کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی ادامه می‌یابد؟
آزمون بزرگ پیش‌روی دولت سیزدهم
ایمان ربیعی
بازار نفت جهان حالا در آستانه تغییر قابل توجه است؛ اما این تغییر می‌تواند آزمونی بسیار مهم برای دولت سیزدهم در ایران باشد.
بررسی وضعیت بازارهای جهان نشان می‌دهد از یک سو قیمت نفت در حال تجربه روندی افزایشی است و از سوی دیگر ایران در حال آماده شدن برای بازگشت به بازار جهانی نفت است. بسیاری از کارشناسان معتقدند بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت می‌تواند عاملی برای توقف روند افزایشی قیمتها در بازار باشد اما با این حال شمار کسانی که این تاثیر را موقتی می‌دانند بسیار بالاست.
قیمت نفت در حالی در آستانه ۸۰ دلار قرار گرفته است که در ابتدای سال گذشته میلادی اتفاقی عجیب رخ داد. بهای نفت در ماه‌های ابتدایی سال گذشته میلادی به منفی ۳۹ دلار رسید. هرچند این اتفاق تاریخی تحت‌تأثیر پاندمی کرونا رخ داد اما زنگ‌های خطر را برای کشورهای دارنده نفت به صدا درآورد چرا که بسیاری از این کشورها بخش عمده‌ای از درآمدهای ارزی خود را از طریق صادرات نفت تامین می‌کنند.
با سرعت گرفتن واکسیناسیون کرونا در جهان و همچنین به حرکت درآمدن چرخ‌های اقتصاد اما انتظار می‌رود به زودی نفت در موقعیتی تازه قرار گیرد و پیشبینی می‌شود ایران یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در بازار نفت طی ماه‌های آتی باشد.
مذاکرات وین در هاله‌ای از ابهام
ایران در شرایط فعلی مذاکرات وین را با کشورهای غربی در دستور کار دارد. هر چند در ابتدا تب و تاب انتشار اخبار درباره مذاکرات وین بسیار داغ بود اما حالا کمی فضا تغییر کرده است و حساسیت‌های خبری در خصوص روند مذاکرات کاهش یافته است.
با اینکه خبر روشنی درباره مذاکرات و نتیجه آن هنوز منتشر نشده و همه چیز در حد حدس و گمان است، اما خبرگزاری‌های خارجی با تمرکز بر وضعیت آتی صادرات نفت نشان می‌دهند که انتظار دارند به زودی تحریم های نفتی ایران برداشته شود.
کاهش آثار تحریم ترامپ
رئیسجمهور سابق آمریکا پس از خروج از برجام، ایران را در موقعیت تحریم‌های نفتی قرار داد و صادرات نفت ایران را مختل کرد؛ اما با این حال گزارش‌های رسیده از منابع داخلی و خارجی نشان می‌دهد در ماه‌های اخیر، ایران توانسته است نسبت به بالا بردن حجم صادرات نفت خود اقدام کنند و به نوعی تحریمها را دور بزند.همین مولفه بسیاری از کارشناسان را به این نتیجه رسانده است که بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت تاثیر چندان زیادی بر قیمتها باقی نمی‌گذارد، چرا که حجم صادرات نفت در شرایط فعلی نیز بالاست. به این ترتیب تاثیر بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت پیش‌خور شده است.
میزان صادرات نفت ایران به واسطه تحریم‌های آمریکا محرمانه است و هنوز کسی به طور دقیق نمی‌داند ایران چه میزان نفت صادر می‌کند اما تغییر سخنان مقامات مسئول نشان از آن دارد که روند صادرات ایران در ماه‌های اخیر تغییر کرده است. پیش از این نوبخت با تاکید بر اینکه تحریم‌های نفتی به حدی سفت و سخت است که ایران قادر به صادرات حتی یک قطره نفت نیست بر وضعیت فوق‌العاده و غیرعادی این حوزه تاکید کرده بود. زنگنه نیز در این خصوص توضیحاتی را ارائه داده بود اما در شرایط فعلی تمامی مقامات مسئول بدون اشاره به رقم صادرات متفق‌القول تاکید می‌کنند که حجم صادرات نفت ایران بالا رفته است. بررسی‌ها نیز حکایت از آن دارد که چین همچنان مهمترین مشتری نفتی ایران تلقی می‌شود.
آمار ارائه شده از سوی سازمان کشورهای صادر کننده نفت، اوپک نیز دلیل این مدعاست. اوپک در گزارش خود که در آخرین روزهای اردیبهشت امسال منتشر شد از افزایش چشمگیر تولید نفت ایران برای پنجمین ماه متوالی خبر داده بود. در گزارش ماهانه اوپک تاکید شده است که تولید روزانه نفت ایران در ماه آوریل برابر فروردین ماه، افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای را تجربه کرده است. تولید نفت خام ایران نیز در این ماه برابر با حدود ۴۰۰ هزار بشکه گزارش شده است.
صحبت‌های غیررسمی بسیاری از کارشناسان و مقامات ایرانی دلالت بر آن دارد که ایران روزانه تا محدوده یک میلیون بشکه نفت را صادر می‌کند اما آمارهای بین‌المللی از جمله آمارهای ارائه شده از سوی شرکت‌های بیمه نفتکش‌ها و خبرگزاری رویتر و سایر رسانه ها حکایت از آن دارد که ایران در ماه‌های گذشته بین ۶۵۰ تا ۷۵۰ هزار بشکه در روز صادر کرده است.
قیمت نفت در حالی در آستانه ۸۰ دلار قرار گرفته است که در ابتدای سال گذشته میلادی اتفاقی عجیب رخ داد و بهای نفت در ماه‌های ابتدایی سال گذشته میلادی به منفی ۳۹ دلار رسید
پیشبینی درآمدهای نفتی در بودجه
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ سیگنال‌های مثبتی از سوی ایران ارائه شد، به طوری که بسیاری از منتقدان دولت، درآمد نفتی پیشبینی شده در لایحه بودجه را بسیار خوشبینانه می‌دانستند و معتقد بودند این درآمد قابل تحقق نیست اما با توجه به تسهیل شرایط ایران برای دور زدن تحریمها و همچنین بالا رفتن احتمال لغو تحریم‌های نفتی و بازگشت ایران به برجام از سوی دیگر انتظار می‌رود به زودی نقش ایران در بازارهای جهانی احیا شود.
قیمت جهانی نفت حالا در شرایطی در حال افزایش است که ایران آمادگی بازگشت به بازارهای جهانی می‌شود. برخی از تحلیلگران سیاسی و وال استریت بر این باورند که نفت ۱۰۰ دلاری در تابستان سال جاری محقق خواهد شد. به این ترتیب با توجه به قرار گرفتن نفت در محدوده ۸۰ دلار در شرایط فعلی و افزایش احتمال رسیدن قیمت نفت به ۱۰۰ دلار در ماه‌های آینده می‌توان چنین نتیجه گرفت که دولت سیزدهم با گشایشی بسیار اثرگذار در این حوزه روبه‌رو شود. درآمد نفتی ایران در فاصله سال‌های ۱۹۹۷ تا سال ۱۳۹۹ با کاهشی بسیار چشمگیر مواجه گردید.برخی اخبار حکایت از آن داشت که در سال گذشته درآمد نفتی ایران به ١.٢ میلیارد دلار رسیده است. منبع این خبر اظهارات نوبخت در اتاقی در کلاب‌هاوس بود . وی به ماجرای استقراض دولت از بانک مرکزی و درآمدهای نفتی اشاره کرد و گفت: «رقم قابل توجهی از محل فروش و صادرات فرآورده‌های نفتی حاصل به حساب بانک مرکزی واریز می‌شود. اما مشکل بانک مرکزی این است که موفق نمی‌شود طلب ١.٢ میلیارد دلاری دولت را به‌صورت ریالی بدهد.»
اگرچه نوبخت صریحا نگفته این رقم دقیق درآمد نفتی ایران است اما تلویحا گفته که درآمد فروش و صادرات نفت ۱.۲ میلیارد دلار است. اما این عدد اعلامی نوبخت با گزارش سال گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس و اظهارات وزیر اقتصاد هم هماهنگی دارد.
وابستگی به نفت
ایران همواره با معضل وابستگی به نفت روبرو بوده است . طبق اعلام محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، وابستگی بودجه 1400 به نفت در محدود 23 درصد است. این یکی از پایینترین وابستگیها به نفت تلقی می‌شود.
به نظر می‌رسد دولت سیزدهم آزمون نفتی بسیار سخت و حساسی را پیش رو داشته باشد چراکه با توجه به کاهش اجباری وابستگی اقتصاد به نفت فرصتی برای کاهش وابستگی در سطح کلان ایجاد شده است. اما افزایش قیمت نفت همزمان با رشد صادرات، دولت سیزدهم را در آستانه انتخابی بسیار حساس قرار می‌دهد؛ آیا کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی همچنان ادامه می‌یابد یا تغییر شرایط موجبات تغییر سیاست‌ها را فراهم می‌کند؟ این سوالی است که بسیاری از تحلیلگران برای پاسخ به آن درنگ می‌کنند و معتقدند مشخص شدن ترکیب کابینه و روشن شدن سیاست‌های دولت سیزدهم امکان تحلیل جهت‌گیری این دولت در قبال درآمدهای نفت را فراهم می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید