هزاران تن پیاز و هندوانه با هدررفت ۳ میلیون لیتر آب در خراسان معدوم شد؛
مشتی نمونه خروار از سوءمدیریت وزارت جهاد کشاورزی
ریحانه جولایی
کافی است سری به میوه‌فروشی‌های محله بزنید تا با قیمت‌های عجیب و غریبی مواجه شوید. در آستانه تابستان قیمت برخی میوه‌ها، تنها به دلیل نوبرانه بودنشان گران است. این گرانی اما شامل حال کشاورزان نمی‌شود و تمام سود آن یک راست به جیب واسطه‌ها می‌رود.
کشاورزان برای به دست آوردن پولی اندک میوه‌های خود را پیش از رسیدن، با قیمت‌های کم به واسطه‌ها می‌فروشند و از آن به بعد نوبت واسطه‌هاست تا سود کنند. برخی کشاورزان هم که تن به فروش محصولات به واسطه‌ها نمی‌دهند و ترجیحشان این است که خودشان به صورت مستقیم محصولات را در بازار عرضه کنند؛ در این زمان با مشکلی به نام هزینه حمل مواجه می‌شوند. در بعضی موارد این بالا بودن هزینه حمل یا نبود واسطه برای فروش محصولات باعث می‌شود کشاورزان محصولات رسیده و سالم خود را معدوم کنند. محصولاتی که علاوه بر زحمت و رسیدگی؛ آب زیادی هم صرف پرورش آنها شده است. در این میان یک سناریوی دیگر نیز وجود دارد و آن ارزان بودن برخی محصولات ازجمله هندوانه است. این محصول در برخی مناطق آن‌قدر ارزان خرید و فروش می‌شود که کشاورزان حتی رغبت نمی‌کنند آن را بفروشند یا برای فروشش هزینه حمل بدهند.
معدوم کردن محصولات کشاورزی و آبی که هدر می‌رود
معدوم کردن محصولات کشاورزی موضوع جدیدی نیست و حالا نوبت برخی کشاورزان خراسان است تا محصولات خود را معدوم کنند. تنها در یک قلم ۲۰ هزار تن پیاز و ۷ هزار تن هندوانه در کشور معدوم شده است. پیاز و هندوانه‌هایی که یا در مزارع رها و یا خوراک دام شده است.
آب نیست اما کشاورزان مجبور شده‌اند هزاران تن پیاز و هندوانه را معدوم کنند که به معنای هدررفت ۳ میلیون لیتر آب در کشور است. معادل مصرف ۱۰ سال یک خانوار در کشور. آن هم در سالی که کشور با بحران بی‌آبی مواجه است
آب نیست اما کشاورزان مجبور شده‌اند هزاران تن پیاز و هندوانه را معدوم کنند که به معنای هدررفت ۳ میلیون لیتر آب در کشور است. معادل مصرف ۱۰ سال یک خانوار در کشور. آن هم در سالی که کشور با بحران بی‌آبی مواجه است. عضو اتاق بازرگانی خراسان رضوی اما می‌گوید: همه این‌ها به بی‌برنامه بودن جهاد کشاورزی برمی‌گردد. اگرچه به گفته رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد این ۲۰ هزار تن تنها بخش کوچکی از پیازها و محصولات معدوم شده است. اما مسئله این است که این محصولات در سالی معدوم شده که ایران با شدیدترین بحران آب در نیم قرن اخیر مواجه است. اما برای تولید این محصولات معدوم شده چه میزان آب هدر داده‌ایم؟
برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید مشخص شود که چقدر محصول کشاورزی تولیدی معدوم شده است؟ محمدرضا حسینا، عضو اتاق بازرگانی خراسان رضوی می‌گوید: مشخص نیست که چه میزان محصول کشاورزی معدوم شده است. ما آمار دقیقی از این موضوع نداریم.
به طور دقیق مشخص نیست چند هزار تن از این محصولات هدررفت داشته، برخی می‌گویند بیش از ۲۰ هزار تن فقط پیاز معدوم شده است و بر اساس آمارها فقط حدود ۷ هزار تن هندوانه در مرز ترکیه معدوم شده است. بر این اساس آمار محصولات کشاورزی معدوم شده بیش از این است.
پیش‌تر نیز نایب رئیس اتحادیه بارفروشان گفته بود: هندوانه‌ها در جنوب کشور خوراک دام‌ها می‌شود. زیرا هندوانه امسال آن‌قدر ارزان است که در میدان‌های اصلی بار هندوانه روی دست فروشندگان مانده است. ازاین‌رو در همان مزرعه یا از بین رفت یا خوراک دام‌ها شد.
در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که میزان آب برای تولید این دو محصول چقدر است؟ به گفته محمدرضا حسینا، میزان آبی که برای هندوانه به صورت غرقابی مصرف می‌شود حدود ۲۸۰ لیتر برای هر کیلوگرم است. برای هر کیلوگرم پیاز نیز ۴۰ لیتر آب مصرف می‌شود. این در حالی است که کشور ما با بحران بی‌آبی مواجه است و مسئولیت این موضوع هم به عهده جهاد کشاورزی است که البته پاسخگو نیست.
اما مروری بر آمارها نشان می‌دهد که فقط بر اساس همین آمار محدود، بیش از ۳ میلیون لیتر آب هدررفته است. با توجه به اینکه سرانه مصرف آب در ایران حدود ۲۲۰ لیتر است می‌توان گفت معادل مصرف ۱۰ سال یک خانوار ۴ نفره آب هدر رفته است بدون آنکه هیچ صرفه و درآمد اقتصادی داشته باشد.
کشاورزان وجود دلالان را عامل کاهش قیمت خرید از سر زمین می‌دانند و می‌گویند سود کشاورزان برای فروش هندوانه به جیب دلالان می‌رود و همین موضوع سبب شده که کشاورزان له و معدوم کردن هندوانه را به فروش آن ترجیح دهند
لازم به ذکر است که آمار محصولات کشاورزی معدوم شده و میزان آبی که هدر رفته است، قطعاً بیش از این موارد است و برخی آن را با بخشی از آب ذخیره پشت سدها مقایسه می‌کنند. آمارهایی که نشان می‌دهد میزان هدررفت آب آن هم در این شرایط بسیار زیاد است.
اما تبعات این اقدام تنها به هدررفت آب ختم نمی‌شود. بحران آب سبب شده که برخی کشاورزان زمین و دام‌های خود را بفروشند و به شهر مهاجرت کنند که این مسئله خود مشکلات اقتصادی و اجتماعی دیگری ایجاد می‌کند.مسئله این است، درست زمانی که در یک‌گوشه کشور آب هدر می‌رود و محصولات تولید شده معدوم می‌شود؛ در گوشه دیگر برخی کشاورزان به دلیل نبود آب از کشت محصول منصرف می‌شوند.
دلالان کشاورزان را به نابودی کشاندند
چندی پیش هم کشاورزان استان فارس محصولات خود را به دلیل قیمت پایین خرید معدوم کردند. این محصولات عمدتاً هندوانه، گوجه فرنگی و فلفل دلمه‌ای بود و به دلیل کشت زیاد و قیمت بسیار پایین هنگام خرید ضرر و زیان زیادی به آنها وارد شد.
اما واسطه‌ها نقش مهمی در نابودی کشاورزی و حتی نابودی محصولات دارند. واسطه‌گران هندوانه را از سر زمین کشاورزی با قیمت بسیار پایین خریداری می‌کنند اما میان قیمت خرید از کشاورز با قیمت فروش تفاوت چند برابری وجود دارد. این موضوع سبب شده است که بسیاری از کشاورزان حاضر به فروش محصولاتی مانند هندوانه نشوند و ترجیح بدهند که آن را معدوم کنند.
بسیاری کشاورزان از تفاوت قیمت خرید تا فروش محصولات در بازار گلایه می‌کنند. برای مثال همین هندوانه که اخیراً در حجم زیادی معدوم شده است در بازار قیمت متفاوتی دارد.
بر اساس گفته‌های کشاورزان تفاوت قیمت خرید تا فروش این محصول بیش از ۵ برابر است و عملاً هیچ سودی برای کشاورز ندارد و در شرایطی ضرر هم دارد. کشت این محصول در برخی موارد باعث ضرر دیدن کشاورزان می‌شود و حتی پول هزینه‌های آبیاری، سم و کارگران را هم به آنها باز نمی‌گرداند. در بسیاری از نقاط کشور کشاورزان روزانه ظرفیت فروش بیش از یک تن هندوانه از مزرعه خود را دارند اما به دلیل اینکه قیمت خرید خیلی پایین است حاضر می‌شوند هندوانه را رها کند اما با قیمت پایین نفروشند.
کشاورزان وجود دلالان را عامل کاهش قیمت خرید از سر زمین می‌داند می‌گویند سود کشاورزان برای فروش هندوانه به جیب دلالان می‌رود و همین موضوع سبب شده که کشاورزان له کردن و معدوم کردن هندوانه را به فروش آن ترجیح دهند.
بی‌کفایتی جهاد کشاورزی دلیل دور ریخته شدن محصولات
از سوی دیگر بسیاری از استان‌ها به دلیل کمبود بارش و خشکسالی نتوانسته‌اند کشاورزی قابل قبولی داشته باشند. در سال آبی جاری استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان از مناطقی بودند که کاهش شدید ریزش‌های آسمانی داشتند. احد وظیفه، رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران و خشکسالی سازمان هواشناسی پیش‌تر در این مورد گفته بود: استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان کاهش ۹۰ درصدی در بارندگی داشتند.
همچنین بسیاری از شهرهای جنوبی با مشکل حمل‌ونقل مواجه هستند. بیشتر ماشین‌هایی که محصولات کشاورزی را حمل می‌کنند در استان‌های مرکزی تردد دارند و برای استان‌های جنوبی کار کمی سخت می‌شود. مضاف بر این ماشین‌های حمل بار کرایه‌های زیادی را از کشاورزان جنوبی و جنوب شرقی کشور دریافت می‌کنند و این موضوع هم باعث می‌شود تا آنها عطای فروش و سود محصولات را به لقایش ببخشند.
در آخر اما سؤالی که ایجاد می‌شود این است که چرا وقتی یک محصول سود و خواهان ندارد کشاورزان آن را کشت می‌کنند؟ پاسخ به بی‌برنامه بودن وزارت جهاد کشاورزی برمی‌گردد. جهاد کشاورزی باید از مصرف داخلی محصولات و صادرات آن برآورد داشته باشد سپس از طریق اداره‌های جهاد کشاورزی استان‌ها برای میزان کشت مناطق برنامه بدهد. این معضلی است که هر سال با آن مواجه هستیم و هر بار یک محصول هدر می‌رود.
اما مسئله این است که مشکل از هر نهاد و هر بخشی که باشد، خشکسالی امسال و سال‌های گذشته مشکلات بسیاری را ایجاد کرده است. در یک سو آب هست و خریدار نیست و در بخش دیگر آب نیست و کشاورزان بیکار شده‌اند. گویا بحران مدیریت به گونه‌ای است که همه جا با بحران مواجه‌اند، یکی بحران کمبود آب و نبود محصول و جای دیگر بحران نبود مشتری و اضافه محصول.
دیدگاه تان را بنویسید