ادامه هشدارهای گسترده زمستانه قطع برق
رویای صادرات ۳۳ میلیاردی به خاموشی‌های اضطراری رسید
محمود نوروزیه
یک سال پیش که خبر برنامه بلندپروازانه ایران برای صادرات۳۳ میلیارد دلاری برق تا سال ۱۴۰۴ منتشر شد، امیدهای ارزی بسیاری را رقم زد؛ اما در آن زمان محسن بختیار، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو یادآور نشد که در نقشه راه پیشنهادی و افق‌های بلند صادراتی آیا راهکاری هم برای چالش قطع برق بخش خانگی در گرمای تابستان و سرمای زمستان دیده شده است؟
داستان خاموشی‌ها در سال‌های اخیر گاه با توجیه کمبود بارندگی و ذخیره کم آب در سدها مطرح می‌شود و گاه به واسطه مصرف بالای سوخت گاز به دلیل برودت هوا. از اواسط بهمن ماه که هشدارهای متعدد سخنگوی صنعت برق و مدیران توانیر درباره احتمال بروز مشکل برای تامین برق کشور در صورت ادامه روند رشد مصرف گاز در بخش خانگی، منتشر شد وزیر نیرو نیز از احتمال بروز خاموشی‌های مقطعی در روزهای سرد خبر داد. در این زمینه رضا اردکانیان وزیر نیرو از مردم درخواست کرد که فقط با کم کردن یک درجه حرارت در دمای محل کار و سکونت باعث شوند ۵ تا ۶ درصد مصرف گاز کاهش پیدا کند.
اما در دو روز گذشته بیشتر مناطق پایتخت شاهد خاموشی‌های اضطراری بود. مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق علت را محدودیت شدید سوخت در بخش نیروگاهی کشور و ادامه مصرف بی‌رویه گاز در بخش خانگی و تجاری عنوان کرد و گفت که شبکه برق از حیث میزان تولید برق با شرایط ناپایداری مواجه شده که به منظور پایدار شدن وضعیت شبکه، اعمال خاموشی‌های اضطراری از سوی مجموعه وزارت نیرو الزامی است و چنانچه در روزهای آینده نیز صرفه‌جویی بهینه در مصرف گاز و برق خانگی مورد توجه مردم نباشد امکان بازگشت خاموشی‌های پراکنده به خصوص در کلان شهرها وجود دارد.
این در حالی است که بنا بر اعلام وزات نیرو در حالی که جمعیت کشور در طول ۴ دهه گذشته تنها ۳/۲ برابر افزایش پیدا کرده است؛ ظرفیت تولید برق ۱۲برابر رشد داشته تا جایی که ظرفیت کنونی نیروگاه‌های کشور ۸۳ هزار مگاوات گزارش شده است. اما با وجود این رشد ظرفیت تولید، تنها به واسطه برودت هوا و افزایش مصرف گاز خانگی، خاموشی‌های گسترده اضطراری اعمال شده که علاوه بر قطعی برق که اختلال بسیار زیادی را در بخش خانگی و تجاری به دنبال داشته موجب قطع چراغ‌های راهنمایی و رانندگی در بسیاری از مناطق از جمله 1،4،6،7، و 8 نیز شده است.
این امر نشان می‌دهد با وجود رشد قابل‌توجه ظرفیت نیروگاه‌ها که مسئولان از آن به عنوان یک رکورد و دستاورد یاد می‌کنند، کوچکترین نوسان در میزان مصرف که بنا بر آمار امسال مصرف گاز روزانه از ۵۰۰ میلیون مترمکعب در زمان اوج مصرف به ۵۳۰ میلیون مترمکعب رسیده، هشدار و قطعی اضطراری را به دنبال دارد.
سال گذشته دلیل خاموشی‌های مکرر در تهران و شهر‌های بزرگ، کمبود بارش و کاهش ظرفیت تولید از نیروگاه‌های برق آبی عنوان شد که به لطف بارش‌های مناسب از ابتدای سال جاری این مسئله دیگر نمی‌تواند دستاویزی برای قطع برق باشد. بر این اصل باید سهم ناکارآمدی مدیریتی را در کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت برق، عدم توسعه متناسب منابع تجدیدپذیر در طول سال‌های اخیر به‌رغم تصریح اسناد بالادستی در افزایش ظرفیت این منابع، بدهی‌های کلان وزارتخانه، راندمان پایین نیروگاه‌ها و تلفات زیاد در شبکه انتقال و توزیع در صدر چالش‌های این حوزه در نظر گرفت.
در واقع روند برنامه‌های تجدید ساختار وزارت نیرو در دو دهه اخیر نشان می‌دهد که به جای سیاستگذاری کلان و رویکرد به انرژی‌های تجدیدپذیر به امید تغییر پارادایم از صِرف تامین پایای برق به سمت تامین پایا درعین کاهش هزینه‌ها حرکت کرده است.
در سمت دیگر ماجرا اما وزارت نیرو مدعی است که کیفیت کالا و خدمات صنعت برق ایران از استانداردهای بین‌المللی برخوردار است که به واسطه این دو شاخصه مهم شرکت‌های ایرانی می‌توانند در بازارهای جهانی حضور پیدا کنند.
وزیر نیرو به تازگی اعلام کرد اکنون این ظرفیت را داریم که با افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، پاکستان، ارمنستان، ترکیه و عراق تبادل انرژی داشته باشیم. در حال حاضر در برخی کشور‌ها در طول سال و در برخی کشور‌ها در بخشی از سال که نیاز به برق دارند، صادرات داریم که این یک منبع درآمد است که می‌تواند صنعت برق را سرپا نگه دارد. صادرات برق ارزآوری خوبی دارد و در این زمینه در سال گذشته ۲ میلیارد تومان صادرات برق به عراق صورت گرفته است.
در پایان آذرماه سال جاری نیز مدیرعامل شرکت توانیر از افزایش 120 درصدی صادرات برق خبر داد و یادآور شد که سیاست صنعت برق، توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی و از جمله توسعه صادرات برق به کشور‌های همسایه است.
تعرفه خورشیدی یا ساخت نیروگاه؟
کارشناسان می‌گویند مشترکین پرمصرف خانگی علاوه بر استفاده از یارانه پنهان انرژی، مسبب خاموشی‌های مکرر، افت تولید و آسیب به تجهیزات الکتریکی واحدهای صنعتی و خانگی می‌شوند که راهکار پیشنهادی برای این گروه تعرفه خورشیدی (یعنی همان قیمت واقعی تمام شده برق) برای مصارف مازاد بر الگوی برق است. زیرا ساخت نیروگاه با هزینه‌های کلان تنها برای تقویت فشار برق برای برخی از فصول سال برای وزارت نیرو مقرون به صرفه نیست و در بلندمدت باعث ورشکستگی این صنعت می‌شود.
براین اساس اصلاح تعرفه برق به قیمت خورشیدی، انگیزه مشترکین پرمصرف را برای نصب پنل خورشیدی چند برابر خواهد کرد زیرا در فصل تابستان برق مازاد خود را از پنل خورشیدی خویش تامین می‌کنند و در نتیجه از افزایش قیمت قبض مصون خواهند ماند و در دیگر ایام سال نیز با فروش برق خود به شبکه به نرخ خورشیدی، از کسری قیمت قبض برخوردار خواهند شد.
بررسی‌ها نشان داده است که مشترکین پرمصرف که تنها ۱۷ درصد از کل مشترکین را شامل می‌شوند در صورتی که الگوی مصرف برق را با توجه به میزان مصرف اکثریت مشترکین رعایت کنند، دیگر نیازی به اجرای طرح‌های تشویقی برای کاهش مصرف برق نخواهد بود.
بنابر اعلام وزات نیرو جمعیت کشور در طول ۴ دهه گذشته تنها ۳/۲ برابر افزایش پیدا کرده و ظرفیت تولید برق ۱۲برابر رشد داشته ضمن اینکه ظرفیت کنونی نیروگاه‌های کشور ۸۳ هزار مگاوات است، با این حال تنها به واسطه برودت هوا و افزایش مصرف گازخانگی، خاموشی‌های گسترده اضطراری اعمال می‌شود
از دیگر موارد پیشنهادی اصلاح نظام تعرفه‌گذاری برای مشترکین پرمصرف براساس قیمت برق صادراتی است که در صورت محاسبه و اعمال آن، اصلاح مصرف نهادینه می‌شود و به واسطه آن دیگر نیاز نیست که به صنایع و بخش خانگی برای کاهش مصرف برق در تابستان و زمستان هشدار داده شود؛ ضمن اینکه به دلیل یارانه‌ای بودن تمام پلکان‌های تعرفه برق، یارانه پنهان مشترکین پرمصرف نیز حذف خواهد شد.
بنابر اعلام سخنگوی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر، هزینه تولید برق در هر کیلووات نیروگاه از ۳ هزار دلار به ۶۵۰ تا ۷۰۰ دلار رسیده و این در حالی است که نوعی نگرش منفی بین کارشناسان و متخصصان حوزه انرژی وجود دارد که انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی گران‌تر از انرژی‌های فسیلی هستند.
به گفته محمدنژاد سیگارودی هم‌اکنون تولید برق از طریق منابع فسیلی مشمول یارانه‌های گزاف پنهانی است که وزارت نیرو به تولید آن و تنظیم قیمت تمام شده می‌پردازد. براین اصل چنانچه در تمامی نیروگاه‌های کشور از سوخت گاز استفاده شود و اگر فرض را بر پایین‌ترین قیمت به طور مثال یک متر مکعب گاز ۲۰ سنت بگذاریم؛ حال برای هر یک متر مکعب گاز به طور میانگین می‌توان ۴ کیلو وات ساعت برق تولید کرد، پس یعنی هزینه هر کیلو وات ساعت برق تولیدی در ایران ۵ سنت است.
بنابراین اگر قیمت هر دلار را بر پایه ۱۰ هزار تومان فرض کنیم، وزارت نیرو برای هر کیلووات ساعت ۵۰۰ تومان سوخت می‌دهد به عبارتی هزینه نهایی برق در مجموع ۶ سنت می‌شود. یعنی وزارت نیرو حداقل ۶۰۰ تومان به ازای هر کیلووات ساعت برق هزینه می‌کند؛ پس به‌رغم دیدگاه‌های کلان برخی از مسئولان کشور و متخصصان و کارشناسان برق فسیلی ارزان نیست. این نکته را نیز باید در نظر داشت که در حال حاضر به ازای هر کیلو وات نیروگاه باید ۶۵۰ تا ۷۰۰ دلار پرداخت شود این در حالی است که این رقم در سال‌های پیش رو به طور متوسط ۳۰۰۰ هزار دلار خواهد بود؛ پس از این ارقام می‌توان نتیجه گرفت که تولید برق از طریق انرژی‌های خورشیدی بر خلاف تصورات عموم ارزان‌تر شده است.
براساس قانون پنج ساله برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰- ۱۳۹۶) دولت باید سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک را تا پایان اجرای آن به حداقل پنج درصد برساند، اما به گفته سخنگوی سازمان ساتبا این سهم اکنون به یک درصد رسیده که نسبت به گذشت سال‌های برنامه، با عقب‌ماندگی روبروست.
در خاموشی‌های اخیر سهم ناکارآمدی مدیریتی وزارت نیرو را در کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت برق، عدم توسعه متناسب منابع تجدیدپذیر به‌رغم تصریح اسناد بالادستی در افزایش ظرفیت این منابع، راندمان پایین نیروگاه‌ها و تلفات زیاد در شبکه انتقال و توزیع را باید در صدر چالش‌های این حوزه در نظر گرفت
ماده ۵۰ قانون برنامه ششم توسعه تاکید دارد که دولت مکلف است سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک را با اولویت سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی (داخلی و خارجی) با حداکثر استفاده از ظرفیت داخلی تا پایان اجرای قانون برنامه (سال ۱۴۰۰) به‌حداقل پنج درصد ظرفیت برق کل کشور برساند.
سخنگوی سازمان ساتبا می‌گوید اکنون میزان تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر به ۸۵۰ مگاوات رسیده و این درحالی است‌که ظرفیت تولید برق در کشور ۸۰ هزارمگاوات را نشان می‌دهد، اما در این میان سهم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر تنها کمی بیش از یک درصد است.
براساس آخرین آمار سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران تا آخر مهرماه امسال از منابع تجدیدپذیر حدود چهار میلیارد و ۳۲۹ میلیون کیلووات ساعت، انرژی تولید شده که این میزان تولید برق توانسته از انتشار حدود دو میلیون و ۹۷۴ هزار تن گاز گلخانه‌ای در کشور بکاهد.
دیدگاه تان را بنویسید