روزهای آینده سدهای لتیان و لار از مدار خارج می‌شوند؛
استیصال عن‌قریب تهرانی‌ها از «بی‌آبی»
ریحانه جولایی
آخرین روزهای بهمن‌ماه در حالی به پایان می‌رسد که پایتخت‌نشینان طی پاییز و دو ماهه زمستان، شاهد بارش قابل‌توجهی نبودند. آن‌طور که از سدهای اطراف هم مشخص است ذخیره آب مصرفی تهرانی‌ها رو به اتمام است و کارشناسان وعده تابستانی خشک و کم آب را داده‌اند.
روز گذشته اما یک خبر باعث شد تا ترس بیشتری در دل تهرانی‌ها بنشیند. «سد لتیان و سد لار که در شرق تهران قرار دارند مجموعاً ۲۰ میلیون مترمکعب آب دارند و در روزهای آینده از مدار خارج می‌شوند و آبی برای استان تهران در سدهای منطقه شرق باقی نخواهد ماند.» این خبر را محسن موسوی خوانساری، عضو هیئت‌مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران داده است و با توجه به بارش‌های اندک اخیر و مشاهده وضعیت سدها، شنیدن چنین خبری دور از انتظار نبود.
وضعیت آبی سدهای تهران وخیم است
سدهای تأمین آب تهران جمعاً حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب دارند و اگر میزان تبخیر و کاهش نزولات جوی را در نظر بگیریم، قطعاً در تابستان مشکلات عدیده‌ای را برای تأمین آب شرب تهران خواهیم داشت.
به گفته کارشناسان دو سامانه در تهران وجود دارد، سامانه غرب شامل سدهای طالقان و امیرکبیر و سامانه شرق نیز شامل زنجیره سدهای لار، لتیان و ماملو می‌شود؛ از سدهای امیرکبیر و طالقان بخشی از نیاز آب شرب شهرهای کرج و هشتگرد و بخش عمده‌ای از آب شرب شهر تهران در تصفیه‌خانه‌های شماره یک، دو و شش، واقع در مرکز و غرب تهران تأمین‌شده و آب خام ارسالی از سدهای سامانه شرق نیز در تصفیه‌خانه‌های سوم، چهارم، پنجم و هفتم واقع در شرق، شمال شرق و جنوب شرق تهران تصفیه و وارد شبکه توزیع آب شرب شهری می‌شود.
آن‌طور که موسوی خوانساری گفته است، این ۵ سد وظیفه تأمین آب شرب تهران را بر عهده‌دارند که وضعیت آن‌ها نگران‌کننده است. وضعیت سدهای تهران در غرب نیز چندان تعریفی ندارد. مقدار آب ذخیره‌شده در سد امیرکبیر یک‌سوم سال گذشته است و این سد حدود ۳۰ میلیون مترمکعب آب دارد و بسیار نگران‌کننده است. اگر سد طالقان و ماملو را هم به سدهای مذکور اضافه کنیم جمعاً حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب داریم و اگر میزان تبخیر و کاهش نزولات جوی را در نظر بگیریم، قطعاً در تابستان مشکلات عدیده‌ای را برای تأمین آب شرب تهران خواهیم داشت.او هشدار داده است: اگر مدیریت صحیحی روی منابع باقی‌مانده آب صورت نگیرد حتماً تابستان سختی خواهیم داشت و از مسئولان درخواست می‌کنیم که موضوع کم‌آبی در رسانه‌ها، صداوسیما و فضای مجازی مطرح و هشدار داده شود.
کم بارشی بی‌سابقه در سال 1400
فرایندی که درباره بهره‌برداری سدها صورت می‌گیرد، نه‌فقط در تهران بلکه در کل کشور و همه نقاط دنیا این‌گونه است که معمولاً از شروع سال آبی که در کشور ما از ابتدای پاییز است، رواناب‌های حاصل از نزولات جوی منابع آبی سدها بوده و در فصل زمستان بارش‌های برف حوضه آبریز سدها در ارتفاعات ذخیره‌شده و به‌واسطه بارش‌هایی که در فصل بهار که عملاً فصل آبگیری سدهاست، اتفاق می‌افتد، با سیلاب‌های حاصل از بارش‌ها و ذوب برف، مخازن سدها آبگیری شده و شارژ می‌شوند و نهایتاً انتهای فصل بهار مخازن سدها در حجم حداکثری قرار می‌گیرند.
از اوایل تیرماه عملاً بیلان آبی سدها با توجه به کاهش بارندگی و افت ورودی‌ها منفی شده و مصارف مربوطه و نیاز آبی پایین‌دست سدها به‌واسطه ذخیره آبی که در فصل بهار داشتیم، از حجم آب ذخیره‌شده در دریاچه سدها برداشت می‌شود و نهایتاً این فرایند در سال آبی جدید و سال‌های متمادی تکرار می‌شود. اتفاقی که از زمستان سال ۹۹ رخ‌داده این بوده که بارش بسیار کمی (خصوصاً برف) در حوضه آبریز سدها داشتیم.
وضعیت بارش‌ها در فروردین‌ماه ۱۴۰۰ در طول ۵۳ سال اخیر بی‌سابقه بود به‌طوری‌که درمجموع ۲.۳ میلی‌متر بارش در حوضه آبریز سدهای استان تهران شاهد بودیم و این در حالی است که فروردین‌ماه سال ۱۳۹۹ نزدیک ۱۳۷ میلی‌متر بارش داشتیم. همین بارش اندک باعث شد حجم آب ورودی به سدها با افت شدیدی مواجه شده و افزایش دمای هوا هم موجب شد اندک برفی که در حوضه آبریز سدها داشتیم، بدون اینکه روان آبی داده باشد ذوب‌شده و وضعیت آبگیری سدها را با مشکل جدی مواجه ساخت.
وضعیت بارش‌ها در فروردین‌ماه ۱۴۰۰ در طول ۵۳ سال اخیر بی‌سابقه بود به‌طوری‌که درمجموع ۲.۳ میلی‌متر بارش در حوضه آبریز سدهای استان تهران شاهد بودیم و این در حالی است که فروردین‌ماه سال ۱۳۹۹ نزدیک ۱۳۷ میلی‌متر بارش داشتیم
بارندگی‌ها خشک‌سالی‌های گذشته را جبران نمی‌کند
بر اساس آنچه موسوی خوانساری اعلام کرده‌اند ایران در شرایط بسیار سخت آبی است. هرچند در برخی مناطق مانند هرمزگان ۲ برابر میانگین سالانه بارش داشتیم، بااین‌حال باید به این نکته هم توجه کرد که ما در برخی مناطق کشور یک سال بسیار خشک را پشت سر گذاشته‌ایم، بارش‌های سال جاری که در حد نرمال بود هم نتوانسته خشک‌سالی سال گذشته را جبران کند. به‌عنوان‌مثال بررسی شرایط آبدهی و ذخیره مخزن سد کرخه نشان‌دهنده وقوع خشک‌سالی در این حوضه است. آبدهی ورودی سد کرخه نسبت به بلندمدت کاهش ۵۳ درصدی و نسبت به سال گذشته ۳۶ درصد کاهش داشته است.این کارشناس حوزه مدیریت منابع آب خاطرنشان کرد: حجم ذخیره سد کرخه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب کمتر بوده و بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی تداوم شرایط بارشی زیر نرمال در ماه‌های پیش‌رو مورد انتظار است.
می‌توانیم به بارش‌های بیشتر امید داشته باشیم؟
بااینکه آمارها نشان می‌دهد بارندگی‌ها چندان امیدوارکننده نیست بااین‌حال برخی از کارشناسان حوزه آب امیدوارند که بارش‌های سال‌های بعدی بیشتر باشد. این افراد بر این باورند که درست است که تابه‌حال میزان بارش‌های کشور کم بوده است اما نمی‌توان گفت که کشور سال دیگر هم دچار کم‌آبی و خشک‌سالی می‌شود. این کارشناسان امیدوار بر این باورند که باوجوداینکه ایران از بحران کم‌آبی رنج می‌برد اما در سال‌های اخیر هیچ جیره‌بندی وجود نداشته و مردم توانسته‌اند زندگی نرمال داشته باشند.
این صحبت‌ها در حالی بیان‌شده‌اند که امسال نسبت به سال گذشته حدود ۵۴ درصد کاهش بارندگی داشتیم. این کاهش شدید بارندگی در حالی است که در سال ۹۸، با آن بارش‌های بی‌سابقه، ۲۵۰ سد پر از آب شد و دریاچه ارومیه ۵۵ سانتی‌متر افزایش سطح آب داشت، اما کاهش شدید بارش‌ها در سال گذشته و حتی در زمستان ۹۹، فضایی ایجاد کرد که بسیاری از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و سدها یا خشک‌شده و یا در حال خشک شدن هستند. با توجه به این مشکلات و بحران کم‌آبی، کارشناسان به راه‌حل‌های مختلفی اشاره دارند؛ ازجمله برخی تأکیددارند، افزایش واردات مواد غذایی به‌جای پافشاری بر خودکفایی راه‌حلی است که پس از بهبود روابط بین‌المللی و رفع تحریم‌ها می‌تواند قابل‌بررسی باشد.
اتلاف بخشی از آب با عدم مدیریت در بخش کشاورزی
بخش بزرگی از اقتصاد مردم ایران با کشاورزی گره‌خورده است اما به نظر می‌رسد با این شرایط باید فکر ویژه‌ای برای قشر بزرگی از کشاورزان کرد.
آبی که صنعت کشاورزی مصرف می‌کند زیاد و قابل توجه است. باوجود کمبود آب از هم‌اکنون آب مصرفی کشت‌های بهاره در نظر گرفته‌شده است. بااین‌حال سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا کشاورزی همچنان در ایران رونق دارد؟
عضو هیئت‌مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران: سدهای لتیان و لار که در شرق تهران قرار دارند مجموعاً ۲۰ میلیون مترمکعب آب دارند و در روزهای آینده از مدار خارج می‌شوند و آبی برای استان تهران در سدهای منطقه شرق باقی نخواهد ماند
یکی از دلایل آن ارزان بودن آب است. تداوم وضع موجود و ارزان بودن آب می‌تواند به اتمام آب و حادتر شدن وضعیت کشور، شدت گرفتن اعتراضات آبی، بحران‌های محیط‌زیستی و... ختم شود. بنابراین اگر این وضعیت را ادامه دهیم و آب باقی‌مانده را با قیمت ارزان صرف تولید کشاورزی کنیم، نتیجه این خواهد بود که باقی‌مانده ذخایر آبی محدود در برخی از استان‌‌‌هایی که با بحران خشک‌سالی نیز دست‌به‌گریبان هستند، به‌زودی تمام می‌شود و علاوه بر نابودی منابع آب، ضربات جبران‌‌‌ناپذیری به مردم و شهرها و روستاهای اطراف می‌زنیم.
تغییر وضعیت فعلی با واقعی شدن قیمت آب است. قطعاً قیمت‌گذاری واقعی آب بر تغییر فضای موجود تأثیر گذاشته و شرایط متفاوتی را برای تداوم تولید محصولات کشاورزی مبتنی بر سه اصل ارزش‌افزوده، بهره‌‌‌وری و ارزش غذایی بالا مهیا می‌‌‌سازد. بر این مبنا، تغییر وضعیت فعلی، یک موضوع اجباری است که با پایداری ایران در پیوند است. بر این اساس، اگر قیمت آب واقعی شود، فقط محصولات کشاورزی دارای توجیه اقتصادی تولید می‌شود و بار استفاده از آب کاهش می‌‌‌یابد. هم‌زمان، اگر تولید کشاورزی به مناطق خاصی مثل استان ایلام منتقل شود که دارای سفره‌‌‌های آبی غنی‌‌‌تری است کشاورزی می‌تواند آینده‌‌‌دار باشد.
ایران با مشکل عدم مدیریت صحیح روبه‌روست
آن‌طور که گفته شد معضل بی‌آبی بسیاری از شهرهای کشور ازجمله تهران را درگیر کرده است که در این میان طبق بررسی‌ها، ۷۰ درصد آب تهران از منابع سطحی و ۳۰ درصد آب توسط منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. حال زمانی که با کم شدن ذخایر آبی روبرو شویم ناچار رو به سمت برداشت بیش‌ازحد از منابع زیرزمینی خواهیم کرد که این مسیر اشتباه، ما را با پدیده فرونشست و معضلات آن روبرو خواهد کرد.
جدای از مسائل اقلیمی که باعث خشک‌سالی کشور شده، بی‌تدبیری در مصرف آب نیز بر این معضل دامن زده است. بااین‌حال متولیان امر اغلب برنامه‌ای برای مدیریت مصرف آب ندارند و عمده‌ترین راهکار در کاهش مصرف آب را جیره‌بندی یا قطع آب مشترکان بد مصرف می‌دانند، موضوعی که یا به‌درستی اجرا نمی‌شود یا اگر هم اجرا شود، نارضایتی مردمی را در پی خواهد داشت. اگرچه مردم هم نباید خود را از این معضل مبری بدانند، اما لازم است متولیان امر با ارائه الگوی درست مصرف کردن به شهروندان، در کنار طرح ملی سازگاری با کم‌آبی، به مقابله با چالش آب در کشور بپردازند.
به نظر می‌رسد، مدیریت درست در بهره‌برداری از منابع آبی و ارائه برنامه‌های قابل‌اجرا برای همه حوزه‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است و تمام نهادهای متولی در حوزه آب با همکاری بخش کشاورزی و صنعت درصدد مدیریت منابع بوده که قطعاً این امر بدون مشارکت‌های مردمی در رعایت الگوی مصرف امکان‌پذیر نیست.
دیدگاه تان را بنویسید