خیز افغان‌ها برای تصرف بازار فرش ایران

مریم شکرانی

وضعیت صادرات فرش ایرانی، سلطان بازار فرش جهان وخیم شد و حالا صادرات فرش افغانستان از فرش ایرانی سبقت گرفته است. بر اساس اعلام اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران، صادرات فرش سال گذشته تقریبا به صفر رسیده است. این مرجع صادرات فرش ایران را حدود 60 میلیون دلار اعلام کرده، این در حالی است که صادرات فرش ایران در دهه هفتاد به بیشتر از یک میلیارد و 730 میلیون دلار می‌رسید.

امریکا یکی از اصلی‌ترین مشتریان فرش ایران محسوب می‌شد اما تحریم‌ها این بازار را از دسترس صادرکنندگان ایرانی خارج کرد هر چند فعالان صنعت فرش معتقدند سیاست‌گذاری‎های داخلی نیز در شکل‌گیری این وضعیت بی‌تاثیر نیست. به عبارت دیگر مصوبه تعهد ارزی بانک مرکزی به عقیده فعالان صنعت فرش مانعی بر سر راه صادرات فرش تلقی می‌شود. بر اساس اعلام مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف این مصوبه مثل سه سال قبل هنوز هم در حال اجرا است، هر چه مکاتبه و نامه نگاری کردیم پاسخی داده نشد و همچنان پیگیر معافیت فرش دستباف از تعهد ارزی هستیم.

فعالان صنعت فرش می‌گویند که تحریم ضربه کاری به این صنعت زده است و صادرکنندگان ناچار هستند با صادرات فرش به یک کشور ثالث و تغییر مدارک و هویت آن، فرش را به سایر کشورها صادرکنند و این مساله هزینه سنگینی به صادرکنندگان تحمیل می‌کند. هزینه‌ای که در برخی موارد صادرات فرش را غیراقتصادی می‌کند.

8 میلیون ایرانی در صنعت فرش

حدود 8 میلیون ایرانی در صنعت فرش مشغول به کار هستند. این آماری است که اتحادیه تولید کنندگان و صادرکنندگان فرش ایران اعلام کرده و توضیح داده است که دست‌کم هشت میلیون نفر در سراسر کشور در عرصه تولید، فروش و صادرات فرش ارتزاق می‌کنند که این میزان یک دهم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد. از این میان دو میلیون نفر در بافت فرش به‌طور مستقیم و ۱۹۱ هزار نفر در صنایع جانبی آن مشغول فعالیت هستند. همچنین ۱۱۵ هنرستان در زمینه فرش دایر است و پنج‌هزار و ۵۰۰ دانش آموخته هنر صنعت فرش دستباف در ایران هستند اما وضعیت این هنر- صنعت چندان خوب نیست و فرش ایرانی که روزگاری سلطان بلامنازع بازار فرش جهان بود از عرش به فرش آمده است. مرتضی میری، عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف به ایلنا گفته است که صادرات فرش افغانستان از فرش ایران سبقت گرفته است. او در این زمینه توضیح داده است: کشورهایی مانند هند و افغانستان در صادرات فرش از ما پیشی‌ گرفته‌اند در حالی که تا چند سال قبل رتبه ایران به طور مستمر اول بود.

او توضیح داده است: وقتی با مشکلات عدیده در تجارت مواجه هستیم و یک تاجر برای کار با ایران باید با موانع مختلف مربوط به امور بانکی، حمل و نقل و... مواجه شود، مسلما تقاضا کاهش می‌یابد.

میری افزود: خلا فرش ایرانی همچنان در بازارهای جهانی وجود دارد. البته به جز بازار آمریکا که هندی‌ها توانستند بعد از تحریم‌ها این بازار را در اختیار گرفته و ذائقه بازار را تغییر دهند. اگر سه اقدام مهم اصلاح روابط بین‌المللی، حل مشکل تحریم‌های داخلی و برنامه‌های تبلیغی و ترویجی را پیش بگیریم همچنان خلا فرش ایرانی در دیگر کشورها وجود دارد و می‌توانیم آن را پر کنیم. ولی دو مورد اول به حاکمیت وابسته است و برای مورد سوم هم بدون کمک دولت کار برای بخش خصوصی سخت می‌شود.

صادرات فرش ایران را حدود 60 میلیون دلار اعلام شده، این در حالی است که صادرات فرش ایران در دهه هفتاد به بیشتر از یک میلیارد و 730 میلیون دلار می‌رسید

هفت خوان صادرات فرش

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران همچنین در ‌گفت‌وگوی دیگری گفته است که  میزان صادرات فرش طبق آخرین آماری‌ که داشتم حدود 70 میلیون دلار بود که این میزان برای صادرات فرش ایران تقریبا صفر است.

احمد کریمی اصفهانی، رئیس اتحادیه تولید کنندگان و صادرکنندگان فرش ایران هم گفته است که سال گذشته صادرات فرش دستباف ایران به 60 میلیون دلار کاهش یافته است، گفت: این در حالی است که یک زمانی صادرات فرش دستباف ایرانی دو میلیارد و 100 میلیون دلار بوده و در سال 73 صادرات فرش دستباف ایران یک میلیارد و 740 میلیون دلار بوده است.

صادرکنندگان فرش می‌گویند از آنجا که ما تحریم هستیم، نمی‌توانیم صادرات فرش به آمریکا متوقف شده است و به سایر کشورها هم از طریق کشورهای ثالث و به صورت تغییر مدارک انجام شود.

آنها توضیح می‌دهند که در شرایط تحریم باید فرش با هزینه گزافی وارد یک کشور دیگر مانند پاکستان یا ترکیه شود، مدارک آن به صورت غیرقانونی تغییر کند تا بتواند وارد آمریکا شود. از آن جهت که این کار غیرقانونی است آماری هم از آن در دسترس نیست و توسط گروه قلیلی انجام می‌شود و هزینه زیادی هم دارد.

 به این ترتیب تحریم خارجی در کنار سیاستگذاری داخلی دال بر اجرای مصوبه تعهد ارزی بانک مرکزی، دوران سلطنت فرش ایرانی در بازارهای جهانی را پایان داد.

به نظر می‌رسد اثرات تحریم حالا خود را در بازار مهمی که پیش از این در اختیار ایران بود نشان داده است  فرش ایرانی که جایگاه رفیعی را در بازارهای جهانی از آن خود کرده بود، در شرایط کنونی وضعیتی ناگوار دارد . خبرهای تکان‌دهنده‌ای درباره مهاجرت طراحان فرش ایرانی به ترکیه منتشر شده است. عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف این خبر را تایید کرده و با بیان اینکه سالانه ۵۰۰ تن ابریشم وارد می کنیم، گفته است: با وجود آنکه بزرگترین طراحان فرش دستباف متعلق به ایران هستند، اما آنها به دلیل عدم حمایت در حال رفتن به ترکیه هستند.

 به گفته وی وی افزود: وقتی جایگاهی برای فرش در نظر نگیریم کم کم متخصصان و طراحان این بخش به جایی می روند که به صنعت فرش بها بدهند.

 نکته اینجاست که ترکیه پیشرفت‌های فراوانی در عرصه صنعت نساجی داشته و حالا برندهای ترکیه‌ای در بازار پوشاک ایران برندهایی شناخته شده هستند. با این وضعیت به نظر می‌رسد دوران حکمرانی ایران در بازار فرش به پایان رسیده و با ظهور رقبای قدرتمند در ترکیه و افغانستان، یعنی شرق و غرب ایران، حتی لغو تحریم نتواند بازار فرش ایران را بار دیگر در اختیارش قرار دهد.