آنچه اعلام رسمی شیوع مصرف الکل در میان ایرانیان به رخ کشید؛
رنگ‌باختن تابوها در جامعه
ریحانه جولایی
روز یکشنبه تقی رستم‌وندی، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی پرده از آمارهایی برداشت که حاکی از گسترش آسیب‌های اجتماعی در کشور بود. این آمار و اطلاعات با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد و با گذشت بیش از دو روز صحبت‌های او همچنان بازتاب دارد. البته او متعاقب این واکنش‌ها به ارائه برخی توضیحات پرداخت و از بهره‌برداری رسانه‌های معاند از اظهاراتش سخن گفت.
یکی از آسیب‌های مورداشاره رئیس سازمان امور اجتماعی، شیوع مصرف الکل در میان ایرانیان بود. به گفته تقی رستم‌وندی نرخ شیوع الکل در کشور بین ۹ تا ۱۰ درصد افراد بالای ۱۵ تا ۶۴ سال است به طوری که سالانه بیش از پنج میلیون ایرانی الکل مصرف میکنند.
البته براساس مشاهدات میدانی به نظر می‌رسد این تعداد خیلی بیش از آنچه رستم‌وندی اعلام کرد، باشد. این روزها مشروبات الکلی به راحتی در دسترس عموم قرار دارد و اینطور که گفته می‌شود با یک تلفن می‌توان آن را جلو منزل تحویل گرفت.
بر اساس نتایج پیمایش سلامت روان که توسط وزارت بهداشت و درمان در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ انجام شده، ۶.۳ درصد جمعیت بزرگسال ایرانی در سال ۱۳۸۹ حداقل یک‌بار یا بیشتر الکل مصرف کرده بودند. این درصد شامل بیش از ۳ میلیون نفر از جمعیت ایران در سال ۱۳۸۹ می‌شد. با دانستن این آمار که احتمالاً بدون در نظر گرفتن آمار غیر رسمی است قبول این واقعیت که تعداد مصرف‌کنندگان الکل در کشور طی 10 سال بسیار بیشتر از 5 میلیون نفر است، ساده‌تر می‌شود.
آمار جهانی که تأیید نشد
بر اساس نتایج تحقیقاتی که حدوداً دو سال پیش سازمان بهداشت جهانی با موضوع مصرف الکل در تمام کشورهای دنیا منتشر کرد، میزان مصرف الکل در ایران قابل تأمل است و در بین 199 کشور، حائز رتبه 166 است. البته مسئولان و پژوهشگران داخلی در این مورد تردید نشان دادند و هیچ منبع و مأخذ داخلی آن را تأیید نکرد. در همین تحقیقات، آمار دیگری هم در مورد الکلی‌های ایران وجود داشت و در رتبه‌بندی کشورها بر اساس مصرف سنگین الکل، ایران رتبه نوزدهم را کسب کرده بود! در این گزارش آمده که هر فرد الکلی در ایران، سالانه 25 لیتر الکل مصرف می‌کند که این رقم دو برابر یک شهروند آمریکایی و حتی بیشتر از شهروندان روسی است که در جهان به مصرف بالای الکل مشهور هستند.
با اینکه مصرف الکل در ایران ممنوع است و برای آن مجازات در نظر گرفته شده، اما درصد زیادی از مشروبات الکلی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. ضمن این که علاوه بر مشروبات قاچاق، افرادی در ایران مشروبات الکلی دست ساز و زیرپله ای هم تولید میکنند که هیچ آماری از آنها در دست نیست. به همین دلیل در سال‌های اخیر دسترسی به الکل بسیار آسان شده است تا آنجا که در بسیاری از خانه‌ها شیشه‌های نوشیدنی الکلی به وفور پیدا می‌شود و الکل پای ثابت بسیاری از مراسم و مهمانی‌های خانوادگی و دوستانه است.
پایین آمدن سن مصرف الکل در ایران
با یک نگاه ساده و اجمالی می‌توان به این نتیجه رسید که سن استفاده از نوشیدنی‌های الکلی در ایران پایین آمده است. حالا دیگر نوجوانان 15 یا 16 هم تجربه مصرف نوشیدنی‌های الکلی را دارند. به دلیل اینکه مصرف مشروبات الکلی در ایران تابو است، تحقیقات روشن و دقیقی روی این موضوع انجام نشده است یا اگر هم بررسی‌هایی صورت گرفته نتایج آن منتشر نشده است. بر همین اساس نمی‌توان دقیق گفت که مصرف الکل میان جوانان و نوجوانان به چه سنی رسیده است. با این حال بسیاری از مسئولین نسبت به پایین آمدن سن مصرف الکل هشدار داده و از آن به عنوان یک بحران و چالش جدی یاد کرده‌اند.
پای صحبت جوان‌ترها که بنشینید و دلایل مصرف الکل را از آنها بپرسید حتماً می‌شنوید که نبود تفریح و نشاط یکی از دلایل مصرف الکل است.
تهدید جان‌ها با مشروبات قاچاق، دست‌ساز و تقلبی
همان‌طور که گفته شد یکی از راه‌های ورود مشروبات الکلی به ایران قاچاق از کشورهای همسایه است که با قیمت‌های بسیار بالا و گزاف تهیه می‌شود و معمولا ویژه قشر مرفه جامعه است. مشروبات تقلبی هم بعضا در فضای مجازی و سوپرمارکت‌های برخی شهرهای گردشگری نظیر مناطق شمالی یافت می‌شود که نتیجه مصرف آن مرگ و میر و کور شدن و تپش قلب و سکته قلبی است که اخبار مسمومیت و مرگ و میر ناشی از این امر در مقاطع مختلف به چشم می‌خورد. گروه سوم هم مشروبات دست‌ساز و ارزان قیمت‌تر هستند که در خانه‌ها تهیه می‌شوند که به ویژه دو گروه آخر، به شدت جان و سلامتی مصرف‌کنندگان را تهدید می‌کند و مصرف تفننی آنها هم بعضا کوری و تبعات جبران‌ناپذیر دیگر در پی دارد.در سال‌های اخیر، خبرهای زیادی از مرگ بر اثر مصرف مشروبات الکلی یا آسیب دیدن بخشی از بدن شنیده و خوانده‌ایم. آخرین آمار در رابطه با مرگ بر اثر مصرف مشروبات الکلی به خرداد 99 باز می‌گردد. به گفته عباس مسجدی آرانی، رئیس سازمان پزشکی قانونی ایران ۶۲۷ نفر در سال گذشته در اثر مصرف الکل جان خود را از دست دادند که نسبت به سال قبل از آن رشد ۱۴۲ درصدی داشته است.
ممنوعیت تاثیر چندانی بر عدم مصرف ندارد
مصرف مشروبات الکلی پس از انقلاب در کشور ممنوع شد. با این حال همچنان گروهی از مردم از نوشیدنی‌های الکلی استفاده میکنند. سالانه تعداد زیادی از بارهای قاچاق مشروبات الکلی توسط نیروی انتظامی ضبط و امحا می‌شود. توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان دستگیر می‌شوند، اما مشکل همچنان باقی است.
چندین سال است که مصرف مشروبات الکلی در کشور ممنوع شده است. بااین‌حال همچنان گروه قابل‌توجهی از مردم از این نوشیدنی‌ها استفاده میکنند. حالا دیگر این باور که ممنوع کردن چیزی باعث عدم استفاده از آن نمی‌شود موضوعی است که بسیاری از ما به آن واقف شده‌ایم
با یک نگاه اجمالی به جامعه می‌توانیم به این نتیجه برسیم که برچسب ممنوعیت مانعی ایجاد نمی‌کند و امر ممنوعه چه‌بسا مورد اقبال مردم قرار بگیرد؛ مشروبات الکلی هم از این قاعده مستثنی نبودند.
روانشناسان معتقدند هرآنچه که مصرف آن به هر دلیل برای افراد منع می‌شود علاقه‌ای را در افراد ایجاد می‌کند که در برخی موارد بیش از زمانی است که استفاده آن ممنوع نشده بود. پیشنهاد این گروه از روانشناسان این است که به جای ممنوع کردن چیزهایی که بار روانی زیادی دارند باید با فرهنگ سازی، اطلاع رسانی از مضرات و آموزش‌های قدم به قدم مردم را از مصرف ممنوعه‌ها دور کنیم. اگر افراد یک جامعه با علم به مضر بودن یک موضوع آن را به‌تدریج کم و ترک کنند تأثیر بیشتری ایجاد می‌شود تا اینکه به عنوان یک موضوع ممنوعه به صورت یک باره هرگونه مصرف منع شود. ممنوعیت الکل در ایران مثال خوبی برای این نظریه است. دولت‌ها به جای برخوردهای قهری بهتر است با فرهنگ سازی مضرات مصرف این دست نوشیدنی‌ها به مردم یادآور شوند و روی نسل جوانی که هنوز سابقه و تجربه استفاده از این نوشیدنی‌ها را ندارند تمرکز کنند. چرا که فرهنگ‌سازی برای افرادی که تجربه استفاده را دارند سخت‌تر است.
به گفته تقی رستم وندی نرخ شیوع الکل در کشور بین ۹ تا ۱۰ درصد افراد بالای ۱۵ تا ۶۴ سال است به طوری که سالانه بیش از پنج میلیون نفر در کشور الکل مصرف میکنند.
دگردیسی و ضعف باورها، مزید بر پیچیدگی زندگی
با دانستن اینکه مصرف الکل در ایران بالاتر رفته است و حالا دیگر نوجوان زیر سن قانونی نیز تجربه مصرف نوشیدنی‌های الکلی را داشته‌اند و آمار مرگ‌های وابسته به این نوشیدنی‌ها هم بیشتر شده می‌توان اطمینان پیدا کرد که مصرف مشروبات الکلی در حال تبدیل شدن به تهدید است و باید فعالیت‌های جدی‌تری در این خصوص صورت بگیرد.
گروهی از جامعه‌شناسان بر این باورند که تمایل به مصرف نوشیدنی‌های الکی به ضعف در باورها ربط دارد. به عقیده آنها در زمانی که چندان هم دور نیست استفاده از این نوشیدنی‌ها مختص طبقه‌ای خاص بود. مردم طبقه متوسط و بالا بیشتر طرفدار مشروبات الکلی بودند و سایر مردم جامعه اعتقاداتی داشتند که باعث می‌شد عامل بازدارنده در سوق دادن رفتارهایشان به سمت شرب خمر باشد. امروز به علل مختلف اجتماعی این اعتقادات و باورها دچار دگردیسی و ضعف شده است، از سوی دیگر پیچیدگی زندگی اجتماعی، آسایش و آرامش انسان را سلب کرده است و افراد تحت تأثیر پیچیدگی‌های زندگی، مخاطرات اقتصادی، ناامنی‌های اجتماعی و اقتصادی که در جامعه حاکم است، به بی‌قیدی و فراموشی پناه می‌آوردند و به دنبال دمی شادی هستند.در همین راستا، برخی جامعه شناسان معتقدند که بسیاری از افرادی که به دلیل مصرف مشروبات الکلی جان خود را از دست داده‌اند از قشر ضعیف جامعه هستند که برای لحظاتی شاد بودن و تفریح کردن به مشروبات ارزان قیمت، دست ساز و بی‌کیفیت روی آورده‌اند.
این افراد در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که از عوامل محیطی مؤثر در موضوع مسمومیت‌های الکلی عامل اقتصاد بسیار مهم و تأثیرگذار بوده است؛ این گروه از جامع‌شناسان در گفت‌وگو با مصرف‌کنندگان دریافته‌اند که نمی‌توان از آنها به‌عنوان الکلی یاد کرد و این افراد به لحاظ تیپولوژی دچار الکلیسم حاد نیستند، بلکه رویکردشان بیشتر مصرف تفننی است، زمان‌های مصرفشان در اوقات فراغت و روزهای تعطیل و آخر هفته و به‌صورت جمعی و دوستانه است.
در آخر اینکه دسترسی آسان به نوشیدنی‌های الکلی و تغییر در الگوهای زندگی و باورها و از دست دادن حساسیت خانواده‌ها از موضوعات مهمی است که باعث رواج مصرف مشروبات الکلی شده است. در این میان نبودن تفریح و انگیزه برای وقت‌گذرانی و شادی جوانان و نوجوانان را هم نباید نادیده گرفت. موضوعی که هیچ نهاد و سازمانی به آن ورود نمی‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید