اختلاف با وجود هماهنگی!

فرشاد گلزاری

 از زمان برگزاری انتخابات پارلمانی عراق در اکتبر 2021 تاکنون حدود سه ماه می‌گذرد و همچنان این کشور در وضعیت نامعلوم سیاسی به سر می‌برد. به داوری تاریخ و بر اساس داده‌ها و سوابقی که از گذشته تاکنون وجود دارد، بسیاری از مفسران و ناظران بین‌المللی همان هنگام که این انتخابات برگزار می‌شد، معتقد بودند که پس از برگزاری و اعلام نتایج آن، احتمال یک بهم‌ریختگی داخلی در عراق و به خصوص در بغداد وجود دارد. به موازات این تحلیل، طیف دیگری معتقد بودند که نباید تا این حد منفی‌بافی کرد؛ چراکه اوضاع آنقدرها هم که گفته می‌شود وخیم نبوده و به نوعی جناح‌ها براساس نظرسنجی‌هایی که انجام شد، آرای خود را کسب خواهند کرد. اینکه چرا تحلیل و برآورد طیف اول به نوعی بیشتر به حقیقت نزدیک‌ شد و به صورت عینی و علنی به وقوع پیوست، موضوعی است که ریشه در ساختار سیاسی - اجتماعی عراق و قانون اساسی این کشور دارد. بر اساس آنچه برت مک گورک، معاون سفیر وقت آمریکا در عراق پس از سال 2003 و حمله به بغداد برای این کشور در نظر گرفت و بعدها به قانون اساسی عراق تبدیل شد، شیعیان، اهل تسنن و کُردها به عنوان اعضای جامعه سیاسی عراق در نظر گرفته شدند و مشخص شد که شیعیان باید نخست‌وزیر را مشخص کنند و اساساً قوه مجریه توسط این طیف هدایت و رهبری شود. رئیس پارلمان هم قرار شد که بر اساس قانون اساسی از سوی اهل تسنن انتخاب شود و درنهایت رئیس‌جمهوری را هم کردها معرفی می‌کنند. این روند با گذشت 18 سال از حضور نظامی ایالات متحده در عراق همچنان به قوت خود باقیست و همین حالا این موضوع به محل اختلاف میان احزاب سیاسی بغداد تبدیل شده است. اینکه چرا عراق پس از انتخابات اکتبر 2021 تاکنون اسیر یک روند نزولی در اتمسفر سیاسی خود است، دلایل زیادی دارد، اما واقعیت این است که بغداد همانند بیروت عرصه نبرد دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است و همین مساله موجب چندصدایی در عراق شده است. اصل ماجرا از این قرار است که بسیاری از جناح‌های شیعیان در این کشور معتقدند نتیجه انتخابات به صورت مشهود و علنی دستکاری شده است. این ادعا که از سوی کسانی مانند هادی العامری (ائتلاف الفتح) و نوری مالکی (دولت القانون) و همچنین عمار حکیم (جریان حکمت ملی عراق) و برخی دیگر از جریان‌های سیاسی --نظامی عراق مطرح شد، به نوعی پیام چند پاره شدن جریان شیعیان عراق را مخابره کرد. این طیف معتقدند که برخی از آرایی که در حوزه‌های نفوذ آنها به صندوق ریخته شده، یا شمارش نشده و یا اینکه جریان‌های رقیب آنها با استفاده از تعرفه‌هایی که معلوم نیست به نام چه کسانی هستند، سعی کرده‌اند آمارسازی کنند و آنها را به حاشیه برانند. در این میان چندین و چند بار شاهد اعتراض در منطقه سبز بغداد (منطقه الخضرا) بودیم و در نهایت بحث به اینجا رسید که قوه‌قضائیه عراق باید در مورد صحت و سلامت انتخابات رأی نهایی را صادر کند که این پرونده هم با مردود دانستن شکایت احزاب مذکور، بسته شد.

حضور غیرمنتظره نیروهای نظامی «سرایا السلام» وابسته به جریان صدر در بغداد آن هم در آستانه برگزاری اولین جلسه پارلمان جدید عراق نشان می‌دهد که او صرفاً به لشگرکشی سیاسی بسنده نکرده و اردوکشی نظامی را هم در دستور کار قرار داده است

تعدد منافع در بغداد

تعویق جلسه پارلمان عراق به نوعی نشان می‌دهد که اختلاف‌ها میان جریان‌های سیاسی شیعی این کشور برای انتخاب رئیس پارلمان و دو معاون وی همچنان به قوت خود باقیست

صدور حکم دادگاه عراق علیه ادعای جریان‌های معترض به نتیجه انتخابات باعث شد تا این طیف از موضوع خود قدری عقب‌نشینی کند و به سمت تامین منافع حداقلی و فعلی خود برود. به عبارتی گویاتر، جریان‌های معترض شیعی که مدعی تقلب در بغداد بودند، با مشاهده میدان‌داری «مقتدی صدر» و مانورهای سیاسی و رسانه‌ای او به این نتیجه رسیدند که به جای قهرِ سیاسی باید به فکر منافع جریان خود باشند. در این میان حدود یک هفته پیش منابع نزدیک به مقتدی صدر اعلام کردند قرار است دور سوم مذاکرات میان ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعیان و رهبر جریان صدر عراق برای توافق بر سر ساختار دولت آتی، برگزار شود که در نهایت هیأتی از گروه‌های هماهنگی شیعیان چهارشنبه گذشته با مقتدی صدر در نجف برای قانع کردن وی جهت بازگشت به ائتلاف شیعیان و اتحاد گروه‌های شیعی قبل از برگزاری جلسه اول پارلمان دیدار کردند. اینکه صدر به دلیل کسب 73 کرسی در انتخابات اخیر به دنبال یک تمامیت‌خواهی محض و چانه‌زنی در بالاترین حد برای کسب منافع جناحی خود است، موضوعی است که چندان پنهان نیست، اما مساله اینجاست که حتی با وجود دیدار گروه‌های هماهنگی شیعیان و صدر به نظر می‌رسد که اختلاف‌ها همچنان به قوت خود باقیست. نشانه این اختلافات را باید در جلسه دیروز پارلمان عراق که نخستین جلسه پارلمان جدید به حساب می‌آید، مشاهده کرد. در این میان بغدادالیوم روز گذشته (یکشنبه) اعلام کرد که جلسه پارلمان جدید عراق که قبل‌تر از ساعت 11 به ساعت ۱۵ موکول شده بود، یک ساعت دیگر به تعویق افتاد و قرار شد که راس ساعت ۱۶ به وقت محلی برگزار شود. طبق گفته این منبع، تعویق یک ساعته جلسه نخست پارلمان با موافقت اکثریت نمایندگان و به منظور دستیابی به توافق درباره ترکیب فراکسیون اکثریت و تعیین اعضای هیأت مدیره پارلمان جدید (رئیس و دو معاون او) صورت گرفته بود. در این میان عدی عواد، نماینده ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعیان عراق در پارلمان این کشور دیروز اعلام کرد که این ائتلاف درخواست رسمی را برای تعویق چند ساعته جلسه نخست پارلمان به رئیس سنی پارلمان ارائه کرده که دلیل آن عدم توافق درباره تعیین هیئت رئیسه پارلمان میان جریان‌های سیاسی عنوان شده است؛ چراکه شیعیان درباره معرفی معاون اول رئیس پارلمان توافق نکرده‌ بودند. فارغ از این موضوع باید توجه داشت که اولین جلسه دور جدید پارلمان عراق برای انتخابات رئیس و دو معاون او در حالی برگزار شد که حضور نمایندگان کفن پوش جریان صدر و همچنین ورود برخی نمایندگان به جلسه با استفاده از موتورهای سه چرخه موسوم به «توک توک» که نماد اعتراضات اکتبر است توجه بسیاری از رسانه‌های داخل و خارج عراق را به خود جلب کرد. این اقدام صدری‌ها نه تنها نشان می‌دهد که اختلاف‌ها میان این جریان و سایرین (حتی جناح‌های شیعی عراق) از بین نرفته، بلکه مخالفانی هم داشته است. به عنوان مثال کیفاه محمود، مشاور مسعود بارزانی، رئیس سابق اقلیم کردستان عراق در حساب کاربری خود در توئیتر به شدت از این موضوع انتقاد کرد. از سوی خبرنگار روسیاالیوم هم از حضور غیرمنتظره نیروهای نظامی «سرایا السلام» وابسته به جریان صدر عراق و در برخی مناطق شهر بغداد خبر داد که نشان می‌دهد صدر به لشگرکشی سیاسی بسنده نکرده، و اردوکشی نظامی را هم در دستور کار قرار داده است. با نگاهی به این مولفه‌ها می‌توان گفت که اوضاع اگرچه در پارلمان و سطوح احزاب شیعی عراق آرام به نظر می‌رسد، ولی بدون شک انتخاب رئیس پارلمان و نخست وزیر به فاز جدید اختلاف‌ها تبدیل خواهد شد.