صادرات هندوانه افتخار ندارد!

مهدی الیاسی، روزنامه نگار

در حالی که از یک سو بحران آب به یکی از اصلی‌ترین بحران‌های کشور تبدیل شده و به باور بسیاری از کارشناسان، تدوام تمدن ایران را به چالش کشیده اما در دیگر سو صادرات هندوانه ایرانی در چهار ماهه نخست امسال نزدیک به یکصد میلیون دلار ارز آوری داشته است.

بر اساس آمار گمرک از تجارت خارجی ایران، تا پایان تیرماه سال جاری، ۵۳۶ هزار و ۵۴۹ تن هندوانه از ایران به کشورهای دیگر صادر شده است که ارزش آن به حدود ۹۸ میلیون و ۹۷۲ هزار دلار می‌رسد. هندوانه ایران در این مدت به ۳۲ کشور صادر شده که البته بخش دیگری از آن نیز از طریق مناطق آزاد و ویژه به خارج از کشور منتقل شده است. از سوی دیگر با توجه به ارزش ریالی صادرات هندوانه در سال جاری و سال قبل، قیمت هر کیلو هندوانه صادراتی ایران در سال جاری ۷۵۷ تومان و در مدت مشابه سال گذشته ۶۲۹ تومان بوده است.

به جای هندوانه آب صادر کردیم

هندوانه از جمله صیفی جاتی است که پرورش آن به آبی زیاد نیاز دارد. به همین دلیل این میوه در بسیاری از کشورها پرورش داده نمی‌شود. کارشناسان می گویند، با صادرات هر 100 هزار تن هندوانه، سالانه بیش از 50 میلیون متر مکعب آب به خارج از کشور صادر می‌شود. معنی این عدد این است که از ابتدای امسال تا کنون بالغ بر 260 میلیون متر مکعب آب در قالب کشت و صادرات هندوانه به خارج از کشور ارسال شده است.

در حال حاضر ایران با صادرات 536 هزار و 546 تن هندوانه نزدیک به 100 میلیون دلار درآمد داشته است. اما اگر به جای صادرات هندوانه،  260 میلیون متر مکعب آب مصرفی را صادر می‌کردیم چه میزان عاید کشور می‌شد؟ در حال حاضر یک بطری آب معدنی بزرگ ( یک و نیم لیتری ) در کشور امارات حداقل معادل 2 دلار می‌باشد. با 260 میلیون لیتر آبی که برای تولید هندوانه مصرف شد، می‌توان 173 میلیون و 333 هزار بطری آب بزرگ تولید کرد. با احتساب حداقل قیمت 2 دلار برای هر بطری اب معدنی بزرگ، از صادرات این مقدار بطری آب معدنی بیش از 346 میلیون و 666 هزار دلار نصیب کشور می‌شود. یعنی نزدیک به 3 و نیم برابر درآمد به دست آمده از صادرات هندوانه!

وضعیت مشابه سایر میوه‌ها

با یک حساب و کتاب دقیق مشخص می‌شود صادرات سایر میوه‌ها نیز چندان به صرفه نیست و با توجه به خشکسالی حاکم بر ایران و کمیابی آب در ایران و بسیاری از کشورهای منطقه اساسا صادرات آب برای ایران به صرفه‌تر از صادرات بسیاری از میوه‌هاست و این ادعا با میزان آب مصرفی، قیمت صادراتی میوه‌ها و قیمت بطری آب معدنی در کشورهای همسایه، به سادگی قابل اثبات است.  

تقریبا تمام محصولات صیفی جزو گیاهان آب‌بر به شمار می‌آیند. محصولاتی مانند سیب زمینی، خیار، پیاز، سبزی خوردن، گوجه، کلم، اسنفناج، بادمجان، بامیه، تربچه، گوجه فرنگی، شلغم، کرفس، شوید، جعفری، خربزه، طالبی و... جزو خانواده صیفی‌جات هستند و برای کاشت آنها آب قابل توجهی مصرف می‌شود. ایران در حالی به صادرات صیفی جات به ترکیه، روسیه و برخی کشورهای حوزه قفقاز افتخار می‌کند که تمامی این کشورها از جمله کشورهای پر آب هستند ولی به جای کشت بیش از حد صیفی‌جات ترجیح می دهد آنرا از کشور کم آب ایران تامین کنند.

جالب‌تر این که کشوری مانند عراق علی‌رغم این که کشوری جلگه‌ای است و وضعیت آبی این کشور با وجود دو رودخانه بزرگ دجله و فرات به مراتب بهتر از ایران است، ترجیح داده به جای کشت بسیاری از میوه‌های آب‌بر نسبت به واردات آن اقدام کند. دولت عراق هفته گذشته ممنوعیت واردات سیب زمینی، گوجه فرنگی، خربزه و هندوانه را لغو کرد. این چهار محصول، محصولات بسیار آب‌بر هستند و با توجه به مشکلات آبی که برای عراق پیش آمده است، به نظر می‌رسد این کشور سعی دارد با واردات محصولات آب‌بر، تولید آن‌ها را کاهش داده تا آب کمتری مصرف شود. با اعلام این خبر، سیب زمینی، گوجه فرنگی، خربزه و هندوانه ایرانی به سرعت در حال جایگزین شدن در عراق است. امری که فقدان کامل یک سیاست راهبردی در بخش آب کشور را عیان می‌سازد. صادرات صیفی جات به کشورهای همسایه در حالی است که با توجه به میزان آب مصرفی برای تولید محصولات صیفی، صادرات هیچ کدام از این محصولات، همانند هندوانه، مقرون به صرف نیست و با صادرات آبی که برای تولید صیفی‌جات، مصرف می‌شودف درآمدی بیشتر با هزینه‌ای کمتر نصیب کشور می‌شود.مثلا در مورد تولید هندوانه، علاوه بر مصرف 260 میلیون متر مکعب آب، باید به هزینه بذر، کود شیمیایی، آفت‌کش، انتقال آب به زمین، مراقب و نگهداری محصل، نیروی انسانی فعال بر روی زمین، هزینه برداشت، حمل و نقل، انبارداری و... را نیز به در نظر گرفت. با حتساب دقیق این موارد چه میزان از 100 میلیون دلار هندوانه‌ای که از ابتدای امسال تا کنون صادر شده جزو هزینه و بهای تمام شده است؟ و چقدر سود حاصل به دست آمده است؟ قطعا میزان سود خالص، عددی بسیار نازل و اندک است. این درحالی است که  336 میلیون و 666 هزار دلاری که صادرات آب به جای صادرات هندوانه، نصیب کشور می‌شود به علت این که فاقد هزینه‌های کاشت، داشت، برداشت است قطعا از حاشیه سود چند برابری نسبت به صادرات صیفی جات و از جمله هندوانه برخوردار است.