مقررات و قوانین اقتصاد دیجیتال قرار است در حمایت از مشاغل باشد یا حوزههای نظارتی؟
غم نان در سایة ناامنی فضای وب
با شروع اعتراضات اخیر، اینترنت در ایران مختل و اینستاگرام و واتساپ فیلتر شد. نت بلاکس اعلام کرده که قطعی اینترنت در ایران ساعتی یک و نیم میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان زیان اقتصادی به کشور وارد میکند. یعنی حدودا روزی هزار میلیارد تومان. عددی که با قطعیت نمیتوان تأیید کرد؛ اما به یقین میتوان گفت که ادامه این وضعیت، علاوه بر مختل کردن و به چالشکشیدن اعصاب و روان ایرانیان، میتواند زیان اقتصادی مستقیم در پی داشته باشد و اشتغال بسیاری از افراد را هم تحتتاثیر قرار دهد. بر اساس برخی گزارشها یک میلیون شغل تنها در اینستاگرام ایجاد شده است.
دبیر اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی اما آمار عجیبی را اعلام کرده بود. او گفته بود معیشت ۱۰ میلیون نفر اکنون وابسته به فضای مجازی است. اما حالا قطع اینترنت اشتغال و معیشت این گروه را نشانه گرفته است و این گروه حتی نمیدانند اینترنت، دوباره وصل و فیلترینگ برطرف میشود یا نه.
با افزایش جمعیت نیروی کار شاغل در مشاغلی که با فضای مجازی و ارتباطات دیجیتال سر و کار دارند، بهنظر میرسد قوانین و ضوابطی در حوزه اقتصاد دیجیتال لازم است تا بتوان از شاغلان این حوزه حمایت کرد.
ایلنا در گزارشی به این موضوع میپردازد و مینویسد: یکی از انواع مهم مشاغل خدماتی که در سالهای اخیر رشد قابل ملاحظهای داشته است، مشاغل مرتبط با «اقتصاد دیجیتال» است. این مسئله به نحوی جدی شده است که اخیرا سازمان جهانی کار (ILO) در گزارشی از تشکلهای کارگری خواسته تا برای جذب نیروی کار جوان به این اتحادیهها، به نیروی کار رو به گسترش بخش «اقتصاد دیجیتال» توجه ویژهای داشته باشد.
این سازمان در گزارش اخیر خود تاکید کرده است که گسترش جنگها، بحرانهای محیط زیستی و بیماریها و همچنین بحرانهای اقتصادی دیگر باعث گرایش بیشتر جوانان به اشتغال در حوزه اقتصاد دیجیتال و مشاغل حاشیه آن خواهد شد و سازماندهی شاغلان این حوزه دشوارتر است.
ماجرا در ایران به چه نحو پیش میرود؟محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور، هفته گذشته (دوم مهرماه) در نشست شورای عالی اشتغال با حضور وزرای دولت اقتصاد دیجیتال را از امتیازهای بزرگ کشور برشمرد و اظهار کرد: اگر حجم بالای نیروی جوان و تحصیلکرده به سمت این بخش از اقتصاد هدایت شود، میتواند در افزایش اشتغال موثر باشد. این درحالی است که هم اکنون نیز بخش قابلملاحظهای از فعالان اقتصادی کشور و جوانان شاغل به این سو حرکت کردند و دولت تا حدی نسبت به این قافله عقب است.
در همین نشست، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز گزارشی از زیرساختهای حقوقی و مقررات تهیه شده برای آزادکارها در حوزه ارتباطات و شاغلان حوزه اقتصاد دیجیتال ارائه کرده است. اینکه مقررات و قوانین در این حوزه قرار است در حمایت از این مشاغل باشد یا در حوزه نظارتی باشد، مطلبی است که هنوز زیر یک علامت سوال بزرگ قرار دارد.
در حوزه اقتصاد دیجیتال، "مجتمع فنی تهران" که در سال 1358 و در ماههای ابتدایی پیروزی انقلاب تاسیس شده است، یکی از پیشگامترین نهادها در حوزههای مختلف آموزش و تربیت نیروی کار در این حوزه بوده است. این مجتمع ابتدا در حوزه صنایع الکترونیکی و آموزش کارجویان رشته الکترونیک فعال بود و از اوایل دهه 1370 نیز در حوزه انفورماتیک و رایانه فعال شد.
رفته رفته این حوزه با افزایش ورودیها و کرسیهای رشتههای IT و نرمافزار رشد بیشتری در ایران پیدا کرد. در ادامه یکی از فعالترین فضاهای اشتغال به ویژه در شهرهای بزرگ در دهه 1380 را رشتههای مربوط به اقتصاد دیجیتال به خود اختصاص داد. البته در تعریف این مشاغل اغلب اختلاف نظر نیز وجود دارد. حسین زمانی (از شاغلان حوزه اقتصاد دیجیتال) میگوید: یکی از مسائلی که امروزه شاغلان حوزه مبادلات الکترونیکی و اینترنتی را آزار میدهد، احتمال بسته شدن و ناامنی فضای وب و میزبانها در ایران است. هر نوع التهاب اجتماعی یا تصمیم مسئولان برای حذف یک بستر مجازی (مثل شبکههای اجتماعی) میتواند تاثیر قابل توجهی روی کسب و کارهای مجازی داشته باشد.
وی با اشاره به مشکلات افراد موسوم به «تریدرها» در فضای مجازی ایران، گفت: یکی از مسائلی که درباره شاغلان عرصه تجارت و اقتصاد الکترونیک مطرح است، این مسئله جدی است که اغلب این شاغلان فاقد شرایطی مانند بیمه، بازنشستگی و مزایا هستند و حتی بسیاری از شرکتهایی که نیروهای کار حوزه اقتصاد دیجیتال را استخدام میکنند و آنها را از آزادکار به شاغل تبدیل میکنند، نیرو را از شرایط کاری و حقوقی مناسبی برخوردار نکرده و معمولا با سفته گرفتن و بیمه نکردن از نیروی کار خود استقبال بدی میکنند.
زمانی با تاکید بر این مطلب که «ورود جمعیت بسیار زیادی از شاغلان به بازار کار اقتصاد دیجیتال به عنوان شغل دوم و تبدیل شدن این حوزه از اشتغال در ایران به یک حوزه غیر حرفهای» گفت: در بسیاری از حوزهها نیروی کار کشور به دلیل فقدان پشتیبانی و حمایت دولت، فقدان آموزش و ذخیره دانایی وارد فضای کار شده و پس از صرف زمان و هزینه فراوان سرخورده از این فضای کاری خارج میشود. ضمن اینکه قوانین و ضوابطی درمورد شاغلان تحت استخدام و غیر آزادکار این حوزه نیز هنوز وجود ندارد و شرکتها در این حوزه در برابر نیروی کار خود مبسوط الید هستند.
هر دلال یا تاجری نمیتواند در بازار کار اقتصاد دیجیتال موضوعیت داشته باشد و تدوینکنندگان قوانین و مقررات این حوزه در وزارت ارتباطات نیز باید براساس تعاریف علمی حدود و ثغور این حوزه از اشتغال را مشخص کنند تا بتوانند سیاستگذاری صحیحی داشته باشند
حدود و تعاریفی که مشخص نشدند
این روزها دیده میشود که بسیاری خبر از میلیاردر شدن یا میلیونر شدن یک یا چند نوجوان یا جوان فاقد ثروت در فضای اقتصاد دیجیتال را منتشر میکنند. ادعاهای عجیب و تبلیغات گسترده در این فضا درحالی است که امروزه از بین 10 شرکت و سرمایهدار برتر و ثروتمند اول جهان، حداقل 7 نفر (یا شرکت) به طور مستقیم با اقتصاد دیجیتال در ارتباط هستند و این مسئله در مورد 50 فرد اول موفق اقتصادی جهان نیز صادق است.
همین اطلاعات و اخبار پیشاپیش باعث شده بسیاری از جوانان به این حوزه علاقمند شوند. از برنامهریزی نرم افزارها و طراحی و ایدهپردازی تا بازاریابی اینترنتی و حوزه معاملات بلاکچین، همه و همه فضاهایی است که نیروی کار جوان بیکار جویای کار تصور میکند با ورود آن بدون زحمت و تلاش بدنی قابل توجه یا بدون صرف مدت زمان زیاد، میتواند به ثروتهای قابل توجه برسد؛ تصوری که عمدتا در میدان عمل و در بازار کار این حوزه واقعیت پیدا نمیکند!
احسان سلطانی، پژوهشگر مسائل اقتصادی، نیز با اشاره به این مطلب که «حدود و ثغور تعریف مشاغل دیجیتال در ایران مشخص نیست و این اصلیترین مشکل کارکنان این حوزه است، اظهار کرد: بسیاری از مردم عادی و حتی خود فعالان اقتصاد دیجیتال دقیقا نمیدانند که چه مشاغلی در حوزه اقتصاد دیجیتال دستهبندی میشوند. برای مثال بسیاری این تصور را دارند که جوان 20 سالهای که در صفحه اینستاگرامی خود خرید و فروش میکند، شاغل اقتصاد دیجیتال است یا مثلا فردی که در فارکس و فرابورس فعال است و اکثر فعالیتهای او با تلفن همراه و رایانه استفاده میکنند، شاغل حوزه اقتصاد دیجیتال محسوب میشود، درحالی که ماجرا به این شکل نیست و مثلا فعال بورس، فرابورس و فارکس در فضای اقتصاد دیجیتالی تعریف نمیشود.
وی با تاکید بر اینکه در بسیاری از موارد تنها ابزار کار افراد با وسایل دیجیتال است و خود فرد شاغل حوزه دیجیتال نیست، افزود: متاسفانه برخی مسئولان برای پیشرو نشان دادن بخش اقتصاد دیجیتال که هنوز در ایران نوپا و ضعیف است، و همچنین برای بالا نشان دادن تعداد جمعیت شاغل کشور، تلاش دارند افراد بیکاری که تنها یک صفحه اینستاگرامی دارند و هفتهای چند تراکنش و مبادله تجاری دارند را در ذیل افراد شاغل دربیاورند.
سلطانی با اشاره به تصمیم اخیر وزارت ارتباطات برای مقرراتگذاری برای تسهیل کار شاغلان حوزه اقتصاد دیجیتال و ساماندهی آنها افزود: به همین دلیل که برخی ممکن است تلاش کنند تا آمارهای اشتغال کشور بهتر از آنچه هست به نظر آید، لذا ما نیازمند این هستیم که تعریف درستی را ابتدا قبل از هر قانونگذاری و مقرراتسازی، برای این حوزه و مشمولان شاغل بخش اقتصاد دیجیتال وضع کنیم.
به این دلیل که برخی ممکن است تلاش کنند تا آمارهای اشتغال کشور بهتر از آنچه هست به نظر آید، نیازمند آن هستیم که ابتدا قبل از هر قانونگذاری و مقرراتسازی، تعریف درستی از حوزه اقتصاد دیجیتال و مشمولان شاغل این بخش ارائه دهیم
وی با بیان این مطلب که «اقتصاد دیجیتال سه تعریف (گسترده)، (هستهای) و (جامع) دارد» افزود: اقتصاد دیجیتال شامل معاملاتی که در عرصه دیجیتال میشود نیست و به همین دلیل کسانی که مبادله رمز ارز میکنند یا از طریق اینترنت تجارت میکنند، چندان ذیل آن محسوب نمیشوند و باید در حوزه افرادی که شغل واسطهگری و دلالی دارند، دسته بندی شوند. البته حوزههای خاص نسبتا مولدی مانند «بلاکچِین» تقریبا ذیل اقتصاد دیجیتال هستند و با وجود شباهت به حوزههای مبادلاتی و رمز ارزها و شیوه امرار معاش شاغلین آن، تفاوت عمدهای در این حوزه از اشتغال با «تاجران اینترنتی» وجود دارد.
این پژوهشگر اقتصادی دانشگاه الزهرا تصریح کرد: در تعریف هستهای از شاغل اقتصاد دیجیتال که تعریفی محدود است، تنها حوزه تولید محصولات دیجیتال، انفورماتیک (مشخصا حوزه سخت افزار محصولات دیجیتال) به همراه حوزه طراحی نرمافزارهای پیچیده ذیل اقتصاد دیجیتال در نظر گرفته میشود.
سلطانی ادامه داد: در تعریف گسترده از مشاغل حوزه اقتصاد دیجیتال، گفته میشود که حتی مشاوران حوزه فناوری اطلاعات، IT، افرادی که صفحات اینترنتی را طراحی و به روز میکنند یا در حوزه فنی مشورت و نظر کارشناسی ارائه میدهند نیز به شاغلان حوزه اقتصاد دیجیتال اضافه میشوند. خدمات ارتباطات و مخابرات نیز در زمره این گروه دستهبندی میشوند. همچنین در تعریف گسترده کلیه مشاغلی که بر بستر پلتفرمها و برنامههای موجود در فضای مجازی وجود دارد نیز در زمره تعریف گسترده از اقتصاد دیجیتال است. برای مثال اپلیکیشنها و برنامههای روی تلفن همراه در حوزه رساندن غذا، مسافران شهری و خدمات تعمیرات و... یا بازاریابیهای شغلی بر بستر موبایل یا رایانه نیز در این تعریف مشمول اقتصاد دیجیتال هستند و شاغلان آن در بستر اقتصاد دیجیتال قرار دارند.وی در پایان اظهار کرد: در یک تعریف جامع و کلی، کلیه شاغلان حوزه اقتصاد گیگ نیز علاوه بر همه افرادی که قید شد، ذیل اقتصاد دیجیتال هستند. البته افرادی که از طریق فضای مجازی تجارت میکنند، تحت تاثیر اقتصاد دیجیتال قرار دارند اما هر دلال یا تاجری نمیتواند در بازار کار اقتصاد دیجیتال موضوعیت داشته باشد و تدوینکنندگان قوانین و مقررات این حوزه در وزارت ارتباطات نیز باید براساس تعاریف علمی حدود و ثغور این حوزه از اشتغال را مشخص کنند تا بتوانند سیاستگذاری صحیحی داشته باشند. بر این مبنا میتوان امید داشت که باتوجه به حجم بالای ثروت تولید شده در حوزه اقتصاد دیجیتال، دولت بتواند از طریق قوانینی که به فساد و سوءاستفاده جدید دامن نزند، از شاغلان اقتصاد دیجیتال حمایت به عمل آورد.
دیدگاه تان را بنویسید