صرف هزاران میلیارد و تدفین به جای احیا!

نفیسه محمدزاده 

مدتی است که دوباره دریاچه نیمه‌جان و بینوای ارومیه بر سر زبان‌ها افتاده و خبرها،‌ هشدارها، ابرازنگرانی‌ها و چاره‌اندیشی‌ها برای احیای این موجود محتضر بالا گرفته است. دیروز سخنگوی دولت از برکناری عیسی کلانتری، مدیر اجرایی احیای دریاچه ارومیه که فغان بسیاری از عملکرد او در این سمت بلند بود،‌ خبر داد و استاندار آذربایجان غربی را جایگزین او اعلام کرد.

علی بهادری جهرمی، در حاشیه جلسه هیات دولت گفت: در جلسه امروز گزارشی درباره وضعیت دریاچه ارومیه و حل مشکلات آن از سوی سازمان محیط زیست و وزارت نیرو ارائه شد و رئیس‌جمهوری بر تقویت کارگروه دریاچه ارومیه تأکید کرد.

صولت مرتضوی، معاون اجرایی رئیس‌جمهوری هم در جمع خبرنگاران از اختصاص ۲۱۵ میلیارد تومان در سه‌ماهه اول دولت به احیای دریاچه ارومیه و اینکه چندین جلسه ستاد تشکیل و منابع خوبی هم تخصیص داده شده، خبر داد. غافل از اینکه در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی نیز گفته می‌شد برای احیای دریاچه ارومیه 15 هزار میلیارد تومان هزینه شده است، اما تاکنون هیچ یک از این مبالغ و تخصیص‌ها و طرح‌ها موفقیت‌آمیز و موثر نبوده‌اند و گزارشی هم دربارة آنها و یا دلایل عدم موفقیت آنها منتشر نمی‌شود، در دولت سیزدهم هم نه‌تنها وضعیت این دریاچه بهتر نشده که روبه وخامت گذاشته است.

۹۵ درصد دریاچه ارومیه خشک شده است

دریاچه ارومیه که در ایران ثروتی ملی تلقی می‌شود و زمانی یکی از مقاصد محبوب گردشگران در فصل تابستان بود، اکنون در بدترین وضعیت دو دهه اخیر خود قرار دارد. همان‌گونه که اشاره شد،‌ طرح‌های دولت‌های مختلف برای احیای این دریاچه ناموفق بوده‌اند و وضعیت پیوسته وخیم‌تر می‌شود.

براساس جدیدترین بررسی‌های اداره حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، وسعت دریاچه ارومیه که در سال گذشته سه هزار و 575 کیلومتر مربع بود، اکنون به دو هزار و 324 کیلومتر مربع رسیده است. این درحالی است که مساحت آن در سال 1377 حدود شش هزار کیلومتر مربع بوده است.

در همین راستا، سه روز پیش مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان غربی گفت: در دو دهه گذشته سالانه ۴۰ سانتی‌متر از ارتفاع دریاچه ارومیه کم شده و اکنون ۹۵ درصد از آن خشک شده است.

به گفته امیرعباس جعفری، خشکسالی، تبخیر آب، توسعه بی‌رویه کشاورزی و استفاده نادرست از آب دریاچه برای زراعت، از دلایل خشک شدن آن است.

دریاچه ارومیه تا قبل از اینکه با این معضل روبه‌رو شود، بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا بود و بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور در خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب شور در جهان به شمار می‌آمد.

کنشگران محیط زیست سدسازی بی‌رویه، احداث بزرگراه روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران را از دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان می‌کنند.

یک کارشناس حوزه آب نیز معتقد است که اولین اقدام سخت‌افزاری برای نجات دریاچه ارومیه، توقف سدهای در دست مطالعه و ساخت در آن منطقه است.

محمد موسوی خوانساری می‌گوید: اقدام رهاسازی آب در سطح کشور که از سال 94 تا سال 98 انجام شد، توانست دریاچه ارومیه را به وضعیت پایدار برساند. لایروبی مسیر رودخانه‌‌های زرینه‌رود و سیمینه‌رود به سمت دریاچه نیز باعث رهاسازی آب به سمت آن شد و آب قابل‌توجهی در دریاچه جمع شد. اما مشکل کنونی دریاچه، ‌تداوم پیدا نکردن اقدامات سخت‌افزاری است و رهاسازی آب دریاچه سدها در سال‌های 1400 و 1401 به خوبی انجام نشد. اگر مدیریت جامع حوضه آبریز دریاچه به درستی اجرا نشود و به سمت خشکی برود، 10 تا 15 میلیون نفر را در شمال غرب کشور متضرر خواهد کرد.

بحث داغ دریاچه ارومیه در مجلس

طی روزهای اخیر موضوع خشکی دریاچه ارومیه در مجلس شورای اسلامی به بحثی داغ تبدیل شده  و بازخوردهای بسیاری هم داشته است.

دیروز نماینده مردم ارومیه در مجلس خواستار تعدیل کشاورزی در استان شد و گفت: کشت محصولات پر آب بر معضل جدی در کشاورزی استان است، با توجه به اینکه از علل خشکی دریاچه ارومیه، مصرف غیر اصولی آب و کشاورزی سنتی است، ضروری است کشاورزی در استان تعدیل شود و استان را از سمت کشاورزی به سمت نیمه صنعتی شدن سوق دهیم. 

ذاکر با بیان اینکه یکی از دلایل خشکی دریاچه ارومیه کشاورزی سنتی است، خاطرنشان کرد: وجود چاه‌های متعدد و غیرمجاز و نبود آبیاری نوین و قطره‌ای از دلایل دیگر خشکی دریاچه ارومیه است.

دیگر نماینده ارومیه در مجلس نیز با تأکید بر اینکه رئیس‌جمهور به تعهد خود برای احیای دریاچه ارومیه عمل کند، بر لزوم ارائه گزارش به مردم درباره وضعیت دریاچه ارومیه تاکید کرد.

روح‌الله حضرت‌پور، ۲۵ تیر ماه در تذکری به دولت و وزیر نیرو اظهار کرد: امروز نه تنها مردم ارومیه و مردم ایران بلکه همه دنیا در حال فریاد زدن برای دریاچه ارومیه هستند، اما وزیر نیرو و کسانی که در این حوزه صاحب مسئولیت هستند به خودشان زحمت نمی‌دهند که حتی در مورد این دریاچه صحبت کنند.

وی افزود: انگار نه انگار که ۹۵ درصد از آب دریاچه ارومیه خشک شده و زندگی ۱۵ میلیون نفر به خطر افتاده و هزاران میلیارد بودجه با سوء مدیریت به هدر رفته است.

این نماینده مجلس خطاب به رئیس‌جمهوری گفت: مردم آذربایجان از رئیس‌جمهوری انتظار دارند و همچنین گله‌مند هستند؛ شما به تعهد خود عمل نکرده‌اید؛ شما می‌خواهید مشکل زیست محیطی منطقه غرب آسیا را حل کنید، اما در حل بحران دریاچه ارومیه مانده‌اید.

رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در جلسه علنی سه‌شنبه و در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مبنی بر تصویب تقاضای تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، پس از تصویب این تقاضا توسط نمایندگان مجلس در اظهاراتی تأکید کرد: واقعاً موضوع دریاچه ارومیه موضوعی مهم و ملی است و موضوعی استانی نیست و اگر به احیای این دریاچه توجه نشود و درباره آن چاره اندیشی صورت نگیرد آثار زیست محیطی ناشی از آن چندین میلیون نفر را تحت تأثیر مسائل اقتصادی، سلامت و بهداشت قرار می‌دهد.

محمدباقر قالیباف  ادامه‌ داد: دریاچه ارومیه نقطه‌ای کاملاً استراتژیک است و از بین رفتن آن ظرفیت‌های اقتصادی و محیط زیستی و کشاورزی کشور را به پتانسیلی منفی تبدیل می کند که قابل جبران نیست و ممکن است زیست را در بخش‌هایی از سرزمین ما تحت تأثیر قرار دهد.

ستاد احیا یا ستاد تدفین؟

چند روز پیش نیز نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی از تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه خبر داده و گفته بود: این طرح بزودی در صحن علنی مجلس به رأی گیری گذاشته خواهد شد و در صورت همراهی نمایندگان و تصویب، فرآیند آن آغاز می‌شود.

روح‌الله متفکر آزاد اظهار کرده بود: تراز آبی این دریاچه به دلیل خشکسالی‌های متوالی به شدت کاهش یافته و گفته می‌شود ستاد احیا ۶۰۰۰ میلیارد تومان برای دریاچه ارومیه هزینه کرده است، ما می‌خواهیم با انجام تفحص بفهمیم که عدد دقیق چقدر است چراکه وضعیت دریاچه ارومیه همان طور بوده و فرقی نکرده است.

وی خواستار اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام و بعضاً رها شده احیای دریاچه ارومیه توسط دولت سیزدهم شد و ادامه داد: اگر تکان نخوریم ستاد احیای دریاچه ارومیه که اکنون تبدیل به ستاد نجات شده تبدیل به ستاد تدفین خواهد شد.

دریاچه ارومیه هیچ‌وقت احیا نشده بود

شاید جان کلام درمورد دریاچه ارومیه و تمهیدات بی‌سرانجام دولت‌ها برای احیای آن را باید از زبان مژگان جمشیدی، کارشناس محیط زیست روایت کرد که گفت: «دریاچه ارومیه هیچوقت احیا نشده بود که حالا خشک شده باشد! روزی که روحانی، به ریاست عیسی کلانتری، یک ستاد تشکیل داد، بدون حضور حتی یک اکولوژیست، بارها فریاد زدیم که ارومیه برای احیا، نیازمند نسخه بوم‌شناس است نه پول‌شناس! احیای اکوسیستم بیش از آنکه نیازمند پول باشد به دانش و خرد نیاز دارد.»

حال عیسی کلانتری بدون آنکه هیچ طرفی در احیای این دریاچه  ببندد و در وخیمترین وضعیت آن از سمت خود برکنار شد و بسیار نامحتمل است که استاندار آذربایجان غربی به عنوان جایگزین او، نسخه‌ شفابخش و احیاگری برای فریاد العطش شوره‌زار ارومیه در چنته داشته باشد.

**حضرت‌پور، نماینده ارومیه در مجلس: وزیر نیرو و کسانی که در این حوزه صاحب مسئولیت هستند به خودشان زحمت نمی‌دهند که حتی در مورد این دریاچه صحبت کنند. انگار نه انگار که ۹۵ درصد از آب دریاچه ارومیه خشک شده و زندگی ۱۵ میلیون نفر به خطر افتاده و هزاران میلیارد بودجه با سوء مدیریت به هدر رفته است

*** عیسی کلانتری بدون آنکه هیچ طرفی در احیای این دریاچه  ببندد و در وخیمترین وضعیت آن از سمت خود برکنار شد و بسیار نامحتمل است که استاندار آذربایجان غربی به عنوان جایگزین او، نسخه‌ شفابخش و احیاگری برای فریاد العطش شوره‌زار ارومیه در چنته داشته باشد.