تشدید تقابل دو قدرت هسته‌ای در مرز مشترک

فرشاد گلزاری

 بسیاری از افرادی که اخبار جهان را با دقت دنبال می‌کنند به یاد دارند که سال گذشته جنجالی میان هند و چین بر سر مناطق مرزی موسوم به «لداخ» به راه افتاد که حتی دو طرف یکدیگر را به صورت مستقیم هدف قرار دادند. در آن روزها نظامیان هند و چین بارها در منطقه مرزی لداخ با یکدیگر درگیر شده و سپس اعلام آتش‌بس کردند، اما روزهای بعد بار دیگر گزارش ‌شد که یکی از طرفین معاهده صلح را زیر پا گذاشته و سربازان در برابر یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند. طی این منازعات، آمریکا تلاش بسیار کرد که به‌عنوان میانجی میان دو کشور عمل کند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده در دو رویداد جداگانه پیشنهاد میانجیگری برای حل مناقشه مرزی میان چین و هند را داده بود؛ به گونه‌ای که او ماه مه سال گذشته اعلام کرد که آمریکا هم به چین و هم به هند اطلاع داده که ما آماده، مشتاق و قادر به ایفای نقش میانجی یا داور برای حل مناقشه مرزی فعلی آنها هستیم. همان‌ هنگام بود که بسیاری از تحلیلگران و ناظران بین‌المللی این اقدام را به نوعی در ادامه سناریوی چین‌زدایی ترامپ دانستند؛ چراکه آمریکای ترامپ در آن روزها در تمام ابعاد چین را مورد هدف قرار داده بود و حتی با تقویت هند به دنبال آن بود تا بتواند پکن را مورد هدف قرار دهد که البته این راهبرد تا به امروز توسط جو بایدن هم پیگیری می‌شود. نکته اینجاست که کمی بعد از پیشنهاد ترامپ در مورد میانجیگری، مقامات دهلی با نرمی و ملایمت این پیشنهاد ترامپ را رد کردند و سخنگوی وزارت خارجه هند نیز اعلام کرد که این کشور با طرف چینی برای حل و فصل صلح‌آمیز این مناقشه تعامل می‌کند. چین نیز در پاسخ به این پیشنهاد ترامپ اعلام کرد که به مداخله یک قدرت ثالث در این مناقشه نیازی ندارد و پکن قادر به حل و فصل مناسب و درست موضوعات فی‌مابین از طریق گفتگو و رایزنی است. اینکه چرا تمام دولت‌های فرامنطقه‌ای به دنبال میانجیگری در آن دوران بودند نکته‌ای است که ریشه در نگرانی جامعه ملل از احتمال درگیری ارتش دو کشور بزرگ و هسته‌ای دارد؛ کشورهایی که به ترتیب اولین و دومین جمعیت بزرگ جهان را در خود جای داده‌اند. اما برای درک حساسیت موضوع باید به گذشته برگشت و از لحاظ تاریخی ابعاد این اختلاف را بررسی کرد. پس از استقلال هند از بریتانیا و استقرار دولت نیرومند در چین، دو دولت تلاش کرده‌اند بارها این موضوع مرزی را حل و فصل کنند. دو دولت چندین‌بار به صورت خرد و کلان با یکدیگر درگیری نظامی داشته‌اند که دو بار به صورت پراکنده در سال‌های ۱۹۵۸ و ۱۹۶۷ و یک بار به صورت بزرگ‌تر در سال ۱۹۶۲ که همزمان با بحران موشکی کوبا بود، به ثبت رسیده است. در این راستا در سال ۱۹۶۰ بین جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر وقت هند و ژائو انلای، رئیس‌جمهور پیشین چین، توافقی صورت گرفت که پایه و اساس آن اصول جنبش عدم تعهد شد. این اصول بر پنج اصل دوستی، صلح، عدم دخالت در امور یکدیگر و زیست مسالمت‌آمیز بین دو همسایه تاکید کرد. اما سوال این است که چرا منطقه لداخ طی این سال‌ها به کانون درگیری دوطرف تبدل شده است؟ باید توجه داشت که لداخ منطقه‌ای است که نزدیکی دره سیکیم و منطقه دوکلام است که به نحوی بین نظامیان پکن و دهلی به عنوان منطقه آسیب‌پذیر و پاشنه آشیل هند شناخته می‌شود. در کنار این منطقه، تحرکات در ناحیه آکسای چن که بخش کشمیرِ چین محسوب می‌شود، موجب نگرانی دولت هند است. چین در این مناطق دست به اجرای چند پروژه عمرانی و زیرساختی زده که جزو توسعه اقتصادی و جاده ابریشم چین است و هند از آن به عنوان دست‌انداز و بخشی از پروژه محاصره اقتصادی خود توسط چین یاد می‌کند. در سال ۲۰۱۷، پس از بروز اختلافات مرزی، دو کشور توافق کردند که نیروهای خود را عقب بکشند و در پشت مرزهای مذکور مستقر کنند. با این وجود بر اساس اسناد موجود، در سال‌های ۱۹۹۳، ۱۹۹۶، ۲۰۰۵، ۲۰۱۲، ۲۰۱۳، دو کشور در مورد حفظ صلح و آرامش در مرزهای مشترک پنج توافقنامه به امضا رساندند. اما در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، اختلافات سیاسی و اقتصادی موجب شده است تا دوباره منطقه لداخ صحنه تقابل نظامی چین و هند باشد و همین چند روز پیش بار دیگر آتش اختلافات شعله‌ور شد.

دولت چین و هند چندین‌بار به صورت خرد و کلان با یکدیگر درگیری نظامی داشته‌اند که دو بار به صورت پراکنده در سال‌های ۱۹۵۸ و ۱۹۶۷ و یک بار به صورت گسترده در سال ۱۹۶۲ همزمان با بحران موشکی کوبا، به ثبت رسیده است

اوضاع به سرعت در حال  بحرانی شدن است

با گذر از گذشته و سابقه تنش میان هند و چین، اخیراً اخباری از سوی دهلی منتشر شده که نشان می‌دهد اوضاع به سرعت در حال بحرانی شدن است. مبدأ این بحران البته مشخص است؛ چراکه راجنات سینگ، وزیر دفاع هند روز یکشنبه سفری سه روزه به منطقه مرزی مورد مناقشه با چین یا همان لداخ را شروع کرد که به سرعت این خبر زیر ذره‌بین چینی‌ها قرار گرفت. وزیر دفاع هند در آغاز سفر خود در حساب توئیترش نوشت که در جریان این سفر، با سربازان کشورم دیدار خواهم داشت و در مراسم آغاز به کار و افتتاح چند پروژه زیرساختی از سوی سازمان راه‌های مرزی حضور پیدا می‌کنم. دهلی‌تایمز در مورد این سفر اعلام کرد که این نخستین سفر وزیر دفاع هند به منطقه مورد مناقشه از فوریه سال جاری میلادی و زمانی است که نیروهای مسلح چین و هند خروج از منطقه مورد مناقشه پانگونگ لیک را آغاز کردند. طبیعی است که در ظاهر این سفر یک اقدام کاملاً قانونی و بدون تنش قلمداد می‌شود اما کمی بعد یکباره همه چیز 180 درجه تغییر کرد؛ چراکه همزمان با سفر وزیر دفاع هند به منطقه لداخ پایگاه خبری دکان هرالد  به نقل از منافع مطلع گزارش داد که هند به‌تازگی اسکادران جنگنده خود را به نزدیکی منطقه مورد مناقشه اعزام و همچنین نیروهای مرزی خود را با ۲۰۰ هزار نیروی دیگر تقویت کرده است. از سوی دیگر منابع خبری اعلام کرده‌اند که هند اخیراً مواضع خود را با ۵۰ هزار سرباز تحکیم کرده است. در این میان واکنش چین هم قابل تامل بود؛ چراکه مقامات پکن اعلام کردند که به این مساله پاسخ می‌دهند. در سوی دیگر این ماجرا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز در حاشیه اجلاس اقتصاد بین‌الملل سن‌پترزبورگ در واکنش به دور جدید این تنش‌ها اعلام کرد که پکن و دهلی باید منازعه مذکور را بدون دخالت کشور ثالث حل و فصل کنند. اختلافی که به نظر می‌رسد با «آرایش هجومی در لداخ» مجدداً تشدید شده است.

همزمان با سفر وزیر دفاع هند به منطقه لداخ پایگاه خبری دکان هرالد به نقل از منافع مطلع گزارش داد که دهلی به تازگی اسکادران جنگنده خود را به نزدیکی منطقه مورد مناقشه اعزام کرده و همچنین نیروهای مرزی خود را با ۲۰۰ هزار نیروی دیگر تقویت کرده است