گرسنگی؛ زیر سایه تشریفات اداری

سعیده علیپور

هنوز دو ماه هم از خبر فساد 500 تن سرم دپو شده در انبار گمرک شهریار، آن هم درست در روزهایی که بیماران کرونایی در‌به‌درِ به دنبال سرم برای التیام بیماری‌شان بودند، نگذشته که محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور از فساد کالاهای خوراکی در انبارهای گمرک بندرامام خمینی پرده برداشت.از برنج و ذرت گرفته تا شیرخشک و کنسانتره خوراک طیور،گندم، ذرت، جو، کنجاله سویا، روغن و دانه‌های روغنی و هزاران کالای دیگری که می‌تواند گرسنگی بسیاری را رفع و کمبود و افزایش قیمت برخی اقلام در بازار مواد غذایی را کنترل کند.

آن طور که مقامات رسمی اعلام کرده‌اند انباشت کالا در گمرکات و عدم ترخیص آنها باعث شده که بخشی از این کالاها یا فاسد شوند یا در حال فساد باشند. هر چند برخی نمایندگان مجلس می‌گویند که میزان کالای رسوب شده در گمرکات کشور مشخص نیست و گزارش دقیقی در خصوص آن به مجلس ارائه نشده است، اما شهریور ماه، جمال ارونقی، معاون فنی گمرک اعلام کرده بود که حدود شش میلیون تن کالای اساسی در گمرکات کشور وجود دارد. کالاهایی که برخی از آنها چند ماه یا چند سال در گمرکات مانده و برخی از آنها هم به دلیل خرابی، باید معدوم شود.

رسوب و احتمال فساد این میزان کالای اساسی که ارتباط مستقیم با خورد و خوراک شهروندان دارند، در حالی است که همین چندی پیش زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شاخص سوءتغذیه کودکان سیستان و بلوچستانی را ۱۲ درصد اعلام و وضعیت چند استان کم برخوردار دیگر چون؛ هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی و خوزستان به لحاظ امنیت غذایی را نامطلوب ارزیابی کرد.

رسوب کالاهای اساسی  به چه دلیل؟

در این میان میلیون‌ها تن کالا در شرایط نامناسب در گمرک منتظر مجوز ورود به بازار داخلی است که قیمت کالاهای رسوب شده در گمرکات گاه در بازار داخلی آنقدر جهش می‌یابد که دامداران، برای فرار از هزینه علوفه و نهاده دامی، دام خود را به کشتارگاه می‌فرستند، مرغداران جوجه‌های خود را خفه می‌کنند و بسیاری از شهروندان دهک‌های پایین جامعه سفره‌هایشان را خالی‌تر ار قبل می‌بینند. در حالی این موضوع تبعات اجتماعی و بهداشتی زیادی بر کشور تحمیل می‌کند که صاحبان این کالا‌ها بعضا معتقدند بروکراسی و تشریفات اداری مانع ترخیص سریع کالاها از گمرک می‌شود.هرچند در همین باره روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک کشور تقصیر را به گردن واردکنندگان می‌اندازد و می‌گوید: «مبنای واردات و کالاهای وارداتی کشور دریافت مجوز‌های مربوط به آن است. کالایی که ثبت سفارش شده، تخصیص و تامین ارز برای آن صورت گرفته و مراحل ترخیص آن از جمله کد رهگیری بانک پیگیری شده، معمولا مشکل خاصی برای ترخیص ندارد؛ اما واردکنندگانی که کالای آنها ثبت سفارش ندارد، یعنی در این فرآیند خارج از چارچوب‌های قانونی اقدام کرده‌اند، طبیعی است که پیامدهای تاخیر در ترخیص بیش از همه برعهده خود آنها خواهد بود».

او در خصوص تاییدیه‌‌های سلامت کالا از نهادهایی مثل وزارت بهداشت یا وزارت جهاد کشاورزی نیز می‌گوید: «کشور‌ها با تهدیدهای فراوانی روبه‌رو هستند و با توجه به احتمال مواردی مثل جنگ بیولوژیک حتما سلامت اقلام وارداتی باید مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین در این موارد نمی‌توان سلامت را فدای سرعت کرد و ممکن است مراحل نمونه‌برداری‌های سلامت و استاندارد با توجه به نوع کالا زمان‌بر باشند. در هر حال این کالاها اعم از نهاده‌های دامی، لوازم آرایشی یا کالاهای اساسی اگر نتوانند به هر دلیلی مجوزهای مربوط به ترخیص را اخذ کنند، گمرک نمی‌تواند مسئولیت فساد و بروز مشکلاتی از این دست را برعهده بگیرد».

 بشقاب‌های خالی و غذاهایی که دور ریخته می‌شود

هر چند نمی‌توان در موضوع سلامت و بررسی‌های بهداشتی واردات مواد غذایی ساده‌انگاری کرد و لازم است مسئولان امر در این حوزه مته بر خشخاش بگذارند و با چشمان ریزبین به واردات مواد غذایی نظارت داشته باشند، اما در عین حال نمی‌توان، حیف و میل مواد غذایی در این فرایند را هم آسان گرفت و فراموش کرد که در کشور ما بیش از 50 درصد افراد دسترسی مناسبی به ریزمغذی‌ها ندارند.

رئیس انجمن مقابله  با گرسنگی در گفت و گو با «توسعه ایرانی»: «در فرانسه، آلمان و ژاپن تغییرات زیادی در قوانین مرتبط با از بین رفتن مواد غذایی وضع شده تا کسانی که در موضوع هدررفت مواد غذایی سهل‌انگاری می‌کنند مشمول جریمه و مالیات بیشتر شوند»

گاهی گمان می‌بریم که واژگانی چون «گرسنگی» و متعاقب آن «سوءتغذیه» تنها مختص برخی کشورهای آفریقایی است، اما آمارها نشان می‌دهد هشت استان در ایران به صورت گسترده‌ای با این پدیده مواجه است. کمبود مواد غذایی که اگر به مرگ‌شان منجر نشود، تبعات فراوان دیگری مثل؛ انواع بیماری‌های مزمن، کاهش ضریب هوشی در کودکان و ... به همراه دارد و هیچگاه به آنها اجازه نمی‌دهد مانند سایر انسان‌ها از یگانه فرصت زیستن‌، بهره‌مند شوند.

سوءتغذیه سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و مانع از رشد ذهنی و فیزیکی فرد می‌شود و گاهی جان افراد را می‌گیرد. تحقیقات نشان می‌دهد سوءتغذیه موجب ایجاد چرخه‌ معیوب فقر و تغذیه نامناسب شده، به طوری که رهایی از آن دشوار است. به طوری که کارشناسان بهداشتی معتقدند سوءتغذیه می‌تواند، به اندازه خشونت و بی‌سوادی در جامعه آسیب‌زا باشد.

دکتر ضیاءالدین مظهری، متخصص تغذیه در این باره می‌گوید: «لبنیات، غلات، گوشت و سبزیجات، تضمین اولیه‌ای بر سلامتی افراد است. کمبود پروتئین و ریزمغذی‌هایی چون آهن، کلسیم و سایر ویتامین‌ها در کودکان می‌تواند به کم شدن بهره‌هوشی، کم‌خونی، کاهش توانمندی جسمی، کوتاهی قد، و ... منجر شود و در بزرگسالان نیز به شکل خستگی، کم‌کاری، خواب آلودگی و ... بروز کند». این در حالی است که گرانی بسیاری از این اقلام به دلیل کمبود مواردی چون نهاده‌های دامی، شیر خشک و .... به افزایش قابل توجه قیمت ها منجر شده و خرید آنها را برای بسیاری از خانواده‌ها غیر ممکن کرده است.

براساس آخرین تحقیقات انجام شده از سوی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، حدود یک‌پنجم کودکان زیر پنج سال سیستان و بلوچستان از مشکل لاغری، کم‌وزنی و کوتاه‌قدی رنج می‌برند که عمده آنها به دلیل کم‌خوری دچار این نقصان‌ها شده‌اند.

زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همین چندی پیش گفته بود: «باید به سرعت برای مهار گرانی و افزایش قیمت مواد غذایی، مخصوصا پروتئین حیوانی، مانند گوشت، مرغ و تخم مرغ، شیر و لبنیات که دسترسی برای آن‌ها بسیار سخت شده است و مصرف آن یا کم یا حذف شده است فکری شود. به عنوان فوری‌ترین کاری که می‌توان انجام داد باید قیمت‌ها کنترل شوند».

آن طور که مقامات رسمی اعلام کرده‌اند انباشت کالا در گمرکات و عدم ترخیص آنها باعث شده که بخشی از این کالاها یا فاسد شوند یا در حال فساد باشند

موضوعی که جنبه های مختلف آن باید مورد کنترل قرار گیرد که یکی از آنها می تواند رسیدیگی و نظارت بیشتر بر امور ترخیص کالا از گمرک باشد.

تجربیات جهانی برای جلوگیری  از هدررفت غذا

موضوع گرسنگی و از بین رفتن اقلام غذایی البته تنها مشکل ایران نیست. در حالی که در گوشه گوشه دنیا هر روز افراد زیادی به دلیل گرسنگی جان می‌دهند یا در معرض مشکلات سوءتغذیه قرار می‌گیرند که مقدار زیادی از مواد غذایی دور ریخته می‌شود. این در حالی است که در خیلی از کشورهای توسعه‌یافته دنیا چند سالی است که تلاش‌هایی برای کاهش این دورریزها و در نتیجه مقابله با گرسنگی انجام شده است. در این باره رئیس انجمن مقابله  با گرسنگی معتقد است می‌توان برای مقابله با هدررفت غذا از تجربیات جهانی استفاده کرد. دکتر احمد قاسم  به «توسعه ایرانی»: می‌گوید: «ما در چندین اجلاس جهانی در سوئیس و دیگر کشورهای اروپایی شرکت و متناسب با تجربه جهانی این الگو را طراحی کردیم. کشورهایی مثل بنگلادش و هند بعضی اوقات در چنین پروسه‌هایی در بعضی از شهرهای خود تا ۶۰۰ هزار نفر را غذا می‌دهند. مواد غذایی که در معرض دور ریختن بود، یک عده گرسنه را نجات داد و از دامن زدن به یک اختلاف فاحش طبقاتی جلوگیری کرد. از سوی دیگر در فرانسه و آلمان و در ژاپن تغییرات زیادی در قوانین مرتبط از بین رفتن مواد غذایی شکل گرفت. تا کسانی که موضوع هدرفت مواد غذایی سهل‌انگاری می‌کنند مشمول جریمه و مالیات بیشتر شوند».

در همین باره لازم است ایران نیز قوانین مرتبط با این حوزه را تشدید و حتی با توجه به حساسیت وضعیت نگهداری از مواد غذایی در گمرک کشور، نظارت بر کار آن را در دستور کار قوه قضاییه، وزارت بهداشت و درمان و حتی انجمن‌های فعال در این حوزه قرار دهد و به صورت ویژه به امور مربوطه نظارت کند تا کمتر شاهد از بین رفتن مواد غذایی و کالاهای اساسی در دروازه ورود به کشور باشیم.