بده بستان هنرهای تجسمی و مُد

کامران عظیمی

به‌رغم تفاوت‌های هستی‌شناسانه بین هنر و مد، اما این دو امروز بیش از همیشه فصل‌های مشترک پیدا کرده‌اند. 

میوشیا پرادا برای شوی بهار 2014 خود در میلان به 6 هنرمند معاصر مأموریت داد تا «کت‌واک» او را برپایه گرافیتی‌های شهری طراحی کنند. نتیجه این رویکرد الهام‌بخش موجب تولید لباس‌ها و کیف‌های دستی منحصربه‌فردی برای کالکشن او شد. تقریباً دو هفته بعد،‌ کارل لاگرفلد کالکشن خود برای شنل در پاریس را در حالی به نمایش گذاشت که سالن نمایشگاه را به شکل خانه‌ای با دیوارهای سفید تزیین کرده بود و مدل‌ها در میان 75 مجسمه و نقاشی شامل بطری‌های عطر، مروارید و گل‌های کاملیا که به صورت نمادین در سالن قرار داشتند، راه می‌رفتند. تعدادی نقاشی‌ رنگ روغن - یادآور کارهای مک‌کراکن- با نقاط قرمز روی آن‌ها که مفهوم فروش در گالری‌های هنری را تداعی می‌کند هم روی دیوارها رفته بود؛ حرکتی برانگیزاننده و از لحاظ تجاری توجیه‌پذیر. 

تعامل میان هنر و مد، پدیده جدیدی نیست. در 1937، السا اسکیپرلی برای تولید لباسی ابریشمی با سالوادور دالی همکاری کرد. 30 سال بعد،  ایو سن لورن لباس‌هایی با طرح نقاشی‌های رنگ روغنِ پیت موندریان طراحی کرد. مارک جیکوبز هم در ساختن وسایلی برای لویی ویتون با تعداد زیادی هنرمند از استفان اسپروس تا تاکشی موراکامی همکاری کرده است؛ هرچند به نظر می‌رسد که امروز این همکاری‌ها نسبت به گذشته در حال گذار به وضعیت جدیدی هستند. 

به موازت این که پول نفت خاورمیانه بازار اکپرسیونیسم انتزاعی را داغ کرد، و الیگارشی روسی به یکه‌تاز جمع‌آوری آثار اندی وارهول تبدیل شد، هنرِ پس از جنگ بیش از پیش به مثابه کالا در نظر گرفته شد و هیچ جای تعجب هم نیست که این خریداران، تقریباً همه مصرف‌کننده عمده مد هم هستند.

مایکل راک، بنیانگذار یک شرکت مشاوره طراحی به وضوح اذعان می‌کند که؛ ما در یک خط اتصال جالب در ارتباط بین هنر و مد هستیم. این یک رابطه سیال است، رابطه‌ای که در آن یک هنرمند لزوماً نباید فقط یک شغل هنری یا تجاری داشته باشد. گمان نمی‌رود دیگر کسی به موزه یا گالری به عنوان یک جایگاه مقدس نگاه کند. وقتی هنرمندان در برگزاری یک شوی لباس با طراحان به همکاری برخاسته‌اند، واضح است که ارائه آن‌ها به مدد شبکه‌هایی چون یوتیوب، اینستاگرام و توئیتر، دیگر تنها محدود به قشر نخبه صنعت مد نمی‌شود بلکه جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از مخاطبان می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. 

میچل اوکلی اسمیت، یکی از نویسندگان کتاب «هنر/ مد در قرن 21» که سال گذشته منتشر شد می‌نویسد:  همکاری‌های مربوط به مد، فرصت خوبی برای هنرمندان است تا هنر خود را در عرصه جهانی توسعه دهند. گمان نمی‌رود اگر موراکامی با لویی ویتون همکاری نمی‌کرد، شهرت امروز‌اش را داشت. امروزه هنرمندان هم در شمایل برندها ظاهر شده‌اند و به این ترتیب مد، هنر را متداول‌تر کرده است.

به استثنای محصولات لوکس و بسیار قیمتی در عرصه مد، لباس‌هایی که از آثار هنری شاخص الهام گرفته‌اند، به طور معمول جزئی از مراسمی خاص هستند تا محتوای کمد لباس خانم‌ها؛ در این مورد لباس پروانه‌ای دیمین هرست برای الکساندر مک کوئین یا لباس تیم روئلوف برای ورساچه تداعی می‌شود.  

بسیاری از هنرمندان امروزه بیشتر به این می‌اندیشند که چگونه ایده‌هایشان را به محصولات قابل‌پوشیدن تبدیل کنند. دنیس فریدمن، مسئول پیشین مجله دبلیو که در حال حاضر برای بارنیز نیویورک کار می‌کند معتقد است؛ همکاری بین هنرمند و طراح زمانی موفق‌تر می‌شود که یک همکاری واقعی باشد نه همکاری یک سویه و فقط مختص هنرمند؛ این که هنرمند یک اثر جذاب با تاثیرگذاری بالا خلق می‌کند، لزوماً به این معنا نیست که کارش با دنیای مد تناسب دارد.   

کری لِیتزِس، مؤسس شرکت خدمات مشاوره لیتزس و شرکا، چنین تعاملی به سود هر دو طرف می‌داند؛ همچنان که به مصرف‌کنندگان مد هم این فرصت داده می‌شود که در دنیای هنر مشارکت داشته باشند. 

الیسون کولبر، نویسنده دیگر کتاب «هنر/مد در قرن 21» هم معتقد است؛ وقتی فردی اثری از ریچارد پرینس را می‌خرد، بهای آن به مراتب با زمانی که آن فرد کیف دستی ریچارد پرینس را از لویی ویتون می‌خرد تفاوت دارد؛ به این ترتیب بعضی از تعامل‌های این چنینی، آیکونیک می‌شوند. کولبر کارِ لویی ویتون با یایویی کوساما را مثال می‌زند که مشتریان زیادی در بازار دست دوم دارد. او اطمینان دارد که خریداران این محصولات را برای نگهداری و آرشیو کردن تهیه می‌کنند.  

و بالاخره باید گفت؛ به موازات گسترش تجارت الکترونیک، برندها هم به دنبال ایجاد تغییراتی در فضای فیزیکی خود هستند. امروزه فروشگاه تبدیل به موزه شده و فضای فروشگاه‌های مد هم متأثر از این پیوستگی‌ها؛ وبستر، بوتیکی که شهرت فراوانی در همکاری با هنرمندان معاصر دارد و مدهای برگرفته از هنر را می‌فروشد، تی‌شرت‌های سن لورن (با نقاشی‌های لاک توماس) و کالوین کلین (آبی آسمانی با طرحی از یک مدل که بخشی از بدنش پوشانده شده)، همینطور کیف پرادا واسنیکرهای نیت لومن را پیشنهاد می‌دهد.