کندوکاوی درباره سه اجرای مهم تئاتر دانشگاهی در تئاتر مستقل تهران؛
جلوگیری از خلاقیت‌کشی در تئاتر
سید حسین رسولی
این روزها نمایش‌های «مشق شب»، «دریم‌لند» و «است» از مجموعه نمایش‌های باکیفیت و برگزیده بیست‌و‌دومین جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران در «تئاتر مستقل تهران» روی صحنه رفته‌اند و البته که تازه تماشاگران خود را پیدا کرده بودند که به علت تعطیلی سالن‌های نمایشی با مشکل مواجه شده‌اند. این آثار با کیفیت به خوبی می‌توانند پتانسیل بالای تئاتر دانشگاهی ایران را نشان بدهند.
این سه نمایش منتخب که در بیست‌و‌دومین رویداد تئاتر دانشگاهی ایران مورد توجه داوران، تماشاگران و منتقدان قرار گرفتند از پانزدهم بهمن ماه اجراهای خود را در تئاتر مستقل تهران آغاز کردند. نمایش «است» کاری از گروه تئاتر «است» به کارگردانی پرنیا شمس است که از روز 15 بهمن و از ساعت 19 کار خود را در مجموعه مستقل آغاز کرده است. در این نمایش پروانه ذابح، یاسمن رسولی، ترانه یوسفی، شادی صف شکن، مهتاب کریمی، صدف ملکی، ماهور میرزانژاد ایفای نقش می‌کنند. نمایش «دریم‌لند» کاری از گروه «تریویا» نوشته صبا نجاتی به کارگردانی مرتضی جلیلی‌دوست است که اجراهای خو را هم‌زمان با نمایش «است» از 15 بهمن آغاز کرده و هر شب ساعت 21 میزبان علاقه‌مندان است. المیرا آشفته، مصطفی امیری، آوا تدین، متین حبیبیان، اسماعیل خزائی، آرش رفیعی، سپهر طهرانچی، رضا مداح، صبا نجاتیالمیرا آشفته، مصطفا امیری، آوا تدین، متین حبیبیان، اسماعیل خزائی، آرش رفیعی، سپهر طهرانچی، رضا مداح، صبا نجاتی در نمایش «دریم لند» به ایفای نقش می‌پردازند. نمایش «مشق شب» کاری از گروه تئاتر «بی‌سروصدا» به کارگردانی امیر نجفی است که کار خود را با یک روز فاصله و از 16 بهمن ماه شروع کرده است و این نمایش هر روز ساعت 17 روی صحنه خواهد بود. رضا محمدخانی، نیکان راست‌قلم، علیرضا حق‌پرست، سمیرا نجاری، علی چاقوچی، یگانه رجبی، برسام نوری، مرتضی یوسفی در این نمایش ایفای نقش می‌کنند. جالب است که دانشجویان می‌توانند با ارائه کارت دانشجویی از تخفیف‌ها هم استفاده کنند.
توجه به گروه‌های دانشجویی منت نیست، افتخار است. اینها اگر در رشته‌های فنی مهندسی تحصیل می‌کردند، بلافاصله پس از برگزیده شدن در جشنواره دانشجویی به آنها می‌گفتند «نخبه» اما متوجه نیستم چرا وقتی در رویداد سراسری هنری منتخب می‌شوند همچنان باید برای برخورداری از امکانات در برابر وزارت علوم و فرهنگ و ارشاد سر خم کنند
گروه‌های دانشجویی مثل سابق نادیده گرفته نمی‌شوند
بابک احمدی، روزنامه‌نگار و مدیر روابط‌عمومی تئاتر مستقل تهران درباره برپایی این سه نمایش به توسعه ایرانی گفت: «جریان به این شکل بوده که حتی پیش از حضور من در تئاتر مستقل تهران، توجه به گروه‌ها و جریان‌های دانشجویی وجود داشت اما از وقتی من به جمع دوستان اضافه شدم تقریبا موردی نبوده که پیشنهاد دهم و از طرف مصطفی کوشکی بعنوان مدیر با آن مخالفت شود. رویکرد حمایتی ما هم دلایل متعدد دارد که تلاش می‌کنم بدون گرفتن ژست ظفرمندانه! (که بله! ببینید ما از جوانان حمایت می‌کنیم و چه کار مهمی انجام می‌دهیم) برای شما شرح دهم.»
وی افزود: «اولین نکته اینکه مصطفی کوشکی بعنوان یک فارغ‌التحصیل هنرهای نمایشی و کسی که خودش هم دستی بر آتش کارگردانی دارد، در دوران تحصیل از نزدیک رنج ناشی از فقر امکانات و زیرساخت را تجربه کرده است. یعنی دیده ظرفیت‌های موجود در میان دانشجویان به علت جنگ عجیب و غریبی که بر سر سالن‌های کم‌تعداد دولتی وجود دارد چطور نادیده گرفته می‌شود و به نوعی خلاقیت‌کشی رخ می‌دهد. به همین دلیل هم هست که بلافاصله پس از فارغ‌التحصیلی به تکاپو می‌افتد یک سالن نمایش و مجموعه هنری راه‌اندازی کند. این شاید مهمترین ویژگی متمایز کننده تئاتر مستقل تهران نسبت به دیگر سالن‌ها و مجموعه‌های خصوصی باشد، گرچه امروز با افزایش موسسه‌های آموزشی، افراد و گروه‌های تئاتری دیگری نیز با همین درد مشترک به جریان پیوسته‌اند. گروه‌های باکیفیت دانشجویی امروز دیگر مثل سابق نادیده گرفته نمی‌شوند.»
این فعال رسانه‌ای ادامه داد: «دوم اینکه، همه متوجه هستیم وزارت علوم و وزارت فرهنگ و ارشاد به نمایندگی از دولت هیچ برنامه مدونی برای حمایت از گروه‌های دانشجویی و حتی استعدادهای جوان غیر دانشجوی فعال در تئاتر ندار. همین لحظه که ما با هم صحبت می‌کنیم حتی تکلیف دبیر دوره آینده جشنواره تئاتر دانشگاهی روشن نیست، درحالیکه دو ماه دیگر باید برگزار شود. نکته دیگر اینکه وقتی می‌گویم «گروه‌های با کیفیت دانشجویی» این خودش واجد یک‌جور خط‌کشی و دامن زدن به نوعی خشونت بین گروه‌های جوان است که ما در تئاتر مستقل تهران سعی داریم به نوعی از آن فاصله بگیریم، چراکه معتقدیم تمام علاقه‌مندان و استعدادهای جوان باید از توزیع عادلانه امکانات هنری برای کسب تجربه بهره‌مند باشند. مشکل از جایی بوجود می‌آید که دست ما بعنوان مجموعه فرهنگی غیردولتی خیلی باز نیست، یعنی با توجه به فشارهای متعدد اقتصادی و ممیزی ظرفیت پاسخگویی به تمام نیازهای متورم ناشی از وجود نیروی پرشمار جوان را در اختیار نداریم، بنابراین ناچاریم دست به انتخاب بزنیم.»
باید از چرخه نزاع بر سر جایزه دوری کرد
بابک احمدی تاکید کرد: «اینجا لازم است یک پرانتز باز کنم. اینکه می‌بینم بعضی سالن‌ها و مجموعه‌های خصوصی هم بعضا با همین ادعای حمایت از جریان‌های مهجور مانده جوان در تئاتر دست به‌کار برگزاری جشنواره شده‌اند، این بسیار خوب است ولی با رصد نتیجه عمل آنها باید بگویم اتفاقا شاهد رفتار خطرآفرینی هستم. اول اینکه جریان جوان تئاتر ما امروز به نتیجه رسیده باید از این چرخه نزاع بر سر جایزه دوری کند. اما برگزارکنندگان جشنواره‌های خصوصی بعضا همسو با رویکرد کهنه و از کار افتاده جشنواره‌های دولتی، مدام بر شیپور جایزه می‌کوبند.»
وی افزود: «از همه بدتر اینکه متاسفانه بعضی خودشان را در جایگاه بازبین و ممیز هم قرار می‌دهند و با یک نگاه بالا به پایین! به گروه دانشجویی یا گروه جوان می‌گویند: «من در ردیف اول سالن می‌نشینم، شما برای من اجرا بروید تا اگر کیفیت داشتید انتخابتان کنم» این نگاه از بالابه پایین جز دمیدن بر چرخه‌ای دیکتاتورمابانه نتیجه دیگری ندارد. تعریف جایگاه ارباب و رعیت در تئاتر معنی ندارد. عجیب زمانی است که می‌بینیم یک به اصطلاح هنرمند به خودش اجازه می‌دهد نتیجه تلاش یک گروه هنری را ارزیابی کیفی و محتوایی کند! او با کدام متر و معیار دست به چنین کاری می‌زند؟»
جریان جوان تئاتر ما امروز به نتیجه رسیده باید از این چرخه نزاع بر سر جایزه دوری کند. اما برگزارکنندگان جشنواره‌های خصوصی بعضا همسو با رویکرد کهنه و از کار افتاده جشنواره‌های دولتی، مدام بر شیپور جایزه می‌کوبند
توجه به گروه‌های دانشجویی منت نیست، افتخار است
مدیر روابط‌عمومی تئاتر مستقل تهران در پایان تاکید کرد: «در نهایت هم بخش پایانی پاسخم به سوال شما این است که، گروه‌های تئاتر دانشجویی ذخایر کشف نشده استعداد و خلاقیت‌اند. فقط یکی از مشکلات عمده ما در شناسایی و کشف آنهاست. تئاتر مستقل تهران با برگزاری جمع‌های هنری مثل «عصر تجربه» که سال ۹۸ سومین دوره‌اش برگزار شد و یا ایجاد سازوکاری برای اجرای سه گروه منتخب جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران می‌کوشد ذره‌ای در برابر نادیده گرفته شدن این گروه‌ها بایستد. البته دوباره تاکید می‌کنم، چنین رویکردی یک تعامل دوطرفه است و منتی نیست که مجموعه تئاتر مستقل برسر گروه‌های جوان بگذارد. ما امکاناتی داریم که با کمال میل در اختیار آنها می‌گذاریم و آنها انرژی و خلاقیتی دارند که ما را در آن سهیم و به آن مهمان می‌کنند. نهایتا هر دو در کنار هم رو به پیش حرکت می‌کنیم. توجه به گروه‌های دانشجویی منت نیست، افتخار است. اینها اگر در رشته‌های فنی مهندسی تحصیل می‌کردند، بلافاصله پس از برگزیده شدن در جشنواره دانشجویی به آنها می‌گفتند «نخبه» اما متوجه نیستم چرا وقتی در رویداد سراسری هنری منتخب می‌شوند همچنان باید برای برخورداری از امکانات در برابر وزارت علوم و فرهنگ و ارشاد سر خم کنند».
نگاهی به سه نمایش «است»، «مشق شب» و «دریم‌لند»
«دریم‌لند» نمایشی است که بر اساس فیلم‌های صامت چارلی چاپلین ساخته شده است. انگار در حال تماشای سینمای دهه ۱۹۲۰ هستید و همه چیز در سکوت روایت می‌شود البته موسیقی مخصوصی هم در سالن شنیده می‌شود. بازیگران به شکل دور تند بازی می‌کنند و فضا به گونه‌ای پیش می‌رود که انگار پای فیلم‌های چاپلین با همان حال و هوا نشسته‌اید. رشد و توسعه سینمای صامت با آثار کمدی گره خورده است و در میان غول‌های سینمای کمدی کلاسیک، همواره نام‌های چارلی چاپلین، هارولد لوید، فورد استرلینگ و زوج استن لورل و اولیور هاردی بر زبان‌ها بود. روایت اصلی داستان «دریم‌لند» بر اساس «رویای آزادی» است رویایی که تنها در خیال ممکن است و در واقعیت امکان ندارد.
تعریف جایگاه ارباب و رعیت در تئاتر معنی ندارد. عجیب زمانی است که می‌بینیم یک به اصطلاح هنرمند به خودش اجازه می‌دهد نتیجه تلاش یک گروه هنری را ارزیابی کیفی و محتوایی کند! او با کدام متر و معیار دست به چنین کاری می‌زند؟
نمایش «است» با توجه به رئالیسم و مینیمالیسم فضای خود را می‌سازد و داستان هم به زندگی تعدادی دختر نوجوان در مدرسه می‌پردازد. دکورهای نمایش کاملا مینیمال و کمینه است ولی بازی‌ها رئالیستی و واقعی. داستان اصلی بر اساس رابطه دانش‌آموزان با یکدیگر و نوع رابطه رییس و مرئوسی آنها در نسبت با معلمان و مدیر و ناظم پیش می‌رود؛ انگار ما زندانی را می‌بینیم که نوجوانان در آن حبس هستند. دو تا از دختران با یکدیگر دوست می‌شوند ولی شرایط به گونه‌ای رقم می‌خورد که یکی از آنان از مدرسه اخراج می‌شود و پس از این اخراج نوعی سرخوردگی و فشار حس می‌شود. نمایش «مشق شب» به یک شام خانوادگی می‌پردازد. ایده مشق شب از ترسیم جامعه‌ای تک صدایی سرچشمه می گیرد که اینبار این جامعه با توجه به خانواده‌ای شش نفره روایت می‌شود. «مشق شب» به نویسندگی و کارگردانی امیر نجفی به پدیده خانواده با توجه به زندگی روزمره ایرانی می‌پردازد. البته این نمایش شباهت‌هایی به کارهای سید محمد مساوات دارد ولی راه خود را جدا می‌کند. خانواده شکل گرفته در این نمایش با تک‌صدایی و زور و فشار مواجه است و در آن هر گونه صدای مخالف خفه می‌شود و انگار این شش نفر در در پشت میز شام آخر خود گرفتار شده‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید