دورنمای مبهم فروش نفت به مردم

مریم شکرانی

 هفته گذشته حسن روحانی، رئیس‌جمهوری از خبر ویژه‌ای صحبت کرد که به گفته خودش موجب گشایش اقتصادی می‌شود. خبری که البته بارها با شوخی و طنازی کاربران فضای مجازی بازنشر شد و از آن سمت گمانه‌زنی‌های مختلفی برای آن شکل گرفت از آزادسازی دلارهای بلوکه شده در کشورهای خارجی تا تصویب FATF  و حتی تغییر واحد مبادلات پولی از دلار به یوان... با این حال هیچ کدام از این اخبار تایید نشد و برخی چهره‌های سیاسی کدهایی از محتوای خبر رئیس‌جمهوری منتشر کردند که احتمال عرضه اوراق سلف نفت را تقویت کرد. عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی و حسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگزاران و از نزدیکان روحانی از جمله این افراد هستند. بر اساس این شنیده‌ها قرار است که دولت 220 میلیون بشکه نفت یعنی روزانه 600 هزار بشکه را در طول یکسال پیش‌فروش کند. در واقع حالا که نفت ایران تحریم است و مشتری خارجی ندارد، به نظر می‌رسد که دولت تصمیم گرفته است تا نفت را به صورت اوراق بهادار به مردم بفروشد و سود آن را برمبنای قیمت روز نفت محاسبه کرده و به مردم پرداخت کند.

از آن سمت اگر دولت با این طرح موفق شود که تمام حجم پیش‌بینی شده را به فروش رساند، با قیمت‌های فعلی ارز سنا و نفت سنگین ایران، حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان درآمد به دست دولت می‌رسد که رقم قابل‌توجهی برای جبران کسری بودجه است.

این معادلات در شرایطی است که فروش اوراق سلف نفت با اما و اگرهای بسیاری مواجه است.

خرید اوراق نفت به نفع مردم است

فروش اوراق سلف نفت یکبار دیگر مطرح شده بود. در دوره حضور محمود احمدی‌نژاد در ساختمان پاستور و درست در شرایطی که تحریم دامنگیر اقتصاد کشور شده بود، ایده فروش اوراق نفت مطرح شد. ایده بی‌سرانجام دولت محمود احمدی نژاد حالا دوباره با برگشت تحریم قوت گرفته است.  حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی معتقد است که خرید اوراق نفت به سود مردم است. او به تجارت نیوز گفته که در حال حاضر ریسک خرید دلار و طلا برای مردم بالا رفته است و نگرانی عمومی برای ریزش شاخص بورس وجود دارد. این در شرایطی است که با مهار کرونا قیمت جهانی نفت افزایش خواهد داشت و سود خوبی نصیب خریداران این اوراق می‌کند.  برخی دیگر از کارشناسان اقتصاد هم معتقدند که تامین کسری بودجه با فروش اوراق نفتی راه مطمئن‌تری نسبت به چاپ پول است که تورم ایجاد می‌کند. بنابراین اگر خبر پیش فروش نفت درست باشد دولت تصمیم خوبی گرفته است.

در سوی مقابل این ماجرا نقدهای جدی به فروش اوراق نفت وجود دارد.

چالش «بی اعتمادی» به برنامه‌های اقتصادی دولت

«بی‌اعتمادی» مهمترین مانع خرید اوراق نفت است. این انتقاد بارها و بارها از سوی مردم ایران در فضای مجازی مطرح شده است. از توییت‌ها و شوخی‌های مکرر گرفته تا نظراتی که برای رسانه‌های آنلاین ثبت می‌شود، همه و همه حاکی از آن است که مردم نمی‌توانند به دولت اعتماد کنند. آن هم در شرایطی که حسن روحانی پیش از سررسید اوراق نفت از ساختمان پاستور خداحافظی می‌کند و دیگر پاسخگوی تصمیمات دولتش نیست.

انتقادها از آن جایی بالا گرفت که دیروز خبر آمد که عرضه دارا دوم در بورس منتفی است و بازار سرمایه تحت‌تاثیر این خبر عقب‌گرد سنگینی را تجربه کرد. بسیاری از سهامداران نوشتند که با زیان سهام نمادهای مختلف بورس را فروخته‌اند تا بتوانند عرضه دارا دوم را خریداری کنند. آنها بارها نوشتند که به وعده‌های دولت بی‌اعتماد شده‌اند و این بار اولی نیست که چوب بدعهدی‌های مسئولان دولتی را می‌خورند. کاربران به ماجرای بدعهدی دولت در ماجرای سپرده‎های ارزی و گرفتن مالیات از پیش فروش سکه طلا و ... اشاره کردند و نوشتند در این شرایط دولت چگونه انتظار دارد که مردم دارایی امن و بی ‌دردسر طلا و مسکن را رها کنند و اوراق نفت بخرند؟

گره های معاملاتی اوراق نفت

بجز بی‌اعتمادی مردم، کارشناسان اقتصاد نقدهای دیگری به اوراق سلف نفت وارد می‌کنند. آنها می‌گویند که فروش اوراق سلف نفت به مردم ابهام و پیچیدگی زیادی دارد. مسعود درخشان، تحلیلگر حوزه انرژی به «توسعه ایرانی» می‌گوید که پیش‌فروش نفت و معامله اوراق سلف نفت در دنیا رایج است و بازار نیویورک، لندن و سنگاپور و ... روزانه حجم بزرگی از نفت خام را پیش‌فروش می‌کنند، اما این اتفاق نه توسط دولت و نه برای تامین کسری بودجه است و بخش خصوصی این معاملات را

انجام می‌دهد.

از طرفی ایران تحریم است و نمی‌تواند نفت خود را بفروشد و اگر فروخت سازوکار انتقال پول به ایران دچار گرفتاری فراوان است.

با این شرایط دولت چگونه می‌خواهد نفت را به مردم پیش‌فروش کند؟ مردم که نمی‌توانند نفت را شخصا بفروشند و دولت باید این کار را انجام دهد که نمی‌تواند.

آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصاد هم معتقد است که بزرگترین مانع اجرای این طرح سازوکار اوراق سلف نفت است. او می‌گوید که بعد از حدود 15سال مردم هنوز به خوبی متوجه نشده‌اند که سازوکار سهام عدالت چیست و گرفتاری‌های فراوانی درست شده است، اوراق سلف نفت که جای خود دارد.

مسعود درخشان، تحلیلگر حوزه انرژی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: پیش‌فروش نفت و معامله اوراق سلف نفت در دنیا رایج است و بازار نیویورک، لندن و سنگاپور و ... روزانه حجم بزرگی از نفت خام را پیش‌فروش می‌کنند، اما این اقدام نه توسط دولت صورت می‌گیرد و نه برای تامین کسری بودجه است

این انتقادها در شرایطی است که در سال 92 هم که بحث فروش اوراق سلف نفت مطرح شده بود دیوان محاسبات به این طرح ایراد گرفته و گفته بود که فروش اوراق سلف نفت غیرقانونی و کان لم یکن است.

فاجعه بدهکاری با اوراق نفتی

الیاس نادران، عضو کمیسیون برنامه و بودجه هم از زاویه دیگری به ماجرا نگاه می‌کند. او در توئیتی که منتشر کرده است فروش اوراق سلف نفت را «فاجعه» توصیف کرده و گفته است که دولت با این فروش آتی نفت خام به مردم بدهکاری سنگینی روی دست دولت آینده می‌گذارد که تبعات قابل‌ملاحظه اقتصادی دارد.

بسیاری دیگر از اقتصاددانان هم معتقدند که فروش اوراق نفت تاثیر خاصی بر کنترل نقدینگی ندارد. آنها با اشاره به گزارش بانک مرکزی مبنی بر اینکه حجم نقدینگی تا سه ماهه اول امسال به بیشتر از 2000 هزار میلیارد تومان رسیده است، می‌گویند که جمع‌آوری حداکثر 190 هزار میلیارد تومان نقدینگی با اوراق نفتی تاثیر خاصی روی مهار نقدینگی ندارد و دولت با این اقدام تنها به رفع کسری بودجه خود فکر می‌کند و ریسک آن را به مردم تحمیل می‌کند.