تجمل و لوکس‌گرایی در انتخاب سنگ قبر
مردن، به سبک نوکیسگی
گورستان میتواند آداب و سنت‌های جوامع را در حوزههای مربوط به مرگ، کفن و دفن و نوع عزاداری و خاک‌سپاری به تصویر بکشد. بروز و ظهور آداب سوگواری، موسیقی، آواهای عزاداری، شکل‌ها و محتوای مراسم و همچنین مطالعه سنگ نوشته‌ها و اشکال روی قبور میتواند نوع نگرش و ارزش‌های برجسته جوامع را نمایان کند، اما پرسش اساسی این است که چرا گورستانها این امکان را به ما می‌دهند؟ وجود عناصر فرهنگی و آمیزش آن با عناصر تاریخی، گورستانها را به مکان‌های ویژهای مبدل می‌سازد که می‌توان از آنها به مثابه محیط‌های تاریخی-فرهنگی یاد کرد سنگ قبر و تمامی نشانهها، بازنمایی کاملی است از تغییرات فرهنگ اجتماعی مردم از دهه هفتاد تا به امروز؛ تجمل‌گرایی، استفاده از خطوط درشتتر و سنگ‌هایی در ابعاد بزرگتر و همچنین تصاویر متوفی و استفاده از رنگ در سنگ‌نوشته‌ها و تصویر، تغییر سبک زندگی جامعه را نشان می‌دهد
آذر فخری، روزنامه‌نگار
زندگی کردن و زنده ماندن ارزان‌تر است، یا مردن؟
خوب، می‌دانم که اصلا شروع خوبی نیست. آخر این چه سوالی است؟ معلوم است که زندگی کردن و زنده بودن با همه سختی‌ها و دردسرهایش، بهتر از مردن و در این‌جا نبودن است. در این‌جا نبودن، یعنی دور از عزیزان بودن و از آنها بی‌خبر ماندن و این‌که هر روز و هرشب، آن‌جا زیر خاک استخوان‌هایت برای عزیرانت بلرزد؛ این را مادربزرگ‌ها می‌گویند!
اما این روزها اگر به مراسم ختم و عزاداری و تشییع رفته باشید، حتما فهمیده‌اید که هزینه زندگی‌کردن و زنده‌ماندن، خیلی ارزان‌تر از مردن است. داستان مردن، به جایی رسیده است که آدم به هر ضرب و زور که شده، باید سعی کند زنده بماند تا هزینه گزاف تشییع و تدفین بر دوش نزدیکان نیفتد. این‌را از یک گردش و پرسه‌زنی ساده در بهشت زهرا یا هر گورستان دیگری می‌توان فهمید؛ به سنگ قبرها نگاه کنید،آنها با آدم حرف می‌زنند. آنها می‌گویند آن کسی که این پایین خوابیده، احتمالا زندگی خیلی مجلل و لوکسی هم نداشته، اما بازماندگانش، برایش در مورد محل دفن و سنگ و قبر و سایر اکسسوار مرگ، حسابی دست بالا را گرفته‌اند و سنگ تمام گذاشته‌اند. احتمالا این پدر یا مادری که آن پایین در آرامش ابدی خفته، زمانی که زنده بود، چندان مورد لطف فرزندانش نبود، اما حالا که مرده، با یک سنگ قبر گرانیتی خوش‌نویسی شده، با طرح حرمی، یا چند بیت شعر و با چاپ لیزری عکسش روی سنگ، از خجالتش درآمده‌اند؛ پس واقعا این‌جاست که می‌توان گفت: آسوده بخواب که فرزندانت برای چنین تجملاتی، حسابی به خرج و قرض افتاده‌اند!
مردن؛ وجه دیگری از زندگی
گورستان میتواند آداب و سنت‌های جوامع را در حوزههای مربوط به مرگ، کفن و دفن و نوع عزاداری و خاک‌سپاری به تصویر بکشد. بروز و ظهور آداب سوگواری، موسیقی، آواهای عزاداری، شکل‌ها و محتوای مراسم و همچنین مطالعه سنگ نوشته‌ها و اشکال روی قبور میتواند نوع نگرش و ارزش‌های برجسته جوامع را نمایان نماید. اما پرسش اساسی این است که چرا گورستانها این امکان را به ما می‌دهند؟ رضا پورناصرانی کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی، چنین توضیح می‌دهد: گورستانها روایت‌گر تاریخ شهر، تمدن و سازندگان آن هستند. این عرصه‌های تاریخی، محملی برای اجتماع نشانهها و یادمان‌ها به‌شمار می‌روند و از این رو بیانگر رویکرد انسان‌های گذشته به مهم‌ترین پرسش حیات؛ یعنی زندگی و مرگ می‌باشند. گورستانها، همچنین دفترچه کدهای اطلاعاتی (درخت ژنتیک) شهرها و سکونت‌گاه‌های انسانی و کتابخانه‌هایی از سنگ یا رسانه‌هایی سنگی هستند که تاریخ، هویت و خاطره جمعی شهر و شهروندان تاریخی آن را در خود جای دادهاند و این قابلیت را دارندکه پیام‌های جوامع و ملت‌ها را در دهه‌های مختلف انتقال دهند. وجود عناصر فرهنگی و آمیزش آن با عناصر تاریخی، گورستانها را به مکان‌های ویژهای مبدل می‌سازد که می‌توان از آنها به مثابه محیط‌های تاریخی-فرهنگی یاد کرد. حضور مفاهیم فرهنگی، اجتماعی و دینی در گورستانها که بازتابی از سنت سکونت، آداب و رسوم جوامع انسانی است و آمیختگی این مفاهیم با عناصر تاریخی موجود در عرصه گورستانها، سبب شده تا بتوان گورستانها را در چهارچوب مناظر فرهنگی اصیل و تداوم یافته مورد بررسی قرار داد و پیام‌های متعددی از آن دریافت کرد.
ازدیگر منظر گورستانها عرصه‌های تدفینی سکونت‌گاه‌های تاریخی انسان‌هایی‌اندکه پیش از ما زیسته‌اند و در تعامل با محیط طبیعی و دیگر جوامع انسانی، محیط زیست طبیعی و مصنوع امروزی ما را پدید آورده‌اند. از این رو گورستانها روایت‌گر تاریخ شهر و سازندگان آن هستند. این عرصه‌های تاریخی، محملی برای اجتماع نشانهها و یادمان‌های نوشتاری و تصویری به شمار می‌روند و ازاین‌رو بیانگر رویکرد انسان‌های گذشته به مقوله فرهنگ، مذهب، دین، باورها و اعتقادات یک گروه ویا یک قوم هستند.
آمیختگی این مفاهیم با عناصرتاریخی موجود در عرصه گورستانها، سبب شده تا بتوان گورستانها را در چارچوب مناظر فرهنگی اصیل و تداوم یافته که حامل پیام‌های روشن و غیر قابل تغییر برای آیندگان هستند، مورد بررسی قرار داد. از طرف دیگر در نگرش سیستماتیک به شهر به مثابه یک سیستم، گورستانها جزء جدایی‌ناپذیر سکونت‌گاه‌های انسانی و آخرین حلقه از زیرسیستم‌هایی است که فرد در طول چرخه زیستی خود آن‌را تجربه می‌کند. وجود چنین ماهیتی سبب شده تا از گورستانها به‌عنوان «آخرین منظر» یاد شود. با همین نگرش آخرین منظر میتواند پیام دهنده و تاثیرگذار باشد.
پورناصرانی معتقد است: در دوران معاصر، ما با وجه دیگری از زندگی روزمره جامعه ایرانی مواجه‌ایم. وجه هویتی و بالا بردن طبقه اجتماعی ازطریق ظاهر سنگ قبور، رنگ، نوع خط آن، که کاملاً قابل مشاهده است. نوشتن شغل متوفی، نوع پوشش متوفی نیز برای هویت‌دهی بیشتر متوفی و بازماندگان نشان می‌دهد که این وجه از مسیر زندگی هم دارد برای خودش و هم برای انسان ایرانی، مسئله و معضل میشود. همچنین مالکیت این قبرها و سنگ‌شان، فردگرایی دوران معاصر در جامعه ایرانی را بیشتر نشان می‌دهد. به‌عبارتی تمامی نشانهها حاکی از تغییر سبک زندگی در میان افراد جامعه، و ورود هویت‌بخشیِ جدید، بالابردن طبقه اجتماعی و ساختن یک منزلت اجتماعی جدید است. سنگ قبر و تمامی نشانهها، بازنمایی کاملی است از تغییرات فرهنگ اجتماعی مردم از دهه هفتاد تا به امروز؛ تجمل‌گرایی، استفاده از خطوط درشتتر و سنگ‌هایی در ابعاد بزرگتر و همچنین تصاویر متوفی و استفاده از رنگ در سنگ‌نوشته‌ها و تصویر، تغییر سبک زندگی جامعه را نشان می‌دهد.
سنگ قبر؛ چینی یا نانو؟
آن‌هایی که کار و بارشان سنگ قبر است و در این کار استخوان ترکانده‌اند، برای صاحب عزا، پیشنهادهای مختلفی می‌دهند، پیشنهادهایی که نه با جیب او، بلکه با میزان چشم و هم‌چشمی با دیگران ارتباط مستقیم دارد. یک متخصص امر در این زمینه می‌گوید سنگ قبر داریم از 5 میلیون تا 60 میلیون تومان. سنگ‌های گرانیتی ایرانی، بسته به رنگ‌شان، گران‌تر و با دوام‌ترند، اما سنگ قبرهای چینی با قیمت مناسب و همین طور سنگ قبرهای نانو هم داریم که هم مقاوم هستند و هم نسبت به همه سنگ‌های دیگر ارزان‌تر. حالا به صاحب عزا بستگی دارد که چه سنگی با چه طرح و مدلی و با چه اندازه‌ای انتخاب کند. تمام این‌ها روی قیمت تاثیر دارد. هر چند که سازمان بهشت زهرا، از نصب سنگ قبرهای تجملاتی و بزرگ، جلوگیری می‌کند، اما کسی گوشش به این حرف‌ها بدهکار نیست. و سنگ قبرتراشی این روزها برای خودش تبدیل شده هم به یک «هنر» و هم به یک تجارت نان و آب‌دار که دلالی‌ها و واسطه‌گری‌های خاص خودش را هم دارد!
متغیرهای جدید در انتخاب سنگ قبر
یک پژوهش دانشگاهی، با توجه به ویژگی های فردی و اجتماعی، به نتایج جالب توجهی در زمینه انتخاب سنگ قبر، رسیده است. انتخاب سنگ قبر، ارتباط مستقیمی دارد با ارزش‌های فردی و نیز ارزش های اجتماعی.
ارزش‌های فردی ارزش‌هایی هستند که یک فرد به آن پایبند است و ممکن است از نظر فرد دیگری این عمل دارای ارزش نباشد. آنها اشیاء یا عقایدی هستند که به طور فردی مورد توجهند و در سطح کلی جامعه ارزش ندارند. ارزش‌های اجتماعی هم آن دسته از واقعیات و اموری است که نیاز مادی و معنوی افراد جامعه را برآورده می‌کند و برای یک‌گروه و یا یک طبقه مورد احترام و ارزشمند است. ارزش به معنای «تلقی خوب یا بد یک فرد از یک چیز» است. به عبارتی دیگر ارزش آن چیزی است که از نظر فرهنگی، خوب و مطلوب و مناسب، یا بد و غیر مطلوب و نامناسب تلقی میشود. ارزش‌ها بر رفتار افراد اثر می‌گذارند و به عنوان ضابطه‌ای برای ارزیابی اعمال دیگران مورد استفاده قرار می‌گیرند. معمولاً رابطه مستقیمی میان ارزش‌ها با نحوه عکس‌العمل جامعه وجود دارد. حالا با این تعاریف به متغیرهای نوین انتخاب سنگ قبر نگاه کنیم و بگذریم:
1. سنگ‌ها از سادگی در آمده و نوع سنگ تجملاتیتر شده است.
2. ابعاد سنگ‌ها بزرگتر
و جذاب‌تر شده است.
3. بیشتر از رنگ مشکی برای سنگ‌ها استفاده شده است.
4. برای بانوان از تصاویر استفاده شده است.
5. تصاویر استفاده شده از متوفی بر روی سنگ قبور بزرگتر شده است.
6. تصاویر آقایان در ابعاد بزرگتر حک شده است.
7. تصاویر متوفی در مورد آقایان در برخی موارد با کراوات حک شده است.
8. تصاویر متوفی در برخی موارد به صورت رنگی به کار برده شده است.
9. هنر خطاطی در نوشتن نام و به طور کلی متون سنگ نوشته‌ها بیشتر استفاده شده است.
10. از شعر نو در سنگ نوشته‌ها بیشتر استفاده شده است.
11. شغل و یا حرفه متوفی با ذکر پیشوند و یا تصویر مشخص شده است.
12. (م) مالکیت برای عنوان‌مادر و پدر در دهه دوم ذکر میشود یعنی روی سنگ قبر عنوان (مادرم) به جای مادر و ( پدرم) به جای پدر ذکر میشود.
13. رنگ در سنگ نوشته‌ها و تصاویر اضافه شده است.
14. استفاده از رنگ سبز و قرمز بیشتر دیده میشود.
15. در استفاده از نام ائمه و بزرگان مذهب شیعه نسبت به دهه اول کمتر دیده میشود.
دیدگاه تان را بنویسید