه نرم کردن با سران آن هستند: «مصر».

واقعیت غیرقابل کتمان این است که روابط آنکارا و قاهره طی حدود دو دهه اخیر چنان خوب و روشن نبوده است و هنوز هم سایه اختلاف بر سر این روابط دیده می‌شود.

ریشه این اختلافات به همان زمانی برمی‌گردد که یکباره بهار عربی در خاورمیانه، شمال آفریقا و حاشیه خلیج فارس رخ عیان کرد و یکباره تمام معادلات ذی‌نفوذان منطقه‌ای به خصوص عربستان و ترکیه و سپس اسرائیل به هم ریخت. اگرچه اسرائیل سعی کرد تا از این درگیری‌ها نهایت استفاده را ببرد اما ریاض و آنکارا دو قطب مخالف یکدیگر بودند که با هم در جدال قرار گرفتند.

ترکیه پس از سقوط حسنی مبارک سعی کرد تا از تمام ابزار خود استفاده کند و با همکاری قطر از طیف اخوان‌المسلمین حمایت کرد که نتیجه آن انتخاب «محمد مرسی» به عنوان رئیس جمهوری مصر بود. زمانی که مرسی سکانِ امور را در دست گرفت، ترکیه و مقامات سیاسی این کشور در پوست خود نمی‌گنجیدند اما ریاض سناریوی آنها را به بن‌بست کشاند. هزینه‌های میلیاردی عربستان برای بایکوت مُرسی و اخوان‌المسلمین بالاخره بعد از گذشت چندین ماه جواب داد و آنجا بود که اخوانی‌ها به همراه مُرسی به زندان رفتند و دوباره ژنرال‌ها با رهبری عبدالفتاح السیسی قدرت را در دست گرفتند.

مصر به عنوان بزرگترین ارتش عربی دنیا به این نتیجه رسیده که اقدام ترکیه در لیبی، بازار فروش تسلیحات قاهره در همسایه شرقی خود را از بین برده است و به همین دلیل در حال برجسته‌سازی مخرب تحرکات آنکارا در لیبی است

اسرائیل هم البته از انتساب مجدد نظامیان خوشحال شد، ولی همین مساله تا به امروز باعث ایجاد اختلاف میان مصر و ترکیه شده است.

دعوا بر سر لیبی!

با این پیش فرض حالا اگر به سخنان روز گذشته (شنبه) مقامات مصری توجه کنیم می‌بینیم که دعوا بر سر اخوان‌المسلمین از یک سو و اختلاف بر سر نفوذ ترکیه در لیبی از سوی دیگر باعث شده تا مذاکرات صلح و سازش میان مصر و ترکیه باز هم با بن‌بست مواجه شود.

سامح شکری، وزیر خارجه مصر در اظهاراتی تلویزیونی اعلام کرد که بار دیگر مساله به لزوم تعهد به استانداردها و قوانین بین‌المللی برمی‌گردد؛ چراکه موضوع نگران‌کننده عدم خروج نیروهای خارجی از لیبی و عدم اتخاذ اقدامات قطعی برای تحقق این هدف است و این امر ثابت می‌کند که جامعه بین‌المللی برای دستیابی به منافع تلاش می‌کند و اصولی را انتخاب نمی‌کند که در روابط بین‌الملل خللی وارد شود.

روی سخن وزیر خارجه مصر دقیقاً با ترکیه بود؛ به گونه‌ای که او اعلام کرد روند مذاکرات با ترکیه از سر گرفته نمی‌شود و دلیلش عدم ایجاد تغییر رویه و عملکرد آنکارا بوده است. پیش از این خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه بر تداوم فعالیت آموزشی و همچنین کمک و مشورت‌دهی‌های نظامی برای حمایت از لیبی تاکید و اعلام کرد، نیروهای کشورش در لیبی، نیروهای بیگانه نیستند و به همین دلیل عده‌ای از تحلیلگران معتقدند دلیل بن‌بست در این دور از مذاکرات همین سخنان وزیر دفاع ترکیه بوده است.

یونان به عنوان متحد مصر در قضیه میادین گازی شرق مدیترانه اعلام کرده که سازمان ملل باید موضع خود را نسبت به مشروعیت دولت فعلی لیبی که دوره‌اش تمام شده است، مشخص کند و در این راه به دنبال بایکوت توافق اکتشاف گاز میان ترکیه و لیبی است

فارغ از این اظهارات، چهارشنبه گذشته خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه با عبدالحمید الدبیبه، نخست‌وزیر دولت وحدت ملی و وزیر دفاع لیبی در جریان افتتاحیه نمایشگاه صنایع دفاعی و هوایی در استانبول دیدار کرد و در این دیدار وزیر دفاع ترکیه بر تداوم فعالیت آموزشی و همچنین کمک و مشورت‌دهی‌های نظامی برای حمایت از لیبی تاکید کرد.

این دقیقاً یکی از دلایل اصلی توقف مذاکرات از سوی مصر با ترکیه است؛ چراکه لیبی با مصر مرزهای زمینی مشترک دارند و از نظر قاهره گسیل تسلیحات و تعمیق آموزش‌های نظامی ترکیه بیخ گوشِ مصر برای قاهره یک تهدید علنی به شمار می‌آید.

از سوی دیگر مصر به عنوان بزرگترین ارتش عربی دنیا به این نتیجه رسیده که اقدام ترکیه در لیبی، بازار فروش تسلیحات قاهره به لیبی را از بین برده است. اما نکته مهمتر بحث اکتشاف گاز در سواحل لیبی و به تبع آن مدیترانه شرقی است.

مصر اعلام کرده که دولت وحدت ملی لیبی به ریاست عبدالحمید الدبیبه از ۲۴ دسامبر گذشته مشروعیت ندارد و در این راه یونان به عنوان متحد مصر در قضیه میادین گازی شرق مدیترانه اعلام کرده که سازمان ملل باید موضع خود را نسبت به مشروعیت این دولت لیبی که دوره‌اش تمام شده است، مشخص کند. این صف‌بندی نشان می‌دهد که مصر و یونان در این میان برای خود یک تقسیم وظیفه مشخصی را انجام داده‌اند.

یونان به مصاف ترکیه رفته و مصر هم با همسایه خود یعنی لیبی وارد چالش شده است و در نهایت آتن و قاهره اخیراً هرگونه توافق اکتشافی میان لیبی و ترکیه را مردود و فاقد وجاهت حقوقی و سیاسی اعلام کرده‌اند و به همین دلیل است که یونان خواهان برگزاری انتخابات زودهنگام در لیبی است و مصر با تایید این موضع آتن، حالا مذاکرات خود با ترکیه را قطع و لیبی را به سیبل اهدافش تبدیل کرده است.