ماحصل شرایط اقتصادی و گسترش فضای مجازی چیست؟

فائزه ناصح، دکترای روانشناسی عمومی 

برقراری ارتباط و تعامل رفتاری هسته اصلی بسیاری از مسائل و مشکلاتی است که امروزه در روابط والد-فرزندی موج می‌زند. منظور از ارتباط، برقراری رابطه، ایجاد پیوند و آگاهی به‌صورت کلامی یا غیر‌کلامی، آگاهانه یا ناآگاهانه در بین انسانها است. انسانها بالفطره موجوداتی اجتماعی هستند و بدون ارتباط موثر اجتماعی، تعاملات بین فردی نمی ‌توانند به رشد مطلوب و شکوفایی شخصیت خود دست یابند. متبلور شدن استعداد‌ها و شکوفایی توانمندی‌های متعالی انسانها در حیات اجتماعی فراهم می‌گردد. پس بدون تردید محروم ماندن از برقراری ارتباطات مطلوب انسانی و دور ماندن از عرصۀ زندگی اجتماعی، منجر به بروز افسردگی، اضطراب و سایر آسیب های روانی می‌شود. خیلی از افراد واژه ارتباط را با حرف زدن و سخن گفتن یکی می‌پندارند، در حالیکه با‌توجه به تعریف ارتباط که پهنای وسیع و گسترده‌ای از انواع تعاملات را دربرمی‌گیرد، می‌توان گفت حرف‌زدن تنها بخشی از این مفهوم پیچیده است.  بدیهی است خانواده نخستین و مهمترین کانونی است که جوانه‌های اولیه ارتباط در آن شکوفا می‌گردد. حریم خانواده محیط اثرگذاری برای حفظ سلامت جامعه  نیز به حساب می‌آید و از این منظر چگونگی روابط والدین با یکدیگر به عنوان یک واحد زیستی- اجتماعی نقش به‌سزایی در شکل‌گیری و پرورش ابعاد مختلف روحی- روانی، نگرش‌ها، رشد و شکوفایی مهارت‌های اجتماعی اعضای جدید جامعه ( کودکان و نوجوانان) خواهد داشت. بنابراین هرگونه اختلال در نقش و کارکردهای اعضای خانواده قطعا نتایج ناخوشایندی برای جامعه به ارمغان می‌آورد و پایه‌های جامعه را متزلزل می‌سازد.  در سالهای اخیر متاسفانه به دلیل مسایل و مشکلات اقتصادی - سیاسی، فقدان سرگرمی‌های هیجان‌انگیز و نشاط‌آور در جامعه، اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، برخوردهای نامناسب والدین با جوانان و نوجوانان که امید‌های آینده هستند باعث شده آنها از فضای صمیمانه خانواده دور بمانند و از والدین خود فاصله بگیرند.  

با‌توجه به مطالب مطرح شده لازم است بدانید بروز یک سری تغییرات در خلق‌و‌خوی نوجوان و جوان در برهه‌ حساسی همچون بلوغ کاملا طبیعی است. در این مرحله بحرانی نیازهای گوناگونی از قبیل کسب هویت، خودآگاهی، استقلال عاطفی از خانواده، درک ارزش وجودی خویشتن، برقراری روابط با دوستان جدید و کسب مهارت‌های لازم در جهت دوست‌یابی دخیل هستند. تامین اینگونه نیازها در سلامت فردی و اجتماعی جوان تاثیر شگرفی دارد و محیط خانوادگی گرم و ارضا کننده‌ای را می‌طلبد. حال آنکه اختلافات و درگیری‌های درون نهاد خانواده، سردی روابط بین اعضا و والدین بایکدیگر بر سلامت روان نوجوان تاثیر گذاشته و نوجوانان را در مسیر ابتلا به مشکلات سلامتی ( اضطراب و افسردگی)، ناسازگاری در روابط اجتماعی (مانند پرخاشگری و انزوا) و همچنین بروز رفتارهای ناهنجار سوق می‌دهد که این امر در نهایت به جامعه نیز آسیب رسانده و شکاف نسلی را تشدید می‌کند. شکاف نسلی مختص ایران و زمانۀ ما نیست و مسئله‌ای جهانی است. سرعت و شتاب جوامع در مسیر توسعه یافتگی و افزایش تقاضا برای تنوع و رفاه بیشتر از عوامل مهمی هستند که سبب می شوند تا والدین بیشتر وقت خود را در بیرون از خانه صرف کنند، کمتر همدیگر را ببینند و بالتبع کمتر جویای احوال یکدیگر شوند؛ در چنین شرایطی روابط عاطفی اعضای خانواده رو‌به سردی می‌گذارد و افراد فرصت درک یکدیگر را پیدا نمی‌کنند؛ به‌این‌ترتیب خانواده‌ای که قرار بود محلی امن باشد تا بستر رشد و شکوفایی را فراهم کند، به مکان جنگ و تعارض تبدیل می‌شود.

بر اساس پژوهش‌ها و تحقیقات روانشناسی می‌توان گفت هرچقدر سن فرزندان افزایش یابد و بزرگتر شوند، نیاز به برقراری ارتباط با والدین در آنان بیشتر دیده می‌شود؛ اگر والدین به یک زبان مشترک برای درک و تعامل با فرزندانشان نرسند، قطعا نقش گروه همسالان برای فرزند‌شان پررنگ‌تر خواهد شد. والدین با‌توجه به فضای مدرن زندگی و سرعت رشد تکنولوژی‌های جدید مانند اینترنت، ماهواره، و فضای مجازی باید تلاش کنند خود را با شرایط جدید تطبیق دهند. کلید راه سلامت بنیان خانواده‌های امروزی آن است که دنیای جوانان را بفهمند و تفاوت‌هایشان را بپذیرند. به‌عنوان نکته پایانی خطاب به والدین تاکید می‌شود برای آنکه مسیر فرزند‌پروری را راحت‌تر و هموار‌تر سپری کنند، بهتر است از مشورت با کارشناسان روانشناس غافل نشوند تا به‌این‌ترتیب بتوانند سرمایه‌های اجتماعی ارزشمندی را تربیت نمایند.