حاشیه‌ای بر متن تهران بزرگ؛
پشت بام‌هایی که اجاره داده می‌شوند!
بام‌خوابی ابتدا از منطقه ۲۲ شهرداری تهران شروع و رسانه‌ای شد، تا جایی که شهردار تهران ناچار شد درباره آن اظهارنظر کند. معضلی که شهردار تهران با انکار آن، گفت خبری در این مورد دریافت نکرده است! اما بام‌خوابی در منطقه ۲۲ باقی نماند و راه به سمت محلات دیگر هم کشید و به ساختمان و برج‌های بالای شهر هم رسید و اینک در مناطق ۱ و ۲ شهر تهران و در برج‌های نیمه‌ساز هم مشاهده میشود. در کنار بام‌خوابی، معضل کانکس‌خوابی در تهران هم جدی شده است؛ یک رفتارشناس بام‌خوابی را با معضل گورخوابی مقایسه می‌کند و معتقد است، بام‌خوابی نقطه آغاز کانکس‌خوابی است و در نهایت هم به حاشیهنشینی می‌رسد و موجب افزایش آسیبهای اجتماعی خواهد شد.
آذر فخری
بام‌خوابی، یکی از بهترین خاطرات آن‌هایی است که پیش از دهه شصت جوانی، نوجوانی و حتی کودکی کرده‌اند. زمانی‌که شب‌های گرم تابستان، خانواده به پشت بام یا بهارخواب کوچ می‌کرد و حتی بساط شام نیز روی همین پشت بام‌ها پهن می‌شد؛ مهمانی‌ها همان‌جا برگزار می‌شد. برای آن‌هایی که تجربه خواب در خنکای شب‌های تابستانی پشت بام را تجربه کرده‌اند؛ مواجه شدن با پدیده بام‌خوابی، به گره‌ای روانی تبدیل شده است. بسیاری از مردم با شنیدن رواج چنین پدیده‌ای ناگهان احساس غم و اندوهی شدید می‌کنند؛ این‌که وضعیت اقتصادی و معیشتی ما مردم به‌جایی رسیده است که هم اجاره دهنده پشت‌بام و هم اجاره‌کننده آن، از سر استیصال ناچار به چنین کاری شده‌اند؛ هر چند همیشه هستند افرادی که از هر آب گل‌آلودی ماهی می‌گیرند و از هر تخم‌مرغی تا میتوانند پشم می‌تراشند.
بام‌خوابی، درکنارهمه دردهای جامعه، خبر از یک فاجعه میدهد؛ در جایی‌که خانه‌های بسیاری خالی هستند، هنوزهستند عده‌ای که حاضر نیستند کمی کوتاه بیایند و این خانه‌های خالی را به قیمت مناسب اجاره بدهند. هنوزهستند کسانی که سرمایه‌شان را فقط بر خرید ملک و افزودن تعداد املاک‌شان، گذاشته‌اند و این چنین پشت‌بام‌های شهرتهران، تبدیل شده است به مکان‌هایی برای فقط خواب بی‌خانمان‌هایی که با زدن سپیده باید جای خواب خود را ترک کنند. این پدیده البته مختص بیکاران، یا کارگران ساختمانی و طیف کم درآمد جامعه نیست؛ در میان این افراد، دانشجویانی هم دیده می‌شوند که ناتوان از یافتن جایی برای گذران شب، بخشی از یک پشت بام را اجاره کرده و چادر خود را بر آن گسترده‌اند. برخی صاحب‌خانه‌ها هم با گذاشتن یک کانکس بر پشت بام خانه خود و اجاره دادن آن کسب‌وکار نان و آب داری برای خود تدارک دیده‌اند!
در برخی مناطق ضعیف و کم برخوردار شهر تهران مالکین قسمت پشت بام خود را به‌صورت یک اتاق به افرادی که معمولاً جزو دهکهای پایین جامعه محسوب می‌شوند، اجاره میدهند. این ساختمان‌ها سبک، موقت و ناایمن هستند. اجاره‌های‌شان هم بسته به نوع سازه و محدوده مسکونی متفاوت است
بیکاری، مهاجرت، بی‌سرپناهی
شهرهای بزرگ همواره با معضل مهاجرت مواجه بوده‌اند و هستند. این مسئله در سال‌های اخیر، شدت بیشتری پیدا کرده است، از بین رفتن محیط زیست و تغییرات اقلیمی که موجب معطل ماندن کشاورزی و حتی از بین رفتن آن شده، تعطیلی و ورشکستگی کارگاه‌ها و کارخانه‌های تولیدی و لاجرم افزایش بیکاران، ساکنان شهرستان‌ها و روستاها را وامی‌دارد هر چه دارند و ندارند را بفروشند و راهی شهرهای بزرگ و از جمله تهران شوند. و این دقیقا آغاز یک فاجعه است؛ تهران برای حضور این افراد هیچ تدارکی ندیده است، و این مهاجر که حتی نمی‌تواند سرپناهی در حاشیه شهر دست و پا کند، به پشت بام‌هایی پناه می‌برد که اکنون با ورود آژانس‌های املاک، قیمت آن‌ها هم هر روز بالاتر میرود؛ این است ماجرای تجارت پشت بام‌خوابی!
مجید ابهری، رفتارشناس اجتماعی حرفهایی در این مورد دارد:«مخاطب اصلی بام‌خوابی، کارگران شهرستانی هستند، اگر بخواهم تمرکزم را روی مسئله بام‌خوابی بگذارم باید بگویم، بام‌خوابی معمولا در مناطقی رخ میدهد که مجتمع‌های ساختمانی انبوه در آن نقاط به‌طور گسترده در دست ایجاد و تاسیس هستند و نیاز به کارگران نیمه‌ماهر و ساده برای پیشبرد ساختمان سازی‌شان دارند. »
ابهری درباره تعدد این بام‌خواب‌ها در مناطق مختلف تهران می‌‌گوید:«در حال حاضر در منطقه 22 شهرداری تهران، شهرک‌های اطراف آن و اطراف دریاچه خلیج فارس و مناطق پیرامونی شهرک هشتگرد، کارگران بام‌خوابی را تجربه می‌کنند، مسئله‌ای که نقطه آغاز کانکس و حاشیهنشینی است. »
به نظر ابهری کارگرانی که به‌صورت مشارکتی توانایی پرداخت اجاره‌بها ندارند و دوری از محل کار آن‌ها را مجبور به انتخاب مراکزی نزدیک به محل کارشان می‌کند، معمولا مجبوربه خوابیدن در برج‌ها و مجموعه‌های آپارتمانی و برج‌های نیمه تمام می‌شوند. بعضی از کارکنان این برج‌ها نیز از این محل درآمد حداکثر استفاده را می‌برند و با فراهم کردن رخت خواب‌های مستعمل و کارتن یخچال که تقریباهم اندازه قد یک انسان است، شبانه از 10 هزار تومان تا 25 هزار تومان دریافت می‌کنند، البته این بخش ویژه برای کسانی است که درآمد بیشتری دارند:«در بخش عادی کرایه‌ها 2 تا 5 هزارتومان است. این بخش عادی فقط برای خوابیدن است و هیچ امکانات دیگری ندارد. به‌طور مثال در هنگام بارش باران، آن‌هایی که در بخش ویژه خوابیده‌اند میتوانند به طبقات پایینی رفته و آن‌جا شب را صبح کنند اما در بخش عادی، افراد اجازه این کار را ندارند و در هر حال افراد باید بالافاصله بعد از طلوع آفتاب جای خواب‌شان را ترک کنند و از ساختمان بیرون بروند.
ابهری به پی‌آمدهای جسمانی چنین معضلی هم اشاره می‌کند:«بیماری‌های پوستی، سرماخوردگی مزمن، بیماری‌های ویروسی حاصل بام‌خوابی است. اگر این نحوه سکونت اپیدمی شود احتمالا مانند گورخوابی می‌تواند به معضلی تبدیل شود که حاشیهنشینی را افزایش میدهد و به‌تبع آن آسیبهای اجتماعی دیگری پدید می‌آورد.»
هم اجاره و هم فروش پشت بام!
آن چه گفته شد البته مربوط به اجاره پشت بام است که گاه به صورت شبانه است و گاه مدت‌دار. اما علی نوذرپور، عضو شورای شهر تهران، ضمن تأیید وجود چنین معضلی به ساخت اتاقک‌هایی در پشت بام هم اشاره می‌کند: «در برخی از مناطق ضعیف و کم برخوردار شهر تهران چنین موضوعی وجود دارد و مالکین قسمت پشت بام خود را به‌صورت یک اتاق به افرادی که معمولاً جزو دهکهای پایین جامعه محسوب می‌شوند، اجاره میدهند. این ساختمان‌ها سبک، موقت و ناایمن هستند. اجاره‌های‌شان هم بسته به نوع سازه و محدوده مسکونی متفاوت است و بیشتر در ساختمان‌های دو و سه طبقه قدیمی رخ میدهد.»
نوذرپور به موردی جالب اشاره می‌کند:«در محله‌های حاشیهنشین شهر تهران (که شامل 40 محله است) پشت بام خانهها اجاره داده شده و وجهی هم توسط اجاره‌کننده به مالک ساختمان پرداخت میشود یا این‌که به مستاجر اجازه داده میشود در پشت بام ساختمانی، مثلا اتاقکی درست کند؛ 10 تا 15 سال از آن بهره‌برداری کند و پس از آن به مالک واگذار کند.» نوذرپور البته برای اثبات حرف‌هایش به گزارش‌های روزانه مأموران و کارگران خدمات شهری در سطح منطقه اشاره می‌کند. که خود درگیر چنین مشکلی هستند و مشتری چنین بازاری.
از کانکسنشینی تا بدمسکنی
طبق اعلام آمار وزیر راه و شهرسازی، ١٩میلیون نفر در ایران بدمسکن هستند. سه میلیون بدمسکنی که در وضعیت‌‌های غیر قابل تصور در حاشیه کلانشهرها زندگی می‌کنند.
آن‌چنان که علی چگنی، دبیرکل دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی می گوید:«علی‌رغم آن‌که برخی شاخص‌های مسکن روند رو به رشدی را نشان میدهد؛ اما حدود یک سوم جمعیت شهرنشین کشور با پدیده «بدمسکنی» مواجه هستند و در سرپناه‌های نامناسب در بافت‌های فرسوده و حاشیه شهرها و سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند. هم‌چنین بخشی از خانوارهای تحت‌پوشش نهادهای حمایتی و اقشار کم‌درآمد نیز از نظر مسکن دچار مضیقه هستند. وقتی روستانشینان و حتی ساکنان شهرستان‌ها راهی شهرهای بزرگ و کلانشهری چون تهران شدند. متوجه شدند که توان پرداخت اجاره‌بها را به دلیل پایین بودن دستمزد و رکود اشتغال ندارند، پس به سوی حاشیههای شهر روانه شدند. در این میان اما کانکسنشینی اتفاق به نسبت تازه‌ای است. هر چند کانکسنشینی نیز یکی از انواع حاشیهنشینی و سکونت موقت است، اما بر اساس این تفکر که هر مکان دارای سقفی، خانه میشود برای جمعیت حاشیهنشین پایتخت از امنیت و آسایش بیشتری به نسبت زاغهنشینی برخوردار است. بنابراین کانکسها خانه جمعیت حاشیهنشین مرفهتر است که البته معضل سکونت برای بی‌‌خانمان‌‌ها مشکلات و آسیبهای متعدد حاشیهنشینی را برای ساکنان کانکس ها حل نمی‌‌کند. این مساله تبدیل به زخمی شده که به آسیبهای مختلف اجتماعی دامن می‌زند. هر چند برخی مسئولان هم چنان در وضعیت انکار به سرمی‌برند و معتقدند چنین نوع سکونتی در تهران شایع نیست، اما هشدار مسعود رضایی، نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس نسبت به خطر شیوع کانکسنشینی در پایتخت نشان میدهد این آسیب را باید جدی گرفت.
پشت بام‌ها،کانکسها و آژانس‌های مسکن!
مالکان آژانس‌های مسکن تهران می گویند این پدیده شیوه تازه‌ای از سکونت در تهران است. فروشندگان و نصابان کانکس نیز میگویند این پدیده بیشتر در حومه شهر متقاضی دارد. برخی مشاوران املاک تهران از وجود محدود این کانکسها در مناطق میانی شهر و ازجمله منطقه ٢٢ هم خبر میدهند.
در حال حاضر در منطقه 22 شهرداری تهران، شهرک‌های اطراف آن و اطراف دریاچه خلیج فارس و مناطق پیرامونی شهرک هشتگرد، کارگران بام‌خوابی را تجربه می‌کنند، مسئله‌ای که نقطه آغاز کانکسنشینی و حاشیهنشینی است
رئیس اتحادیه مشاوران املاک ایران می‌‌گوید:«زندگی در فضاهای مشاع در کانکسها قانونی نیست و خریداران تنها میتوانند از این کانکسها در زمین شخصی خودشان استفاده کنند.»
حسام عقبایی تاکید می کند که کانکسها سند مالکیت ندارند و انجام معاملات در واحدهای صنفی مشاوران املاک برای خرید یا رهن و اجاره آن‌ها قانونی نیست. سازنده‌ها و فروشنده‌‌ها اما میگویند، بیشتر کانکس‌‌های مسکونی دست دوم را به دهکهای پایین جامعه با نرخ‌‌های نازل اجاره داده‌‌اند و معمولا برای اجاره این واحدها از مبادی رسمی اقدام نمی‌‌کنند. البته مورد اجاره‌‌ای در چنین مواردی کمتر پیش می‌آید و همه به دنبال خرید این واحدهای سیار هستند. به گفته یک فعال بازار مسکن:«این پدیده در برخی مناطق تهران به‌صورت اجاره کانکس دیده میشود اما ایجاد کانکس در پشت بام خانهها و فضای مشاع غیرقانونی است. با این‌حال برخورد جدی با این موارد غیرقانونی در ساختار شهر انجام نمی‌شود و با پرداخت پول توسط مالکان به سادگی قابل حل است.»
کانکس؛ قیمت خرید، اجاره بها!
یکی از دفاتر فروش این کانکسها می‌‌گوید: «قیمت کانکس تعیین شدنی نیست؛ چرا که به عوامل مختلفی بستگی دارد. او که در مواردی به دهکهای درآمدی پایین جامعه برای سکونت کانکس فروخته می گوید: کانکس‌‌های مسکونی گران‌‌تر از سایر انواع آن هستند. قیمت آن‌ها از متری ٢٠٠هزار تومان شروع شده و تا متری ٩۵٠هزار تومان هم می‌رسد. با اعمال این نرخ، بسته به متراژ این واحدها، قیمت فروش آن‌ها گاهی تا ۵٠میلیون تومان هم پیش میرود».
دیدگاه تان را بنویسید