سقوط صادرات فرش دستباف از ۴۵۰ به ۵۰ میلیون دلار

مهرنوش حیدری

فرش دستباف ایرانی زمانی گستره‌ای داشت به وسعت کل جهان و در سایر کشورها مشتریانی بودند که برای این هنر شاهکار ایرانی سر و دست می‌شکستند و ایرانیان برای ابزار مراتب علاقه خود به خارجیان؛ فرش و قالیچه‌های ایرانی را به سوغات می‌برند.

اما بازار این کالای ایرانی سال‌هاست که جایگاه رفیع خود را از دست داده و تحت تاثیر بی‌کفایتی‌ها و جدی نگرفتن هشدارها و نشنیدن زنگ‌های خطر؛ به رقبا واگذار شده است. ایران سال‌های مدید پرچمدار تولید و صادرات فرش دستباف بود و رقبا تا چند دهه قبل حتی قادر به عرض اندام نبودند و حرفی برای گفتن در بازار جهانی فرش نداشتند اما چرخ فلک برخلاف میل ما حرکت کرده و شرایطی فراهم شده تا با شنیدن و دیدن آمارهای صادرات رقبا حسابی غالفگیر شویم.

تحریم‌ها و نپیوستن به FATF و مشکلات بزرگ بر سر راه نقل و انتقال و مراودات مالی و بانکی جهانی سد بزرگی بر سر صادرات فرش دستباف ایجاد کرده و سبب شده تا مشتریان دیرینه این هنر ایرانی قادر به خرید فرش‌های دستباف زیبای ما نباشند و مقاصد صادراتی مانند آلمان، انگلیس، سوییس و ... یکی پس از دیگری از دست بروند و صادرکنندگان و تجار شناخته شده ایرانی روز‌به روز اوضاعشان اسفناک‌تر شود.

در عین حال باید در نظر داشت تعهد ارزی و الزام بانک مرزی برای بازگرداندن ارز صادراتی، عامل دیگری شد که بازارهای فرش را از دست صادرکنندگان ایرانی بیرون آورد.

البته سایر کشورها به عنوان رقبای ایران توانسته‌اند از گرداب به‌وجود آمده و آب گل آلوده برای فرش دستباف ایرانی، ماهیگیری کنند به‌طوری که در 9 ماهه سال 2022 میلادی؛ ترکیه توانسته به درآمد حدود 2 میلیارد دلاری ناشی از صادرات فرش دست یابد که آمار چشمگیری محسوب می‌شود.

ترکیه از وضعیت بغرنج بافندگان و طراحان نقش فرش‌های ایرانی استفاده کامل برده و بسیاری از بافندگان و طراحان بنام را جذب کرده و توانسته با تکیه بر هنر نیاکان ما جایگاهی در دنیا برای خود کسب کند.

درآمد صادرات فرش فقط 50 میلیون دلار

مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» می‌گوید:‌ در سال 1401 هیچ اتفاق خوبی در زمینه تولید و صادرات فرش دستباف ایرانی رخ نداده زیرا در سال 1397 بانک مرکزی بحث تعهد ارزی را پیش آورد و باعث شد صادرات فرش ناگهان از 450 به 50 میلیون دلار سقوط کند و این روال تاکنون ادامه داشته است. در سال 1401 نیز این وضعیت ادامه یافت و تحریم داخلی سبب بروز مشکلات فراوانی شد.

عبدالله بهرامی تاکید می‌کند: این در حالی است که برای حفظ جایگاه این کالای استراتژیک صادراتی مسوولان باید برای این صنعت تسهیلگری می‌کردند اما این اتفاق رخ نداده و همچنان فرش دستباف در بدترین شرایط خود از نظر تولید و صادرات به‌سر می‌برد و در 4-5 سال اخیر بازارهای هدف صادراتی را از دست داده‌ایم و رقبا جایگزین ما در این بازارها شده‌اند.

وی ادامه‌ می‌دهد: در 6 ماهه نخست سال 1400 صادرات فرش دستباف و ماشینی ترکیه 13 برابر ما بوده و این روند در سال 1401 نیز ادامه یافته است و حتی این روند بیشتر نیز شده است.

لازم به ذکر است طبق آمارهای ارائه شده صادرات فرش ماشینی ترکیه 68 برابر بیش از ایران است.

وی گلایه می‌کند: نه تنها هیچ حمایتی صورت نگرفته بلکه تحریم‌ها داخلی از سوی بانک مرکزی در زمینه تعهد ارزی همراه با تحریم‌های خارجی سبب ناخوشی احوال صنعت فرش دستباف و  زمینگیر شدن این صنعت شده است.

وی عنوان می‌کند:  موضوع تعهد ارزی را هم حضورا به معاون اول رئیس‌جمهور اطلاع داده‌ایم و هم هفته قبل در نامه‌ای از سوی اتاق تعاون ایران این موضوع با دفتر رئیس‌جمهور و معاون اول وی اعلام شده و خواستار برداشته شدن تحریم‌های داخلی برای صنعت فرش دستباف شده‌ایم زیرا در شرایط تحریم‌های خارجی این کار صحیح نیست.

مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: سال 1397 بانک مرکزی بحث تعهد ارزی را پیش آورد و باعث شد صادرات فرش ناگهان از 450 به 50 میلیون دلار سقوط کند و این روال تاکنون ادامه داشته است. در سال 1401 نیز این وضعیت ادامه یافت و تحریم داخلی سبب بروز مشکلات فراوانی در زمینه تولید و صادرات فرش دستباف ایرانی شد

بافندگان مهاجرت کردند

بهرامی توضیح می‌دهد: صنعت فرش دستباف منجر به تولید کالای استراتژیک می‌شود که قابلیت ارزآوری دارد و هم می‌تواند موجب رونق تولید و اشتغال شود و باید برای توسعه این کالا تسهیلگری رخ می‌داد؛ فرش دستباف تنها صنعت بومی‌سازی کشور است که همه مولفه‌های اقتصاد مقاومتی را دارد و با سرمایه بسیار کم می‌توان کالایی را تولید کرد که 95درصد ارزآور است و اشتغالزایی آن در کل قابلیت تسری دارد؛ این صنعت اشتغال کمکی برای دامداران و کشاورزان محسوب می‌شود. جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و هنری آن سبب شده تا تمام دنیا فرش را با نام ایران بشناسد اما متاسفانه فرش دستباف اکنون در وضعیت مظلومانه و بسیار بدی گیر کرده است.

بهرامی در پاسخ به این سوال که آیا اخبار غیررسمی مبنی بر مهاجرت بافندگان و طراحان ایرانی فرش دستباف به ویژه از استان‌های آذری زبان و ... به کشور ترکیه و طراحی و تولید فرش‌های ما به نام این کشور صحیح است؛ توضیح می‌دهد: بله متاسفانه شاهد هستیم که تولیدکنندگان بزرگ ما و هم از آن بدتر طراحان به‌نام و مشهور ما به‌ویژه از استان آذربایجان شرقی به علت عدم حمایت و دیده نشدن جایگاه هنرمندان بزرگ به ترکیه مهاجرت کرده‌اند و با آغوش باز از آنها پذیرایی شده و بسیار مورد احترام و تکریم قرار گرفته‌اند و درآمد و امکانات بسیارعالی در اختیار آنها قرار داده شده و گنجینه بزرگ طرح و نقش فرش دستباف ایرانی به راحتی در اختیار کشور رقیب قرار گرفته است.

وقتی قوانین نارساست

در کنار از دست رفتن بازارهای صادرتی ایران، ممنوعیت ورود فرش نیز بحرانی جدید برای این صنعت شده است به طوری که زرینه‌کفش، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تهران در این خصوص گفته است: با توجه به اینکه واردات برخی از فرش‌ها به کشور ممنوع است ما مبادرت به ایجاد سامانه‌ای برای واردات فرش به جهت مرمت، تکمیل و شستشو نکرده‌ایم تا در یک چارچوب مشخص فرش‌هایی که نیاز به مرمت دارند بتوانیم به کشور وارد کنیم.

او ادامه داد: این در حالی است که کشوری مانند ترکیه در این زمینه گام‌های بسیار خوبی برداشته است. همین خلأ و بی‌توجهی در ایران باعث شد تا ترکیه اقدام به جذب هنرمندان و مرمت‌کاران ایرانی کند. ترکیه با استفاده ابزاری از هنرمندان حوزه فرش سود اصلی را نصیب خود کرد.

در چنین شرایطی انتظار می‌رود کشورهای همسایه با کپی برداری از فرش‌های یارانی به زودی بازارهای فرش دستباف را نیز از دست ایران بربایند. اتفاقی که مدتهاست درباره آن هشدار داده‌ایم، اما هنوز اقدامی برای غلبه بر این وضعیت صورت نگرفته است.