بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در قبال بازار ارز منفعلند

رامتین موثق

با حمله اسرائیل به خاک ایران، علی‌رغم برخی تحلیل‌ها، قیمت دلار که به آستانه 70 هزار تومان رسیده بود، ناگهان فروکش کرد و بورس هم مثبت شد. تحلیلگران دلیل این رفتار بازار را به آسودگی فعالین از حمله و برطرف شدن سایه جنگ نسبت دادند اما تنها با گذشت 1 هفته از تجاوز اسرائیل به خاک ایران و درحالی که زمزمه‌های پاسخ ایران و وعده‌ صادق 3 با صدای بلندتری طی روزهای اخیر به گوش می‌رسد، دلار به روند افزایشی 1 سال گذشته خود ادامه داد و بالاخره به 70 هزار تومان رسید.

اما در این مدت که دلار از 49 هزار تومان به 70 هزار تومان رسید، بانک مرکزی دائما اصرار می‌کند که این نوسانات مقطعی است و جای نگرانی نیست و حتی زمانی که تنش‌ها آرام می‌گیرد و قیمت دلار جهش زیادی نمی‌کند، بانک مرکزی این اتفاق را نتیجه عملکرد خود می‌داند و مدعی می‌شود که این سیاست‌های بانک مرکزی است که مانع جهش قیمت دلار شده است. اما روند بازار چیزی از تاثیرگذاری سیاست‌های بانک مرکزی و مقطعی بودن نوسانات نشان نمی‌دهد.

با این حال، دولت چهاردهم با شعار تغییرات گسترده سرکار آمد و وعده‌های فراوانی برای اصلاح فرآیند اقتصادی ایران داد. طبق این وعده‌ها بسیاری انتظار داشتند که رئیس بانک مرکزی به دلیل ناتوانیش در کنترل نرخ ارز برکنار شود اما محمدرضا فرزین طی حکمی ازسوی پزشکیان در سمت خود ابقا شد.

افزایش قیمت دلار، 

نتیجه تحریک  نرخ نیما؟

روند صعودی نرخ ارز در بازار درحالی طی هفته‌های اخیر ادامه دارد که برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از دلایل این وضعیت، سقف‌شکنی‌های نرخ نیما است.

به گزارش تسنیم، نرخ دلار نیما در ابتدای شهریور ماه که همتی در وزارت اقتصاد مستقر شد در کانال 45200 تومان قرار داشت و 70 روز بعد یعنی 10 آبان ماه پس از فشارهای مستمری که او به بانک مرکزی وارد کرد، نرخ نیما با افزایش 9.1 درصدی به کانال 49300 هزار تومان رسیده است. همزمان با این افزایش، نرخ دلار در بازار آزاد از حدود 58600 تومان به 68500 تومان رسید که بیانگر افزایش 10 هزار تومانی معادل 16.8 درصد رشد است.

این در حالی است که در طول 70 روز پایانی دولت قبل و پیش از ورود همتی به دستگاه اجرایی کشور، نرخ دلار نیما 6.1 درصد رشد کرده و از 42600 به 45200 تومان رسیده بود. نکته جالب اینکه در همین مدت، دلار بازدهی نزدیک به صفر داشت و با چند نوسان به همان نرخ 58500 تومان بازگشت و حتی بازدهی منفی 0.4 درصدی را ثبت کرد.

همانطور که پیداست، رشد 9.1 درصدی نرخ دلار نیما در دوره همتی با افزایش 16.8 درصدی نرخ ارز آزاد همراه شده، در حالی که در مدت مشابه قبل از آمدن او، نرخ دلار نیما 6.2 درصد و نرخ دلار آزاد صفر درصد رشد داشته است. بر این اساس می‌توان گفت یکی از دلایل اصلی نوسانات بازار آزاد، سیگنالی است که از ناحیه اظهارات وزیر اقتصاد و افزایش 50 درصدی سرعت رشد نرخ نیما صادر شده است.

همتی رشد نرخ ارز را 

مربوط به انتظارات تورمی دانست

هرچند که مدیریت اصلی بازار ارز با بانک مرکزی است و این مسائل از حوزه‌های وزارت اقتصاد به شمار نمی‌رود، اما به دلیل مستقل نبودن بانک مرکزی در ایران، سیاست‌های وزارت اقتصاد نیز در این تحولات موثر است. همتی نیز در این روزها اظهارنظر خاصی درباره قیمت دلار نکرده است و آن را مربوط به انتظارات تورمی دانسته که یادآور برخورد دولتمردان دولت سیزدهم هنگام جهش‌های نرخ ارز است.

وزیر اقتصاد در حاشیه جلسه هیات دولت در 9 آبان 1403، با بیان اینکه افزایش نرخ ارز بازار آزاد ارتباطی با افزایش نرخ نیما ندارد، گفت: در ابتدا و همزمان با افزایش نرخ نیما شاهد کاهش ارز بازار بودیم.

همتی با اشاره به اینکه تا قبل از تحولات منطقه، رشد نرخ نیما با کاهش نرخ ارز غیررسمی همراه شده بود، افزود: اگر نرخ نیما رشد هم نمی‌کرد، با توجه به شرایط این روزهای منطقه شاهد افزایش قیمت ارز در بازار غیر رسمی می‌بودیم.

به گزارش تسنیم، همتی و تعدادی کارشناس همراه با او مدعی این موضوع هستند که برای رسیدن به ارز تک‌نرخی و حذف رانت ناشی از اختلاف نرخ ارز آزاد و نیمایی، باید نرخ نیما افزایش یابد، اما این تنها یک وجه ماجرا است و این گروه، از اتفاقات و پیش‌فرض‌های آن سوی گران کردن ارز نیما چیزی نمی‌گویند. این در حالی است که کارشناسان هشدار داده بودند که اگر نرخ نیما زیاد شود نرخ بازار هم بالا می‌رود.

در حال حاضر که شرایط تک‌نرخی کردن ارز در کشور ما فراهم نیست و با توجه به اینکه نرخ ارز همچنان لنگر انتظارات تورمی فعالان بازار است، هر صحبتی برای تک‌نرخی کردن ارز به انتظارات افراد جهت می‌دهد و حتی فعالان اقتصادی رسمی کشور یعنی آن‌هایی که از طریق ثبت سفارش نیازهای ارزی خود را تامین می‌کنند، وقتی چنین برداشتی کنند که قرار است نرخ ارز افزایش یابد، برای نیازهای آینده از همین الان ثبت سفارش می‌کنند و به این ترتیب با مازاد تقاضا در سامانه نیما مواجه می‌شویم.

دلایل اقتصادی و غیراقتصادی افزایش قیمت دلار

یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره افزایش قیمت دلار به دو دلیل غیراقتصادی و یک دلیل اقتصادی اشاره کرد.

مرتضی افقه در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: افزایش قیمت دلار مقطعی نیست و به عوامل خارجی بستگی دارد. اول به کاهش یا افزایش تنش‌ها با اسرائیل و دوم، به انتخابات آمریکا؛ اگر هریس انتخاب شود این روند افزایشی احتمالا متوقف شود و یا حتی قیمت مقداری کاهشی شود اما با انتخاب ترامپ، روند افزایش قیمت دلار ادامه پیدا خواهد کرد

مرتضی افقه درباره اولین دلیل غیراقتصادی افزایش قیمت دلار گفت: اولین دلیل، اوجگیری تنش پس از حمله اسرائیل به ایران است. بعد از حمله اسرائیل تصور بر این بود که مانند دور قبلی ایران تلافی نمی‌کند و حداقل تنش‌ها برای یک مدتی فروکش می‌کند اما از همان روز تا به کنون ایران تهدیدهایش را بیشتر و بیشتر کرده است.

او تاکید کرد: کارگزاران بازار نگران این هستند که جنگ منطقه‌ای و فراگیر شود و بنابراین سطح تقاضای انتظاری را افزایش داده‌اند.

این استاد دانشگاه درباره دلیل دیگر افزایش قیمت دلار افزود: دلیل دوم غیراقتصادی افزایش قیمت دلار، انتخابات آمریکاست. هنوز احتمال پیروزی ترامپ، علی‌رغم تنگاتنگ بودن رقابت، در نظرسنجی‌ها بالاست. برخی از احتیاطات بابت اینست که اگر ترامپ انتخاب شود، دوباره فشارها برگردد و همین میزان نفتی هم که به صورت دورزدن تحریم‌ها صادر می‌کنیم، از دست برود.

افقه درباره دلیل اقتصادی افزایش قیمت دلار اظهار کرد: سومین دلیل افزایش قیمت دلار، اقدام همتی برای افزایش تدریجی و آرام نرخ ارز نیمایی است که این نرخ در بسیاری از معاملات افزایش پیدا کرده و برای برخی از کالاها حذف شده است. این سیاست هم زمینه‌ای برای افزایش قیمت دلار ایجاد کرده است.

گفتاردرمانی در زمان انفعال!

این تحلیلگر مسائل اقتصادی درباره رفتار دولت در قبال افزایش قیمت دلار بیان کرد: همه‌ی دولت‌ها در زمانی که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کنند اما توان کنترلش را ندارند، حداقل ابزاری که در اختیار دارند تا شاید مقداری بتوانند تاثیرگذار باشند، گفتار درمانی است.

افقه با اشاره به تلاش دولت‌ها برای اطمینان بخشی به مردم درباره مقطعی بودن نوسانات نرخ ارز، تصریح کرد: به نظر من افزایش قیمت دلار مقطعی نیست و به عوامل خارجی بستگی دارد. اول به کاهش یا افزایش تنش‌ها بستگی دارد و دوم، به انتخابات آمریکا؛ اگر هریس انتخاب شود این روند افزایشی احتمالا متوقف شود و یا حتی قیمت مقداری کاهشی شود اما با انتخاب ترامپ، روند افزایش قیمت دلار ادامه پیدا خواهد کرد.

صرف‌نظر از دلایل سیاسی مانند تشدید تنش با اسرائیل و انتخابات آمریکا؛‌ دلیل اقتصادی افزایش قیمت دلار، سیاست دولت در قبال افزایش تدریجی نرخ دلار نیماست که این نرخ در بسیاری از معاملات افزایش یافته و برای برخی از کالاها حذف شده است. این سیاست هم زمینه‌ای برای افزایش قیمت دلار ایجاد کرده است

بانک مرکزی با هر رئیسی، منفعل است

این استاد دانشگاه با عنوان اینکه در شرایطی هستیم که متغیرهای غیراقتصادی فعال‌تر و تاثیرگذارتر هستند، درباره نقش بانک مرکزی در کنترل نوسانات نرخ ارز گفت: اکنون بانک مرکزی با توجه به محدودیت‌های ارزی که داریم، منفعل است تا فعال؛ حتی اگر برای تاثیرگذاری بر قیمت بازار به اندازه کافی ارز هم داشته باشیم، اما با توجه به آینده فعلا نامعلوم سیاسی، دست بانک مرکزی برای مدیریت بازار با عرضه ارز، باز نخواهد بود.

افقه با بیان اینکه بانک مرکزی کار چندانی نمی‌تواند بکند و فقط شاید با گفتار درمانی بتواند موثر باشد، درباره عملکرد فرزین اظهار کرد: این عدم توانایی در کنترل نوسانات خیلی به فرزین ربطی ندارد. بانک مرکزی در تمام سال‌های بعد از تشدید تحریم‌ها خیلی فعال نبوده و امکان اثرگذاریش به دلیل فعال بودن متغیرهای غیراقتصادی و خارجی، به حداقل رسیده است.

یک اقتصاددان: بانک مرکزی کار چندانی در قبال کنترل نرخ ارز نمی‌تواند انجام دهد و فقط شاید با گفتار درمانی بتواند موثر باشد. این عدم توانایی در کنترل نوسانات خیلی به فرزین ربطی ندارد. بانک مرکزی در تمام سال‌های بعد از تشدید تحریم‌ها خیلی فعال نبوده و امکان اثرگذاریش به دلیل فعال بودن متغیرهای غیراقتصادی و خارجی، به حداقل رسیده است

او با تاکید بر اینکه شاید به جای فرزین هر رئیس بانک مرکزی دیگری هم بود بهتر نمی‌توانست عمل کند، در پایان خاطرنشان کرد: اما ابقای او شاید به دلیل دیدگاهی باشد که آقای پزشکیان در این بده و بستان‌ها با جناح رقیب دارد و او پذیرفته است که فرزین در این پست کار خود را ادامه دهد.