چقدر با ونزوئلایی شدن فاصله داریم؟

مریم شکرانی

جهش‌های هر روزه شاخص بورس در کنار جهش قیمت طلا، دلار، خودرو و مسکن پدیده عجیب این روزهای بازار ایران است. حالا شاخص بورس از یک میلیون و 600 هزار واحد عبور کرده و قیمت سکه طلا به مرز 9 میلیون تومان رسیده است. از آن سمت دلار در بازار آزاد تا 20 هزار تومان معامله شده و قیمت هر مترمربع مسکن تهران در خرداد ماه از 17 میلیون تومان عبور کرده است. جهش قیمت‌ها در بازار در شرایطی رخ می‌دهد که تقاضای چندانی برای آنها وجود ندارد و بازاری‌ها از رکود سنگین معاملات می‌گویند و بورس‌بازها معتقد هستند که سهام شرکت‌ها بدون پشتوانه تولید رشد می‌کند. آنها از کارخانه‌هایی می‌گویند که فقط یک سوله تعطیل یا زمین فنس‌کشی هستند، اما ارزش سهامشان روز به روز رشد می‌کند.

اقتصاددانان معتقدند که در پشت صحنه این اتفاقات، رشد خطرناک نقدینگی به جریان افتاده است و اگر زودتر این جریان مهار نشود اقتصاد ایران ونزوئلایی می‌شود.

حجم نقدینگی در آستانه خطر

حجم نقدینگی تا سال 96 به رقم 1500 هزار میلیارد تومان رسیده بود و حالا تنها ظرف سه سال این میزان نقدینگی در آستانه دو برابر شده قرار گرفته است. بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی میزان نقدینگی کشور تا پایان بهار امسال به 2651 هزار میلیارد تومان رسیده است که این رقم نسبت به بهار سال 98 معادل 33.9درصد رشد داشته است.

مسعود نیلی، اقتصاددان در یادداشتی پیش‌بینی کرده است که حجم نقدینگی تا پایان سال 99 به حدود 3000 هزار میلیارد تومان برسد و با دو برابر شدن حجم نقدینگی فقط ظرف سه سال شرایط خطرناکی برای اقتصاد کشور ایجاد شده است که اگر هرچه زودتر مهار نشود تمام فرصت‌های مهار تورم افسارگسیخته و خطرساز از بین می‌رود.  

او تاکید می‌کند که عملکرد سال‌های اخیر اقتصاد ایران نشان می‌دهد که دو اتفاق مهم شکل گرفته است. اول اینکه افزایش قابل توجه نرخ رشد نقدینگی است و زمان لازم برای دو برابر شدن نقدینگی از 3.5 سال به 2.5 سال کاهش پیدا کرده است و چه بسا بیشتر هم کاهش پیدا کند و دوم اینکه با کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی، رابطه بین نقدینگی و تورم قوی‌تر و فاصله زمانی آن کوتاه‌تر شده است.

لطفعلی بخشی، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه به «توسعه ایرانی» می‌گوید: وقتی کسری بودجه دولت‌ها به حدود یک چهارم بودجه برسد، وضعیت هشدارآمیز اعلام می‌شود و حالا پیش‌بینی‌ها بر این است که کسری بودجه دولت به بالای 50 تا 60 درصد بودجه می‌رسد؛ اقتصاد در وضعیت خاصی قرار گرفته است

اقتصاد ایران در ورطه خطرناک ونزوئلایی شدن می‌افتد

پویا ناظران دیگر اقتصاددان هم در پادکستی که در کانال تلگرامی خود منتشر کرده وضعیت رشد نقدینگی را هشدارآمیز می‌داند و به صراحت عنوان می‌کند که اگر نقدینگی هرچه سریعتر مدیریت نشود اقتصاد ایران در ورطه خطرناک ونزوئلایی شدن می‌افتد.

اما رشد نقدینگی در کنار کاهش تولید و رشد منفی اقتصاد چگونه باعث رشد تورم می‌شود؟ مسعود نیلی، اقتصاددان برای درک این موضوع مثالی ساده و همه فهم قائل شده است. او توضیح می‌دهد که فرض کنیم 10 هزار تومان پول دارید و 5 پرتقال. در این صورت قیمت هر پرتقال دو هزار تومان تمام می‌شود اما اگر 20 هزار تومان پول داشته باشید و 4 پرتقال، قیمت تمام شده هر پرتقال به 5 هزار تومان می‌رسد.

پویا ناظران که پیش از این ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران را دور از دسترس دانسته بود، تاکید می‌کند که ونزوئلا هم در یک بازه کوتاه زمانی در شیب تند رشد نقدینگی فرو افتاد و حالا اگر مدیران اقتصاد کشور هرچه زودتر دست به کار نشوند، فرصت نجات از بین می‌رود.

سقوط درآمد همزمان با یکه‌تازی کرونا

لطفعلی بخشی، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه هم به «توسعه ایرانی» توضیح می‌دهد که وقتی کسری بودجه دولت‌ها به حدود یک چهارم بودجه برسد، وضعیت هشدارآمیز اعلام می‌شود و حالا پیش‌بینی‌ها بر این است که کسری بودجه دولت به بالای 50 تا 60 درصد بودجه برسد و اقتصاد در وضعیت خاصی قرار گرفته است.

او تاکید می‌کند که امسال سال بسیار ویژه و دشواری برای اقتصاد است. از یک سمت تحریم باعث شده است که درآمد اصلی کشور یعنی درآمد نفت سقوط کند و از آن سمت شیوع کرونا موجب شده است که کسب و کارها تعطیل یا نیمه تعطیل شوند و تحقق درآمدهای مالیاتی دشوار شود و از آن سمت در کنار کاهش شدید درآمد، هزینه‌های شیوع کرونا به کشور تحمیل شده است.

در واقع دولت با کاهش درآمد نه تنها نتوانسته است که مخارج خود را کاهش دهد که شیوع بیماری همه گیر کووید 19 هزینه های کشور را افزایش داده است.

بنابراین دولت ناچار به استقراض از بانک مرکزی شده است و این استقراض به خلق پول و افزایش تورم منجر شده است و چنانچه این روال ادامه داشته باشد تورم به نقطه خطرناک می‌رسد.

به گفته این اقتصاددان، دولت تنها راهی که دارد این است که به شدت مخارج خود را کاهش دهد و باانتشار اوراق بدهی و سپس بهره گیری از عملیات بازار باز بحران را تا حدی به تعویق انداخته و زمان بخرد تا اقتصاد را مدیریت کند.  

بانک مرکزی:  شرایط را کنترل می‌کنیم

دولت حالا تا حدی تلاش کرده است که مخارج ارزی خود را محدود کند. صدور بخشنامه‌های متعدد برای ممنوعیت‌های وارداتی و کنترل مصارف ارز و حذف ارز 4200 تومانی بسیاری از اقلامی که با عنوان کالای اساسی شناخته می‌شوند، بخشی از این تلاش‌ها هستند.

پویا ناظران که پیش از این ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران را دور از دسترس دانسته بود، تاکید می‌کند که ونزوئلا هم در یک بازه کوتاه زمانی در شیب تند رشد نقدینگی فرو افتاد و حالا اگر مدیران اقتصاد کشور هرچه زودتر دست به کار نشوند، فرصت نجات از بین می‌رود

 از آن سمت برای افزایش درآمد هم دولت تلاش کرده است تا با اصلاح قوانین مالیاتی و گرفتن مالیات از بخش‌هایی که تاکنون زیر پوشش مالیاتی قرار نداشتند، کسری درآمد خود را جبران کند اما به نظر می‌رسد که این اقدامات کافی نبوده است و تنگنای بودجه‌ای منجر به رشد نقدینگی شده است.

هرچند که عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی اعتقاد دارد که رشد نقدینگی هنوز به مرحله خطرناک نرسیده است و در پست‌های اینستاگرامی‌اش بارها گفته است که برنامه‌هایی برای مهار رشد نقدینگی و رساندن تورم کشور به 22 درصد در سال 99 دارد. با این وجود باید دید که سیاست‌های بانک مرکزی موفق می‌شود رشد شتابان نقدینگی را مهار کند و اقتصاد کشور از گردنه خطرناک 99 عبور کند یا خیر؟