روند خشک شدن تالاب انزلی شدت گرفت؛
مرثیه‌ای برای عروس تالاب‌های ایران
ریحانه جولایی
صدای آژیر از بین رفتن تالاب بین‌المللی انزلی‌ها دهه‌هاست به گوش می‌رسد، اما هشدارها تا به امروز به راه‌حلی که بتواند این تالاب را نجات بدهد منجر نشده است. سنبل آبی که امروز به یکی از دلایل مرگ تدریجی تالاب انزلی تبدیل‌شده، نتیجه راهکار کارشناسان منابع طبیعی برای درمان تالاب انزلی در دهه‌های گذشته بود. طرح زیست پالایی تالاب با ماده «آلی»بایوجمی به‌عنوان تازه‌ترین راهکار هم نتوانست تالاب را نجات بدهد، حتی به شکایت مخالفان از محیط‌زیست منجر و طرح متوقف شد؛ در کنار راهکارهای بی‌نتیجه، سدسازی‌ها، ورود فاضلاب شهری، صنعتی، تصرف اراضی و... هر روز زخم دیگری بر تن رنجور تالاب زد تا جایی که عمق ۸ متری آن به یک متر رسید. طرح هفت ساله احیای تالاب انزلی در سال ۹۹ با هدف یافتن راهی برای نجات تالاب و با اعتباری بیش از دو هزار و ۵۵۸ میلیارد تومان تصویب شد اما آن‌طور که کارشناسان می‌گویند انجام نشدن یک مطالعه جامع و در دسترس نبودن اطلاعات و داده‌های کافی از وضعیت تالاب، در میان کنشگران و متخصصان اختلاف نظرهایی ایجاد و روند احیا را با مشکلاتی مواجه کرده است. با وجود این استاندار گیلان کمی پیش‌تر گفته بود: «نجات تالاب انزلی به دغدغه جدی دولت تبدیل‌شده و به‌زودی با همکاری تمام دستگاه‌ها کارهای احیای این تالاب سرعت بیشتری می‌گیرد.»
بی‌توجهی‌ها به خشک‌شدن تالاب انجامید
بااین‌حال اما نفس‌های تالاب انزلی، عروس تالاب‌های ایران به شماره افتاده است. بر اساس گزارشی که روز گذشته خبرگزاری فارس منتشر کرد، در سایه بی‌توجهی‌ها و خشک‌سالی‌های پی‌درپی تالاب معروف بندر انزلی خشک شد. در حال حاضر بخش‌هایی از هر چهار بخش تالاب انزلی بسیار کم‌عمق شده است و بیان مساحت دقیق این عرصه‌ها امکان‌پذیر نیست چون این مقدار همواره در حال تغییر است.
ورود آب از رودخانه‌ها و از دریا به تالاب و همچنین بارش نزولات آسمانی بر کاهش یا افزایش وسعت مناطق خشک‌شده یا عمق آب تالاب مؤثر است. مهم‌ترین دلیل خشکی و کاهش عمق آب تالاب انزلی، کاهش سطح تراز آب دریایی خزر و همچنین کاهش شدید میزان بارش در سال جاری بوده است. ورود رسوبات یکی از تهدیدهای تالاب انزلی است. این رسوبات اغلب توسط رودخانه‌ها از حوزه آبخیز وارد تالاب می‌شوند.
تالاب انزلی درگذشته بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۴ وضعیت بدتر از وضعیت حال را داشته اما از سال ۱۳۵۵ تا سال ۱۳۷۴ به‌تدریج با افزایش سطح تراز آب دریای خزر، وسعت و عمق آب تالاب نیز افزایش قابل‌توجهی یافت اما از سال ۱۳۷۵ تاکنون سطح تراز آب دریا همواره در حال کاهش بوده و از وسعت و عمق تالاب انزلی نیز کاسته شده است. نوسانات سطح و عمق تالاب انزلی تحت تأثیر آب دریای خزر و رودخانه‌های ورودی به آن و همچنین میزان بارش سالانه قرار دارد.
با این حال کاهش حجم ورود پساب‌های کشاورزی، خانگی و صنعتی به تالاب، کاهش حجم ورود فاضلاب به تالاب، مقابله با گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم به‌ویژه گیاه مهاجم آبزی سنبل آبی ، عدم تصرف اراضی تالاب، کاهش حجم ورود رسوبات، برداشت آب از تالاب و عدم انجام شکار و صید غیرمجاز ازجمله اقداماتی است که به گفته مسئول دبیرخانه تالاب‌های گیلان می‌تواند در بهبود وضعیت تالاب استان مؤثر باشد.
باید بنشینیم و بالای سر جنازه انزلی گریه کنیم
از روز گذشته ویدیویی در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست می‌شود. در این ویدیو یکی از فعالان محیط‌زیست تالاب انزلی را نشان می‌دهد و از خشک شدن آن می‌گوید. او می‌گوید هکتارها از مرداب انزلی در منطقه «کرگان» خشک‌شده است و حتی یک قطره آب هم وجود ندارد. او در بخش دیگری از فیلم می‌گوید که ما قدردان هیچ نعمتی نیستیم و زمانی که باید برای جان دادن به تالاب تلاش می‌کردیم، کاری نکردیم و حالا باید بالای سر جنازه تالاب انزلی گریه کنیم. به گفته او موج‌شکن انزلی مهلک‌ترین ضربه را به نابودی تالاب انزلی زده است چراکه تا پیش از آن جزر و مد تالاب را پر می‌کرد. او همچنین به این نکته اشاره می‌کند که این میزان از خشکی تالاب انزلی بی‌سابقه است. در پی خشک شدن این تالاب صیادهای زیادی هم تنها راه امرارمعاش خود را ازدست‌داده‌اند.
چه بر سر تالاب آمد؟
بااین‌حال اما این سؤال پیش می‌آید که جز خشک‌سالی چه عوامل دیگری باعث شده تا تالاب انزلی به این روز بیفتد؟ در سال‌های اخیر تالاب انزلی با مشکلات فراوانی از قبیل فرسایش خاک در حوضه آبریز، ورود گسترده رسوبات، انتقال فاضلاب به تالاب، عدم تعیین و اختصاص حقابه زیست‌محیطی و ورود پسماندهای شناور روبه‌رو بوده است.
عکس‌های هوایی و روایت قایقران‌ها، نشان‌دهنده روند سریع خشک شدن تالابی است که زمانی به گویش محلی کوچی دریا یا همان دریای کوچک نامیده می‌شد. حال‌وروز تالابی که نگاهبان آب‌ها و مانع بروز سیلاب، متعادل‌کننده آب‌وهوای منطقه، زایشگاه ماهیان کاسپین و دارای ارزش‌های عدیده بود، به‌شدت ناخوش است
بر اساس گزارشی که روز گذشته خبرگزاری فارس منتشر کرد، در سایه بی‌توجهی‌ها و خشک‌سالی‌های پی‌درپی تالاب معروف بندر انزلی خشک شد. در حال حاضر بخش‌هایی از هر چهار بخش تالاب انزلی بسیار کم‌عمق شده است و بیان مساحت دقیق این عرصه‌ها امکان‌پذیر نیست چون این مقدار همواره در حال تغییر است
در آمارها وسعت تالاب انزلی حدود 19 هزار هکتار عنوان می‌شود اما شواهد حاکی از آن است که تالاب دیگر آن گستره و توش و توان سابق را ندارد.
طی سه دهه گذشته به دلیل ورود حجم زیادی از رسوبات و رشد بی‌رویه گیاهان مهاجم میانگین عمق آب این تالاب از 11 متر به کمتر از دو متر و در مناطقی حتی کمتر کاهش پیدا کرده است.
افزون بر مقادیر زیادی سم و کود شیمیایی روزانه بیش از 400 هزار متر مکعب فاضلاب به تالاب بین‌المللی انزلی وارد می‌شود. علاوه بر این سازه‌های غیرضروری و کارشناسی نشده و قطع جریان طبیعی آب، گیاهان مهاجم وارداتی، تجاوز به حریم تالاب و کاهش آب دریای خزر دم‌به‌دم بر رگ حیات تالاب انزلی زخم می‌زند.
بااین‌حال از سال 89 بحث پرطمطراق احیای تالاب انزلی با حضور مسئولان و متولیان امر در بوق و کرنا دمیده شد. طرح احیای تالاب بین‌المللی انزلی سال 89 با اعتباری افزون بر 900 میلیارد ریال برای پنج سال از محل ردیف‌های خاص معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی به تصویب رسید اما مرحله نخست مطالعاتی احیای تالاب انزلی که در حوزه شناسایی منابع آلاینده و اقدامات برای رفع آن از سال 89 تا 91 انجام‌شده بود، منتهی به نقشه‌های فنی و اجرایی نشد.
سال 93 نیز طرح جامع مدیریت حوزه آبریز تالاب انزلی مبتنی بر اصول مدیریت اکولوژیک در حوزه آبخیز تالاب انزلی با تمرکز بر سه محور پسماند، فاضلاب‌ها و رسوبات آغاز شد، اما باوجود همه این حرف‌وحدیث‌ها نه تنها علائمی از بهبود حال تالاب نیست بلکه خبر وخامت حالش به آن‌سوی مرزها نیز رسیده است.
مشکل اما به همین‌جا ختم نمی‌شود. ایجاد سازه‌هایی بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی نظیر موج‌شکن و جاده کنارگذر از دیگر معضلات تالاب است.
کارشناسان احداث موج‌شکن دوم داخل دریا را مانع تخلیه رسوبات تالاب به دریا و عامل ایجاد مشکل برای تالاب می‌داند. طرحی که مشخص نیست چرا در زمان اجرا، مسئولان این سازمان اقدامی برای جلوگیری از آن انجام ندادند. اما سؤال دیگر این است که آیا سازمان محیط‌زیست بر نحوه اجرای طرح‌های بزرگ تأثیرگذار بر محیط‌زیست و عملکرد ادارات کل محیط‌زیست استان‌ها در این خصوص نظارت عالیه دارد؟
این بی‌توجهی تنها مختص تالاب انزلی نیست. در گوشه و کنار کشور تالاب‌های زیادی در حال نابودی هستند اما کسی توان مقابله ندارد. تالاب نفتی ساری یکی از آن تالاب‌هایی است که اگر امروز به دادش نرسیم چند سال دیگر باید خبر نابودی‌اش را از رسانه‌ها پیگیری کنیم
تا دیر نشده تالاب نفتی ساری را دریابیم
این بی‌توجهی تنها مختص تالاب انزلی نیست. در گوشه و کنار کشور تالاب‌های زیادی در حال نابودی هستند اما کسی نه متوجه می‌شود و نه توان مقابله دارد. تالاب نفتی ساری یکی از آن تالاب‌هایی است که اگر امروز به دادش نرسیم چند سال دیگر باید خبرهای نابودی‌اش را از رسانه‌ها پیگیری کنیم.
خبرها از این حکایت دارند که تالاب نفتی ساری به بهانه ایجاد منطقه گردشگری تخریب شد درحالی‌که نقش مهم و حیاتی برای تولید و تکثیر طبیعی ماهیان داشته است.
بر اساس گزارش‌ها 54 شرکت تعاونی صیادی در مازندران مشغول به کار هستند. تالاب نفتی با مساحت بیش از ۴۰ هکتار یکی از تالاب‌های مهم و حیاتی برای تولید و تکثیر طبیعی در مجاورت دریای خزر بوده که چند سال اخیر توسط افرادی خاص با بهانه‌ای همچون ایجاد منطقه گردشگری و... با تغییر کاربری و جاده کشی غیراصولی، خشکانده شده و با قطع بیش از ۲ هزار اصله درخت چندین ساله، در حال نابودی است.
طبیعت توان ترمیم خود را دارد. این ما انسان‌ها هستیم که با رفتار نادرست و غلطمان جان طبیعت را گرفته‌ایم. اینکه امروز تالاب‌های کشور یکی پس از دیگری خشک می‌شوند، تراز آب دریاچه‌ها و رودخانه‌هایمان هر روز پایین‌تر می‌رود و حتی بسیاری از جانداران درخطر انقراض هستند ریشه در وجود ما دارند، اینکه جز خودمان به هیچ‌چیز دیگر فکر نمی‌کنیم. برای احیای محیط‌زیست و طبیعت باید رفتارمان را تغییر دهیم تا شاید طبیعت با ما آشتی کند.
دیدگاه تان را بنویسید