مشترکین مسرف مقصر خاموشی‌ها هستند؟

مریم شکرانی

«مردم ایران در مصرف برق اسراف می‌کنند.» این جمله را بارها و بارها مسئولان مختلف گفته‌اند و پشت بند آن تاکید کرده‌اند که برق ارزان و یارانه‌ای موجب شده که مصرف بی‌رویه برق رخ دهد. گرچه بخش دوم ادعای مسئولان قابل‌تامل است و قیمت‌گذاری دستوری و یارانه انرژی سیاست‌گذاری‌های چندان درستی نیستند، ولی بخش اول ادعای آنها اما و اگرهای زیادی دارد.

قطع برق صنایع به نفع مشترکان خانگی

قطع برق خبر اول این روزهای ایران است. حالا در برخی مناطق ایران روزها چند نوبت برق خانگی قطع می‌شود و گاهی مدت زمان قطع برق تا ۸ ساعت هم گزارش شده است. آن‌قدر که محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات درباره اختلال اینترنت گفته بود که باتری دکل‌های مخابراتی نیاز به ۸ ساعت شارژ برق دارد اما در برخی مناطق این امکان وجود ندارد و اینترنت مختل می‌شود. حالا نیز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه مراجع امنیتی اکنون با ۳۰۰ مزرعه کلان برخورد و آنها را جمع‌آوری کرده‌اند، اعلام کرده است: با همکاری وزارت نیرو و با استفاده از هوش مصنوعی، ۱۳ هزار مزرعه کوچک و بزرگ استخراج رمزارز در کشور شناسایی شد.

قطع برق صرف‌نظر از خساراتی که به بخش‌های تولیدی وارد کرده است در این گرمای تابستان بسیاری از شهروندان ایرانی را معترض کرد و تا ادارات برق کشاند.

در این میان نخعی، عضو کمیسیون انرژی مجلس به خبرنگار ایسنا گفت که نیاز است واقعیت برای مردم توضیح داده شود زیرا قطع برق حداقل تا یک ماه آینده ادامه دارد.

با وجود این مدیران وزارت نیرو توضیح داده‌اند که امکان مهار ناپایداری شبکه دشوار است زیرا امسال نزدیک به ۱۵ درصد نیروگاه‌های برقابی به دلیل خشکسالی از دسترس خارج شده‌اند و از آن سمت مصرف برق به دلایل مختلف و از جمله مزارع استخراج رمزارز و پیک تابستانه و اوج گرما افزایش داشته است.

در نتیجه وزارت نیرو برای کنترل پایداری شبکه نه تنها به گفته خود ناچار شده است که مزارع رمز ارز را تعطیل کند که برق صنایع و حتی صنایع بزرگی مانند فولاد و سیمان را جیره‌بندی کند تا برق مورد نیاز مشترکان خانگی تامین شود.

اتلاف ۴۰ درصد برق تولیدی در هنگام توزیع

در این میان دوباره زمزمه یارانه برق و ارزان‌فروشی برق در ایران و مصرف بی‌رویه بالا گرفته است. بسیاری در نقد مصرف‌کنندگان ایرانی می‌نویسند که برق ارزان موجب شده که آنها برق زیادی مصرف کنند اما واقعیت این است که فقط حدود ۴۰ درصد مصرف برق کشور متعلق به مصرف کنندگان خانگی است و به جز این بر اساس گزارش وزارت نیرو حدود ۸۵ درصد مشترکان برق خانگی که شامل ۲۵ میلیون خانوار می شود مطابق با الگوی مصرف استاندارد، برق مصرف می‌کنند.

نکته دیگری که باید به آن اشاره شود این است که سهم بزرگی از تولید برق در زمان توزیع از بین می‌رود. توانیر اعلام کرده است که رقمی معادل ۳۰ تا ۴۰ درصد تولید برق در زمان توزیع هدر می‌رود که این مساله به دلیل تجهیزات پوسیده و قدیمی انتقال برق است.

بسیاری در نقد مصرف‌کنندگان ایرانی می‌نویسند که برق ارزان موجب شده که آنها برق زیادی مصرف کنند اما واقعیت این است که فقط حدود ۴۰ درصد مصرف برق کشور متعلق به مصرف‌کنندگان خانگی است و بجز این بر اساس گزارش وزارت نیرو حدود ۸۵ درصد مشترکان برق خانگی که شامل ۲۵ میلیون خانوار می‌شود، مطابق با الگوی مصرف استاندارد، برق مصرف می‌کنند

این سهم بزرگ اتلاف برق در زمان توزیع در شرایطی رخ می دهد که ساختمان‌های ایران استاندارد مصرف انرژی ندارند.

در کشورهای اروپایی به دلیل ساخت و ساز صنعتی، ساختمان‌ها دارای استانداردهای مصرف انرژی هستند. در ایران اما، گرچه بارها سازمان استاندارد اعلام کرده که به دنبال تدوین استاندارد مصرف انرژی برای ساختمان هاست اما هرگز این مساله عملیاتی نشده است.

سازمان بهره‌وری انرژی ایران اعلام کرده که نزدیک به ۳۰ درصد انرژی مصرفی خانوارها از طریق ساختمان‌ها هدر می رود.

گذشته از این شهروندان اروپایی به بهترین برندهای لوازم برقی با قیمت مناسب دسترسی دارند اما در ایران لوازم برقی پرمصرف یا فاقد استانداردهای کیفی مصرف انرژی فراوان است. برندهای درجه چندم چینی، برندهای تقلبی و قاچاق و ... در بازار ایران به وفور یافت می‌شود و مصرف‌کننده ایرانی دسترسی کافی به لوازم برقی با استاندارد مطلوب مصرف انرژی ندارد.

چرا انرژی در ایران ارزان است؟

در این میان نکته دیگری که مطرح می شود این است که انرژی در ایران ارزان است. این در حالی است که بخش اعظم قیمت ارزان انرژی در ایران ناشی از سقوط ریال است. تورم مزمن دو رقمی و سقوط شدید ریال باعث می‌شود که بین بهای انرژی در ایران و بازار جهان شکاف ایجاد شود که حل این مشکل در درجه اول به کنترل نرخ تورم و تقویت ارزش ریال از سوی سیاستگزاران برمی‌گردد و لزوما شکاف قیمت انرژی در ایران و جهان با جیب مصرف کننده ایرانی پر نمی‌شود.

نکته دیگر اینکه برای افزایش قیمت حامل‌های انرژی مطابق با نرخ های بازار جهانی باید نرخ دستمزد در ایران هم مطابق با میانگین نرخ دستمزد در جهان باشد و نمی‌توان توقع داشت که نرخ دستمزد در سطح ونزوئلا بوده و قیمت‌ها مطابق بازار اروپا.

مساله دیگر این است که تولید برق در ایران سالیان سال است از چشم اندازها عقب مانده است و ورود سرمایه به این بخش مانند سایر بخش‌های اقتصاد ایران دچار مشکل شده است و در مجموع اینکه حل چالش برق در ایران گره‌ای است که به دست سیاستگزار و سیاست‌های کلان باز می‌شود و نه توصیه شیوه مصرف برق به مصرف‌کنندگان.

وزیر نیرو: عذرخواهی می‌کنم

 حالا وزیر نیرو با عذرخواهی از اتفاقات رخ داده تاکید دارد که این مشکل در حال رفع است . وزیر نیرو از کاهش بار مصرف برق صنایع کشور خبر داد و گفت: خاموشی‌های برق کشور به کمتر از نصف رسیده است.

این بدان معناست که صنایع ایران به نفع تامین برق خانگی خاموش شده‌اند. به عبارت دیگر چرخ‌های اقتصادی ایران از حرکت بازمانده‎اند تا چراغ خانه‌ها روشن بماند. تصمیمی که زیان آن دیر یا زود متوجه مردمانی می‌شود که شاید امروز از عدم قطع برق خوشحال شوند.

وزیر نیرو گفته است: آنچه که حق مسلم مردم ماست، این است که از این وضعیت، راضی نباشند و گله‌مند باشند و وظیفه ماست که همه تلاش‌مان را انجام دهیم تا این مشکل که ناشی از شرایط متعددی است، هرچه زودتر رفع شود.

اردکانیان با بیان این‌که تصمیم های گرفته شده و نتایج آن توسط ستاد برق کشور اطلاع‌رسانی خواهد شد، خاطرنشان ساخت: امسال به دلایل مختلفی با افزایش مصرف قابل ملاحظه برق نسبت به سال‌های قبلی مواجه بودیم؛ مثلا در مدت مشابه سال‌های ۹۸، ۹۹ و حتی سال‌های گذشته،‌ رشد تقاضا و مصرف انرژی حدود یک تا سه درصد بود اما امسال با عدد بسیار بزرگتر و چند برابر آن مواجه هستیم.

اردکانیان گفت: افزایش دما و گرمای زودرس نه تنها در ایران بلکه در نقاط مختلف دنیا مشکلات حادی را ایجاد کرده است.

 هر چه هست روشن نیست چرا وزارت نیرو رویارویی با این بحران را پیش‌بینی نکرده و مقامات اقتصادی ایران هنوز بر طبل توخالی اسراف برق و ... می‌کوبند. بی‌تردید باید ابعاد اجتماعی و امنیتی ماجرای برق در تصمیمات بیش از پیش لحاظ شود.