ترافیک دیپلماتیک منافع‌محور در دمشق!

رامین پرتو

سوریه این روزها میزبان بسیاری از ‌هیأت‌های دیپلماتیک کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ است که نشان می‌دهد حالا در این کشور همه چیز حول محور سیاست می‌گردد و تحولات میدانی و نظامی در آن به حاشیه رانده شده است. بسیاری از تحلیلگران حوزه خاورمیانه اعتقاد دارند که روند کنونی در دمشق به نوعی نشان از آن دارد که سوریه در شرایط فعلی باید به دور از هرگونه درگیری و جنگ باشد و صرفاً بر مسائل سیاسی (اعم از داخلی و خارجی) متمرکز شود. گواه این ادعا را هم می‌توان رفت و آمد ‌هیأت‌های دیپلماتیک به دمشق دانست. در این راستا چندی پیش رسانه‌های ایالات متحده اعلام کرده بودند که جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا در حال اعزام ‌هیأتی از دیپلمات‌های آمریکایی به ریاست یکی از مقام‌های ارشد وزارت امور خارجه آمریکا در امور خاورمیانه به دمشق برای دیدار با الجولانی است و در نهایت وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد که سه دیپلمات ارشد آمریکایی دیروز (جمعه) برای دیدار با اعضای ‌هیأت تحریرالشام و گفت‌وگو درباره اصول انتقال قدرت به دمشق سفر مکرده‌اند. براساس بیانیه وزارت خارجه آمریکا، مقامات برای کسب اطلاعاتی از آمریکایی‌های مفقود شده «آستین تایس»، «مجد کمالمز» و دیگران تلاش خواهند کرد تا بتوانند این دو نفر را پیدا کنند. همچنین گفته شده که ‌هیأت آمریکایی همچنین با جامعه مدنی سوریه، فعالان و اعضای جوامع مختلف دیدار خواهد داشت. 

پیشتر در گزارشی که توسط رسانه‌های آمریکا منتشر شد، آمده بود که ریاست این ‌هیأت آمریکایی را «باربارا لیف» یکی از مقام‌های ارشد وزارت خارجه آمریکا در امور خاورمیانه برعهده دارد و این سفر نخستین دیدار رسمی بین آمریکا و ‌هیأت تحریرالشام است که در پی سقوط دولت بشار اسد، زمام امور در سوریه را برعهده گرفته و رهبری آن را «محمد الجولانی» در اختیار دارد. به نوشته روزنامه فایننشال تایمز، این سفر برنامه‌ریزی شده در حالی انجام می‌شود که الجولانی به کشورهای غربی تاکید کرده که تحریم‌های خود علیه سوریه را لغو کرده و واشنگتن نیز مدعی است که تلاش می‌کند تا از به قدرت رسیدن گروه‌های تروریستی مانند داعش در پی خلأ قدرت در سوریه جلوگیری کند. از سوی دیگر مقام‌های آمریکایی می‌گویند لغو تحریم‌ها علیه تحریرالشام را که از ۲۰۱۸ در فهرست تحریم‌ها قرار دارد، در نظر می‌گیرند، به شرط آنکه این گروه به اجرای قانون و حفظ ثبات در سوریه متعهد باشد. 

روزنامه ترکیه دیلی از سفر قریب‌الوقوع رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور به سوریه و دیدار احتمالی وی با ابومحمد الجولانی، خبر داده‌ است. این رسانه ترکیه‌ای نوشته است که این سفر پس از سقوط دولت بشار اسد، رئیس جمهور سابق سوریه، نقطه عطف چشمگیری در روابط آنکارا-دمشق خواهد بود

در این میان، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در نیویورک خطاب به دولت انتقالی سوریه اعلام کرده که «اگر انزوا را نمی‌خواهید، پس باید کارهای خاصی که وجود دارد را برای پیشبرد امور انجام دهید و مطمئن شوید که آنرا به روشی فراگیر به جلو می‌برید. برای مقابله با برخی از چالش‌های امنیتی، سلاح‌های شیمیایی و رویارویی با گروه‌هایی مانند داعش باید اقداماتی انجام دهید و ایالات متحده به شدت بر رعایت این اصول تاکید دارد». 

اگرچه جولانی گفته است که سقوط دولت اسد به معنای لغو تحریم‌ها علیه سوریه خواهد بود، اما مقامات آمریکایی به اظهارات آشتی‌جویانه جولانی و تعهد به ریاست بر سوریه متحد واکنش خوبی نشان داده‌اند ولی می‌گویند که اکنون چالش این است که ببینیم آیا اقدامات او با سخنانش مطابقت دارد یا خیر. این سخنان در حالی مطرح می‌شود که مقامات آمریکا اعلام کردند اتحادیه اروپا در حال برنامه‌ریزی برای بازگشایی نمایندگی خود در دمشق است و حالا به موازات سفر ‌هیأت دیپلماتیک ایالات متحده به سوریه، شاهد تکاپوی کشورهای اروپایی هستیم. به گونه‌ای که علاوه بر تیم دیپلماتیک فرانسه، شاهد آن هستیم که دیپلمات‌های آلمان و انگلیس هم به این کشور سفر کرده‌اند و هرکدام به دنبال آن هستند تا بتوانند در فرآیند انتقال قدرت، سهمی را برای خود در نظر بگیرند. تا جایی که کی‌یر استارمر، نخست وزیر انگلیس در پی دیدار مقام‌های کشورش با جولانی و مقامات تحریرالشام گفت اوضاع سوریه به سرعت در حال تغییر است اما سقوط اسد یک «مساله خوب» بود. 

بازی جدید اروپا در خاورمیانه

اگرچه رفت‌وآمد تیم‌های دیپلماتیک غربی به سوریه مهم قلمداد می‌شود، اما باید متوجه بود که در این راستا مقامات اتحادیه اروپا هم به صورت علنی و مشخص موضع خود را در خصوص سوریه مشخص کرده‌اند. در این خصوص آنتونیو کاستا، رئیس شورای اروپا دیروز (جمعه) تاکید کرد که اتحادیه اروپا حضور دیپلماتیک خود را در سوریه پس از بشار اسد افزایش خواهد داد. وی طی یک کنفرانس مطبوعاتی در بروکسل اعلام کرد که اتحادیه اروپا از قبل با بازیگران در صحنه، مقام‌های جدید و دیگر بازیگران منطقه‌ای تعامل دارد و حضور دیپلماتیک خود را در دمشق افزایش خواهد داد. کاستا با تاکید بر اینکه هدف اتحادیه اروپا حفظ تمامیت ارضی سوریه و تضمین احترام به حقوق بشر است، گفت: این اتحادیه در حال ارائه کمک‌های بشردوستانه مورد نیاز در داخل سوریه است.

جولانی گفته است که سقوط دولت اسد به معنای لغو تحریم‌ها علیه سوریه خواهد بود. مقامات آمریکایی نیز به اظهارات آشتی‌جویانه جولانی و تعهد به ریاست بر سوریه متحد واکنش خوبی نشان داده‌اند؛ ولی می‌گویند که اکنون چالش این است که ببینیم آیا اقدامات او با سخنانش مطابقت دارد یا خیر

در این کنفرانس اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا نیز طی سخنانی گفت که اروپا نقش خود را در حمایت از سوریه در این مقطع حساس انجام خواهد داد چون به بازگشت قدرت به مردم سوریه اهمیت می‌دهد. وی گفت: اتحادیه اروپا در حال حاضر به عنوان بزرگترین حامی سوریه تنها امسال کمک‌های بشردوستانه خود را به بیش از ۱۶۰ میلیون یورو رسانده است. 

به موازات این فرآیند به نظر می‌رسد که ترکیه هم در هماهنگی کامل با اتحادیه اروپا و ایالات متحده به دنبال آن است تا بتواند به هر ترتیب که شده اوضاع و احوال را به نفع خود و البته همسو با واشنگتن و بروکسل از حیث سیاسی پیش ببرد. در این راستا، روزنامه ترکیه دیلی از سفر قریب‌الوقوع رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور به سوریه و دیدار احتمالی وی با سرکرده ‌هیأت تحریرالشام خبر داده‌ است. این رسانه ترکیه‌ای نوشته است که اردوغان در این سفر قصد دارد تا در مسجد تاریخی اموی نیز دمشق حاضر شود و احتمالاً در آنجا نماز می‌خواند اما گفته می‌شود این سفر ظرف ۱۵ روز آتی انجام خواهد شد ولی تاریخ دقیقی برای آن اعلام نشده است. همچنین به نوشته این رسانه، گمانه‌زنی‌ها درباره دیدار اردوغان با ابومحمد الجولانی، سرکرده ‌هیأت تحریرالشام که هم‌اکنون کنترل سوریه را در اختیار دارد، افزایش یافته است. این روزنامه نوشته است که سفر احتمالی اردوغان به دمشق به ویژه پس از سقوط دولت بشار اسد، رئیس جمهور سابق سوریه، نقطه عطف چشمگیری در روابط آنکارا-دمشق خواهد بود. 

تحول مهم دیگری که در این راستا باید موردنظر قرار بگیرد این است که دفتر حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد که قرار است تیمی از افسران خود را در روزهای آتی و برای اولین‌بار در طول سال‌های گذشته در سوریه مستقر کند. سخنگوی دفتر حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد در دوران اسد تیم این نهاد بین‌المللی چندین سال اجازه ورود به سوریه را نداشت و از دور اوضاع در این کشور را رصد می‌کرد. وی ادامه داد این گروه از افسران حقوق بشر مسائل مربوط به حقوق‌بشر را پشتیبانی و به تضمین این مساله کمک می‌کنند که هرگونه انتقال قدرت در سوریه جامع و بر اساس چارچوب قوانین بین‌المللی باشد. این اقدام سازمان ملل در حالی انجام می‌شود که محمد الخالد، عضو اداره امور سیاسی در مدیریت جدید سوریه در مصاحبه خود با العربی الجدید اعلام کرده که زنان در کنار ما هستند و در سقوط نظام اسد نیز حضور داشتند، اما در روزهای آینده بیشتر در کنار ما حضور خواهند داشت و قصد نداریم از آنها صرفاً استفاده سیاسی کنیم. 

با تمام این تفاسیر منتظر بود و دید که دولت‌های آمریکا و اروپا به انضمام ترکیه و کشورهای منطقه قرار است چگونه روند سیاسی کنونی سوریه مدیریت کنند و اساساً سفر دیپلمات‌های غربی به این کشور چه خروجی خواهد داشت.