هرجا، غیر از ایران... حتی عراق!

مدتهاست که مهاجرت، تنها محدود به طبقه تحصیلکرده‌ ایرانی نیست. این روزها ابعاد بی‌ثباتی اقتصادی، نوسان قیمت ارز، تورم، بحران خشکسالی، فشارهای اجتماعی و ... چنان عرصه را برای بسیاری از شهروندان تنگ کرده که برخی تنها دنبال مفری برای رفتنند؛ حتی به کشورهای همسایه‌ای که روزگاری نه چندان دور رونقی نداشتند و وضعیت اقتصادی‌شان به مراتب بدتر از ایران بود و حالا به مدد عقب‌افتادگی اقتصادی ما، عرصه را به دست گرفته و مقصد مهاجرتی برای شماری از ایرانیان شده‌اند.

در همین باره به تازگی جهانبخش سنجابی‌شیرازی، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، از افزایش مهاجرت نیروی کار ایرانی به کشور عراق خبر داد. او هر چند نزدیکی‌ زبانی و فرهنگی در غرب و جنوب کشور را زمینه افزایش مهاجرت جوانان کشور به عراق عنوان کرد، اما دستمزد قابل توجه کارگران عراقی را در قیاس با کارگران ایرانی در افزایش این میل، بی‌تاثیر ندانست. 

در حالی که یک نیروی کار ماهر در عراق ماهانه 2 هزار دلار، یعنی چیزی نزدیک به صد میلیون تومان دریافت می‌کند که این رقم در ایران در بهترین حالت معادل دستمزد یک سال کار محیوب می‌شود.

هرچند نگاهی به وضعیت اقتصادی کارگران ایرانی در این کشور نشان می‌دهد، وضعیت برای این گروه چنان هم روبراه نیست و بسیاری از آن در سایه‌ای از ناامنی و با خطرات فراوان کار و عدم حمایت روبرو هستند، با این حال بسیاری از ساکنان غرب و جنوب غربی کشور به دلیل خشکسالی، شرایط سخت اقتصادی و عدم توسعه اقتصادی در منطقه خود چاره‌ای غیر از مهاجرت ندارند. در واقع اغلب ساکنان بسیاری از مناطق مرزی کشور برای گذران زندگی حاضرند به مهاجرت به هر شکلی تن دهند.

 تغییر مقاصد به کشورهای همسایه

تغییر مقاصد مهاجرت از کشورهای اروپایی به کشورهای همسایه، از جمله مواردی است که در سال‌های اخیر به چشم می‌آید. بهرام صلواتی، رئیس رصدخانه ملی مهاجرت ایران، درباره علت تغییر این روند، می‌گوید: «به دلیل اینکه میل به مهاجرت در داخل کشور افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر ظرفیت کشورهای اروپایی یا مقاصد اصلی محدود است، بر این اساس مقاصد جدیدی همچون کشور ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس شکل گرفته است که قسمتی از بار مهاجرتی ایران دارد در آنجا تخلیه می‌شود». لیستی از مقاصد که حالا با توجه به اظهارات جدید دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق باید نام عراق را هم به آن افزود. این در حالی است که اقلیم کردستان در عراق مدتهاست که میزبان کارگرانی از مناطق مرزی غربی ایران است. افرادی که شغلی در کشور و شهر خود ندارند و حتی بعضا مجبور به کولبری و اموری از این دست بوده‌اند.

دستمزد پایین و مهاجرت نیروی کار ماهر 

برخی دستمزد پایین کارگران را دلیل این شیوه مهاجرت می‌دانند و معتقدند ادامه این روند در امسال در کنار افزایش تورم، سرمایه‌های انسانی را به سرعت از کشور فراری می‌دهد. سهراب دل‌انگیزان، دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه رازی معتقد است که مهاجرت کارگران ماهر می‌تواند در آینده خسارات غیرقابل جبرانی به جامعه وارد کند. 

این عضو انجمن اقتصاددانان ایران معتقد است که اگر نیروی انسانی توانمند مهاجرت کند، جایگزین کردن آن بسیار دشوار است و می‌افزاید: نیروی ماهر و باسابقه، کار با دستگاه را می‌داند و با سیستم و مسائل اجتماعی آن محیط هماهنگ است اما نیروی کار جدید امکان دارد چندین برابر میزان مابه‌التفاوت دستمزد به دستگاه‌ها، سیستم، اعتبار و برند شرکت ضرر بزند. 

دل‌انگیزان ادامه داد: صاحبان مهارت‌ به واسطه دستمزد پایین مهاجرت کرده‌اند و هنگامی که کارگر ماهر نباشد؛ نمی‌توان کشور را با کارگر ساده اداره کرد.

مهاجرت در سایه ناامنی

اما در آن سوی ماجرا هم کار برای این افراد آسان نیست. برتریِ ارزش دینار عراقی بر تومان و جبر حاکم بر مهاجران، سبب می‌شود کارفرمایان عراقی در آنجا دستمزد کمتری به کارگران ایرانی بدهند و ایمنی کار را در خصوص آنها رعایت نکنند.  به طوری که این افراد معمولا با دستمزدی بسیار ارزان‌تر از مزد واقعی نیروی کار در عراق، بدون این که حتی امکانات ابتدایی سکونت و زندگی را در آن‌جا فراهم باشد و بدون کوچکترین حمایتی در صورت وقوع حادثه به کار گرفته می‌شوند.