خودکشی زنان در ایران روبه‌فزونی است
مرگ خودخواسته یا اعتراض خاموش؟
سعیده علیپور
می‌گویند زنان چهار برابر بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می‌کنند، اما مردان چهار برابر بیشتر از زنان بر اثر خودکشی می‌میرند! با این حال این روزها خبرهای تلخ زیادی از خودکشی‌های منجر به مرگ زنان با دلایل و علل گوناگون بین افرادی در اقشار و سنین مختلف به گوش می‌رسد. اخباری تلخ که به نظر می‌رسد با شیبی ملایم هر روز بر تعدادشان افزوده می‌شود.
روز چهارشنبه خبر فوت زهره فکور صبور، بازیگر سریال‌های تلویزیونی در حالی منتشر شد که بسیاری از رسانه‌های رسمی و غیررسمی، مرگش را خودخواسته و در نتیجه مصرف بیش از حد قرص‌های آرام‌بخش اعلام کردند. بازیگر 43 ساله، به ظاهر موفق که کمتر کسی مرگ این‌چنین برایش متصور می‌شد. مرگی مشابه آنچه آزاده نامداری مجری سابق و مشهور صدا و سیما در روزهای ابتدایی همین سال برای خود رقم زد.
اما در همین روزها مرگ دختر ۲۲ سالهای که خود را مقابل منزل پسر مورد علاقه‌اش به آتش کشیده و جان باخت هم در رسانه‌ها منتشر شد. مرگی با کیفیتی متفاوت اما با همان نام آشنای خودکشی.
دیروز همچنین یک وب‌سایت مربوط به اخبار سیستان و بلوچستان از خودسوزی یک دختر نوجوان در شهرستان بمپور این استان خبر داد.
کمپین فعالین بلوچ، خشونت همسر و عدم حمایت خانواده را دلیل اقدام به خودسوزی این نوجوان 17 ساله عنوان کرد. اواخر دی امسال نیز همین سایت مدعی شد یک کودک‌همسر، ۱۶ ساله، به دلیل آزار و اذیت همسرش خودسوزی کرد. کمی آن سوتر در مشهد دختری 13 ساله خود را از طبقه یازدهم ساختمانی به پایین انداخت و مرگش را رقم زد. سایت‌های خبری دلیل مرگ او را جدایی والدین و نداشتن ارتباط موثر با خانواده و اطرافیانش عنوان کردند.
این چند مورد که در روزهای اخیر رخ داده‌اند، نمونه‌ای از ده‌ها و صدها خودکشی است که سالانه گاهی در انظار عمومی، گاهی در خلوت و تنهایی، گاهی از سر استیصال و گاهی به عنوان ابزاری برای اعتراض رخ می‌دهد.
آمارهای فزاینده خودکشی زنان
ماجرای خودکشی تنها مختص ما نیست. براساس آمارهای بین‌المللی، سالانه در جهان بیش از ۸۰۰ هزار نفر بواسطه خودکشی جانشان را از دست می‌دهند، با این حال آنچه با وجود نبود آمار دقیق، وضعیت را برای ما بغرنج می‌کند، رشد شمار خودکشی در زنان و حتی کودکان و نوجوانان است.
به طوری که به گفته جامعه‌شناسان خودکشی در ایران مانند تمام آسیب‌های مختلف اجتماعی، روند افزایشی داشته است.گرچه برای این ادعا به آمار به روز شده‌ای نمی‌توان استناد کرد، اما بر اساس آخرین آمار رسمی اعلام شده از سوی سازمان پزشکی قانونی؛ خودکشی در هشت ماه اول سال ۱۳۹۹، نسبت به مدت مشابه در سال قبل، بیش از چهار درصد افزایش یافته است. براساس این آمار، روزانه دست‌کم ۱۵ نفر در سراسر کشور به‌دلیل خودکشی، جان باخته‌اند. این در حالی است که بر اساس همین آمار رواج خودکشی در زنان بسیار بیش از مردان است.در حالی که آمار به‌روز شده‌ای در این باره اعلام نشده است اما با استناد به آماری که در سال 96 اعلام شد، ایران رتبه اول خودکشی را در خاورمیانه کسب کرد! روان‌شناسان علت خودکشی را در ویژگی‌های شخصیتی و روانی افراد، خصوصاً افسردگی زنان جست‌وجو می‌کنند، اما جامعه‌شناسان بیشتر به ساخت و شرایط جامعه و تأثیر آن بر زنان توجه دارند. برخی جامعه‌شناسان بازتولید کلیشه‌های جنسیتی را از جمله عواملی می‌دانند که زنان را بیش از مردان به‌سوی خودکشی جلب می‌کنند. همچنین عدم آگاهی یا پایین بودن سطح آگاهی، ازدواج اجباری یا پیش از موعد، فقر، تجاوز جنسی و مشکلات روانی، از دیگر عوامل موثر در خودکشی زنان در کشور عنوان می‌شود.
در حالی که در همه جای دنیا زنان بیش از مردان اقدام به خودکشی می‌کنند، به نظر می‌رسد در ایران آمار این اقدام از متوسط جهانی آن هم بالا زده است
زنان ایرانی بیشتر خودکشی می‌کنند
در حالی که در همه جای دنیا زنان بیش از مردان اقدام به خودکشی می‌کنند اما به نظر می‌رسد در ایران شمار این اقدام از متوسط جهانی آن هم بالا زده است.
اردشیر بهرامی، جامعه‌شناس و رئیس بهزیستی قرچک با تایید این موضوع می‌گوید: «در ایران آمار خودکشی روند رو به رشدی دارد و این روند در طی سالهای ۹۷ تا ۱۴۰۰ رشد بیشتری نیز داشته است و این موضوع در میان زنان بیشتر از مردان است».
رئیس سابق دبیرخانه آسیب‌های اجتماعی استان تهران درباره کانون‌های خودکشی همچنین اعلام می‌کند: «در آخرین بررسی‌ها مشخص شده کانون خودکشی از غرب ایران به مرکز و سایر مناطق کشور از جمله استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، بندرعباس، استان مرکزی، گیلان، تهران و سایر مناطق مانند خراسان شمالی در حال تغییر است».
دلایل رشد آمار خودکشی زنان
فقر، بیکاری، افسردگی، ناامیدی و در سالهای اخیر بیماری کرونا نه تنها باعث افزایش خشونت‌های خانوادگی شده که به نظر می‌رسد آمار خودکشی زنان را هم از هر سن و قشر افزایش داده است.
در این میان زنان در مناطق حاشیه‌ای و مرزنشین و همچنین درگیر با تعصبات قومی و قبیله‌ای بیش از همه درگیر خودکشی آن هم با شیوه‌های دردناک، مثل خودسوزی هستند.
بر اساس آمارهای غیررسمی طی سال گذشته دست‌کم ۱۰۷ مورد خودکشی زنان در مناطق کُردنشین به ثبت رسیده است.
به اعتقاد برخی جامعه‌شناسان سنتی بودن جامعه و حاکمیت ارزش‌های مردسالارانه چنان در برخی مناطق کشور قوی است که برخی زنان تنها راه برای اعتراض را در خودکشی می‌بینند.
به اعتقاد برخی جامعه‌شناسان، سنتی بودن جامعه و حاکمیت ارزش‌های مردسالارانه چنان در برخی مناطق کشور قوی است که برخی زنان تنها راه برای اعتراض را در خودکشی می‌بینند
خودکشی‌های اعتراض‌آمیز
در همین باره خالد توکلی، جامعه‌شناس می‌گوید: «در جوامع سنتی درنهایت مردان ارزش‌ها و هنجارهای مردسالارانه خود را بر زنان تحمیل می‌کنند که باعث سرخوردگی و افسردگی زنان و دختران می‌شود و آنها را با بن‌بست‌های‌عاطفی، ذهنی و شکنندگی در مواجهه با مشکلات سوق می‌دهد و بعضا برخی که آستانه تحمل و تاب‌آوری کمتری دارند بیشتر به خودکشی که نوعی اعتراض به استیلای وضعیت و شرایط موجود است رو می‌آورند؛ اقدامی از سر استیصال و ناتوانی در حل مشکلات».
این جامعه‌شناس به ایلنا گفت: «در سالهای اخیر نیز نامساعد شدن وضعیت اقتصادی و در یک سال اخیر بیماری کرونا باعث شده خشونت‌های خانوادگی افزایش یابد که این خشونت‌ها موجب بالا رفتن آمار خودکشی در بین زنان و دختران شده که بیشتر آنان با مصرف قرص و حلق آویز کردن به زندگی خود پایان می‌دهند».توکلی گفت: «در مناطق غرب کشور ارزش‌ها و هنجارهای جامعه زنان دستخوش تغییر شده و اگر این موضوع مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد مشاهده می‌شود که در طول چند سال گذشته ارزش‌هایی که زنان ملزم به رعایت آن بودند دچار تغییرات اساسی‌شده و جامعه مردان هم در برابر این تغییرات واکنش نشان می‌دهند و مقاومت می‌کنند».
آمارها و دلایل خودکشی بدون سانسور و شفاف اعلام شود
در حالی که در بیشتر کشورهای دنیا خودکشی در مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد، در ایران شمار خودکشی در زنان قابل توجه است هر چند هنوز میزان مرگ و میر در خودکشی بین مردان از زنان بیشتر است. بسیاری از جامعه‌شناسان معتقدند محدویت‌ها و محرومیت‌ها در میان زنان باعث شده که آنها دچار سرخوردگی شوند و در بسیاری از موارد احساس بازماندگی و عقب‌افتادگی آنها را به سمت خودکشی سوق دهد. نگاهی به آمار خودکشی زنان در ایران نشان می‌دهد علاوه بر این مورد مسئله ازدواج‌های اجباری و سختی طلاق و عدم توانمندی برای داشتن زندگی مستقل، فشار بیشتر سنت‌های جامعه و خانواده بر زنان بیش از پیش زنان را به سمت خودکشی سوق می‌دهد. در این باره مدیر برنامه پیشگیری از خودکشی دفتر سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید: «میزان اقدام به خودکشی در زنان و میزان فوت در مردان بیشتر است البته در بیشتر مکان‌های جهان میزان خودکشی زنان پایین‌تر از مردان است بجز چین که زن و مرد برابر هستند و در ایران نیز فوت ناشی از خودکشی زنان با مردان با هم رقابت می‌کنند اما در مجموع میزان خودکشی مردان بالاتر است».
او افزود: «در کشورهای با درآمدکم، سطح اقتصادی و اجتماعی پایین و متوسط، میزان خودکشی بانوان بیشتر و به میزان ۴۰ درصد است؛ اما در کشورهای با درآمد بالا زنان ۲۵ درصد موارد فوت را تشکیل می‌دهند».
هر چند که بسیاری عوامل اقتصادی و شرایط اجتماعی را در بالا رفتن آمار خودکشی به خصوص خودکشی زنان موثر می‌دانند، اما برخی از جامعه‌شناسان معتقدند که مداخلات روانشناسانه می‌تواند در تغییر این آمار موثر باشد. به شرط آنکه اولا در این حوزه آمارها و دلایل خودکشی بدون سانسور و شفاف اعلام و امکان مداخله نهادهای مدنی برای مناطق آسیب پذیرتر فراهم شود.
دیدگاه تان را بنویسید