بازگشت بحـران

سینا سبزیان

گاردین نوشت: رودررویی در تنگه کرچ یادآور درگیری ناتمام بین روسیه و اوکراین است. تنش‌ها در ماه‌های اخیر رو به افزایش بوده است. از جمله تحریم در مقابل تحریم، انتخابات پیش‌رو رقابت‌های مذهبی، نقض حقوق بشر 

بی‌حد و اندازه و بمب‌گذاری‌های تروریستی بی‌دلیل و توجیه.

اما مشکل اصلی بی‌کوچک‌ترین تغییری باقی مانده است: بحران روابطی که بعد از اشغال غیرقانونی شبه‌جزیره کریمه از سوی روسیه در سال 2014 اتفاق افتاد؛ این اشغال در پی اعتراضات مردمی به طرفداری از غرب موسوم به اعتراضات یورومیدن، که در نتیجه جنگ کم‌رنگ در منطقه دنباس شرقی هم‌مرز با روسیه شکل‌ گرفته بود و در نهایت شکست مزمن جامعه بین‌المللی در یافتن راه‌حل برای این معضل شکل گرفت.

استفان پولتوراک، وزیر دفاع اوکراین که سه روز قبل از رودررویی دریایی با روسیه سخن می‌گفت اذعان کرد که منازعات دنباس با تهدیدات روسیه مبنی بر تجاوزات گسترده، وارد فاز فعال شده بود. به گمان برخی در کیو، مسکو به دنبال اعمال یک مرز آبی اجباری به اوکراین به منظور قطع دسترسی این کشور به دریای آزوف و منطقه صنعتی ماریوپول است که مالکیت آن موضوع مناقشات دو طرف است.

روسیه هرگونه تمایل خصمانه در این مورد را رد می‌کند و ادعا کرده است که تنها سه کشتی دریایی اوکراین را توقیف کرده است که به صورت غیرقانونی وارد آب‌های روسیه شده‌اند و اقدامات تحریک‌آمیز انجام داده‌اند. این انکارهای موسکو هم‌سو با مشی کلی روسیه است که ادعا می‌کند نیروهای ضد روسیه در کیو مصمم هستند از هرگونه توافق صلح‌آمیزی جلوگیری کنند.

طرفین این منازعه درگیر یک جنگ تحریمی رو به فزونی شده‌اند. سه هفته پیش، دیمیتری مدودوف، نخست‌وزیر روسیه، با صدور حکمی دستور مصادره دارایی‌های 68 کسب و کار و 322 شخص از جمله اعضای ارشد دولت اوکراین و پسر رئیس‌جمهور این کشور را ابلاغ کرد. وی ابراز کرد که این اقدام مقابله با فعالیت‌های غیر‌دوستانه اوکراین علیه شهروندان و موسسات روس است کیو در تابستان گذشته، اقدام مشابهی را علیه روسیه انجام داده بود.

وضعیت سیاسی اوکراین نیز به این ناپایداری‌ها دامن زده است. انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در ماه مارس 2019 (اسفند ـ فروردین آتی) برگزار می‌شود و پترو پروشنکو، رئیس‌جمهور فعلی، رقابت سختی را برای انتخاب دوباره پیش رو دارد. نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر اسبق، محبوب‌تر از رئیس‌جمهور فعلی است. مخالفان پروشنکو بر این باورند که او برای افزایش شانس خود، انگیزه لازم را برای امنیتی کردن فضا دارد.

در همین حال، روحانیون ارشد کلیسای ارتودوکس اوکراین، در یک مبارزه تلخ برای شکستن هژمونی اسقف روسیه گیر افتاده‌اند؛ کسی که از سال 1686 آن‌ها را وادار به پاسخگویی کرده است. این زنجیره مسائل که به شکاف تاریخی بین مسکو و بارتولومیو یکم، اسقف اعظم قسطنطنیه و رهبر کلیسای ارتودوکس شرقی منجر شده است، احساسات شدید را در بین وفاداران اوکراینی شعله‌ور ساخته است.

با وجود تلاش‌های گسترده برای آتش‌بس‌های متعدد، درگیری‌ها درون و اطراف منطقه دنبال، بین نیروهای اوکراینی و شبه‌نظامیان و مزدوران با حمایت روسیه هیچ‌وقت تمامی نداشته است. بر اساس گزارش‌ها، در سال 2017، در هر سه روز، یک سرباز اوکراینی کشته شده است. در مجموع بیش از 10 هزار نفر از سال 2014، جان خود را از دست داده‌اند.

درگیری‌های پرحرارت، در کنار ترورهای گاه‌به‌گاه، همچنان ادامه دارد. در ماه آگوست (تیر ـ  مرداد)، الکساندر زاخارشنکو، یک رهبر جدایی‌طلب برجسته، در اثر یک بمب‌گذاری در کافه‌ای در دونسک اوکراین به قتل رسید، که روسیه اوکراین را مقصر این ماجرا دانست؛ در حالی که تقابل شورشیان داخلی اوکراین، یا حتی دستوری از سوی مسکو، می‌توانست عامل این بمب‌گذاری باشد.

به گفته سازمان ملل و گروه‌های حقوق بشری کریمه در کنترل شدید روسیه است. مسکو فعالان طرفدار کیو، مسلمانان تاتار، گروه‌های مدنی وبلاگ‌نویسان و روزنامه‌نگاران مستقل را به شدت سرکوب کرده است و مسئول شکنجه، ناپدیدی و بازداشت‌های سیاسی زندانیان است.

فشار بر روسیه و اوکراین برای پایان دادن به این منازعات از دو سمت شکل می‌گیرد: ایالات متحده آمریکا و آلمان. دونالد ترامپ در سال 2014 پیشنهاد بحث برانگیز تسهیل تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه را ارائه کرد، که به طور تلویحی ضمیمه شدن کریمه به اوکراین را به رسمیت می‌شناخت. اما در عمل، دولت او و بریتانیا و ناتو همچنان به حمایت از کیو ادامه دادند. در ماه ژوئیه (تیر ـ مرداد) پنتاگون از کمک نظامی 200 میلیون دلاری خبر داد، که مجموع کمک‌های آمریکا از سال 2014 را به یک میلیارد دلار می‌رساند.

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، به نمایندگی از اتحادیه اروپا، به مهندسی توافق مینسک کمک کرد؛ توافقی که فرایند پایان دادن به منازعات را دنبال می‌کرد؛ اما در نهایت این فرایند به تعلیق درآمد. وقتی که در ماه آگوست (تیر- مرداد) مرکل با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیدار می‌کرد؛ هیچ پیشرفتی در این فرایند گزارش نشده بود. منتقدین بر این باورند که آلمان بیشتر به دنبال منافع خود در قرارداد خط لوله انتقال گاز موسوم به نورد استریم 2 است؛ خط لوله‌ای که گاز ارزان روسیه را از مسیر دریای بالتیک به اروپا می‌رساند.