بلاتکلیفی در وین، نگرانی در چابهار

مریم شکرانی

سایه بلاتکلیفی در مذاکرات وین حالا تنها سیاست تهران را تحت‌تاثیر قرار نداده است، حتی تنها بندر اقیانوسی ایران، چابهار زیر سایه‌ی سنگین این ابهام با بلاتکلیفی و خطر رفتن به حاشیه روبروست .

شاید بشود گفت که چابهار بازی راه ابریشم را به توقف گفتگوهای برجام باخته است. حالا چابهار دیگر نه بین هندی‌ها هواخواه دارد و نه چینی‌ها میلی به آن نشان داده‌اند.

هند که بنا بود در چابهار ایران سرمایه‌گذاری کند حالا پس از سال‌ها فقط ۲۵ میلیون دلار به بندر استراتژیک ایران آورده است.

این رقمی است که چندی پیش رییس سازمان بنادر و دریانوردی و در حاشیه نمایشگاه بین المللی حمل و نقل ایران اعلام کرد و گفت از حضور هندی‌ها در ایران رضایت نداریم.

البته هند هم که تنها به آوردن چند جرثقیل به بندر چابهار اکتفا کرده است، به تحریمهای ایران اشاره می‌کند و آن را عامل بی‌رغبتی خود برای حضور در چابهار می‌داند. هرچند که بندر چابهار از تحریمها معاف بوده است اما علت معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها، افغانستان تحت نظارت امریکا بود. اینکه کمک‌های غذایی و بشردوستانه به افغانستان از طریق این بندر ادامه داشته باشد اما این معافیت بندر چابهار نتوانست شرکت‌های بزرگ کشتیرانی را به کرانه‌های بندر چابهار بکشد و بخش عمده ظرفیت ایجاد شده برای این بندر خالی ماند.

هندی‌ها که مطابق قاعده تمام سرمایه‌گذاران به دنبال بازخورد گرفتن از سرمایه‌گذاری خود هستند، با گرفتاری‌های پیچیده بروکراسی در ایران و مقررات سخت کسب و کارها و تحریم مواجه شدند و در جذب ترافیک کشتی‌های خارجی به این بندر موفق نبودند و همین مساله سبب شد که با وجود مزیتی که بندر چابهار برای آنها پس از ظهور دوباره طالبان ایجاد می‌کرد، بر آن چشم ببندند و حتی در مواردی اختلافات خود را با دشمن دیرینه خود یعنی پاکستان نادیده بگیرند.

مصداق آن رفتار عجیبی است که آنها سال گذشته مرتکب شدند. در اسفند ماه پارسال هند که همیشه محموله‌های کمک غذایی و بار خود را از طریق بندر چابهار به افغانستان حمل می‌کرد، در رفتاری بی‌سابقه بار گندم خود را از طریق پاکستان به افغانستان رساند و بندر چابهار را نادیده گرفت.

هندی‌ها با گرفتاری‌های پیچیده بروکراسی در ایران و مقررات سخت کسب و کارها و تحریم مواجه شدند و در جذب ترافیک کشتی‌های خارجی به بندر چابهار موفق نبودند. همین مساله سبب شد که با وجود مزیتی که بندر چابهار برای آنها پس از ظهور دوباره طالبان ایجاد می‌کرد، بر آن چشم ببندند و حتی در مواردی اختلافات خود را با دشمن دیرینه خود یعنی پاکستان نادیده بگیرند

گوادر به جای چابهار

از آن سمت چین هم اقبالی به بندر چابهار نشان نداد و با وجود امضای سند ۲۵ ساله همکاری های ایران و چین، این کشور حاضر نشد برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار اقدام جدی انجام دهد.

بنا به اعلام اتاق بازرگانی ایران و چین و اداره بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان، چینی‌ها تاکنون رغبتی به سرمایه‌گذاری در این بندر نشان نداده‌اند.

البته این رفتار چین مسبوق به سابقه است و چین از سال‌ها پیش رقیب بندر چابهار یعنی بندر گوادر پاکستان را ترجیح داد و سرمایه‌گذاری سنگینی در حمل و نقل این کشور انجام داد.

چین اما تا پیش از ظهور دوباره طالبان بر مناصب حکومتی افغانستان، برای فعال کردن بندر گوادر در مسیر راه ابریشم با دو مشکل عمده مواجه بود.

ناامنی‌هایی که طالبان در این مسیر ایجاد می کردند و امریکا  که به عنوان رقیب بزرگ این کشور در افغانستان خیمه زده بود.حالا اما به نظر می‌رسد که هر دو مشکل با هم حل شده است.

از آن سمت مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین به ایلنا گفته که چین برای سرمایه‌گذاری در ایران معطل احیای برجام است.

با این معادلات چین  احتمالا انتخاب بندر گوادر را  معادله در دسترس‌تری می‌داند.

امیدها برای احیای برجام کمرنگ شده است

 در عین حال اخبار رسیده نشان می‎دهد مذاکرات وین در بلاتکلیفی کشداری به سر می‎برد و امیدها برای احیای برجام کمرنگ‎تر از قبل شده است . ماجرای اما و اگر بر سر آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران نیز نشان می‌دهد هنوز وضعیت در وین عادی نیست و طرفین هر کدام سری از این طناب را در دست دارند و می‌کشند . همین وضعیت سبب شده است عدم‎النفع ایران از احیار برجام روز به روز بیشتر شود چرا که در صورت از دست رفتن فرصت تاریخی اخیر و منحرف شدن جاده ابریشم، دیگر چابهار موقعیتی برای درخشش نخواهد یافت . شاید بتوان حضور پررنگ چین در معادن افغانستان را نیز به این موضوع ربط داد . این موضوع البته با هشدار دقیق کارشناسان نیز روبرو شده است اما با این حال به نظر می‌رسد هنوز اتفاق مهمی در وین رخ نداده است . این بدان معنی است.

شاید بشود گفت که چابهار بازی راه ابریشم را به توقف گفتگوهای برجام باخته است. حالا چابهار دیگر نه بین هندی‌ها هواخواه دارد و نه چینی‌ها میلی به آن نشان داده‌اند.

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی اعلام کرده است در حاشیه اجلاس اخیر همسایگان افغانستان که در چین برگزار شد، دولت چین موافقت خود با پیوستن افغانستان تحت کنترل طالبان به مگاپروژه ابریشم را ابراز کرد. از زمان به قدرت رسیدن طالبان این گروه همواره در پی مشارکت در پروژه ابریشم بوده است، اما تاکنون دولت چین به صورت رسمی از این خواسته حمایت نکرده بود. افزون بر آن، پاکستان می کوشد تا افغانستان را به کریدور اقتصادی چین- پاکستان به عنوان بخشی از کمربند اقتصادی راه ابریشم پیوند بزند. دولت چین از همکاری سه جانبه میان چین، افغانستان و پاکستان در سه محور توسعه، امنیت و سیاست سخن گفته است و از اتصال افغانستان به کمربند اقتصادی چین- پاکستان استقبال کرد. پیوستن افغانستان به کمربند اقتصادی جاده ابریشم از مسیر کریدور اقتصادی چین-پاکستان به معنای تقویت مسیرهای ترانزیتی پاکستان به ویژه بندر گوادر و کریدور ترنس افغان است که پاکستان را به آسیای مرکزی متصل می کند. پیوستن افغانستان به مگاپروژه ابریشم از مسیر کریدور اقتصادی چین- پاکستان می‌تواند به تضعیف بیش از پیش موقعیت چابهار منجر شود. شاید همین نکات است که هند را در سرمایه‌گذاری در چابهار مردد و محتاط کرده است.

به نظر می‌رسد طالبان هم که گویا به خوبی متوجه اهمیت راه ابریشم شده، بارها به چین درخواست داده است که افغانستان به راه ابریشم بپیوندد. توافق‌های اخیر طالبان و نزدیکی آن‌ها با شریک استراتژیک ایران، یعنی چین، می‌تواند زنگ خطری برای تنها بندر اقیانوسی ایران تلقی شود. هر چه هست فرصت تنگ است و معادلات منطقه به سرعت در حال تغییر. حالا دیگر نه افغانستان شرایط پیشین را دارد و نه هند رغبت چندانی برای حضور. به نظر می‎رسد فعلا کارت‌های بازی در اختیار رقباست. باید دید تکلیف برجام به نفع رفع تحریم‌هاست یا خیر .