مروری بر وضعیت جنگل‌های کشور به بهانه روز درختکاری
۹۹، برای درختان هم سال سختی بود
سعیده علیپور
دیروز روز درختکاری بود، آن هم در سالی که جنگل‌های کشور یکی از فجیع‌ترین شرایط خود را سپری کرد. از آتش‌سوزی‌های پی‌درپی در دامنه‌های زاگرس و جنگل‌های هیرکانی گرفته تا قطع پی در پی درختان به بهانه توسعه صنعتی و تجارت. روندی که سال‌هاست آغاز شده اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر سرعت بالاتری به خود گرفته و زمینه‌های نگرانی فعالان محیط زیست در کشور را به وجود آورده است.
می‌گویند جنگل‌ها به عنوان یک اکوسیستم حیاتی، نقش مهم و تأثیرگذاری بر زندگی بشر دارند و از نظر تنوع زیستی، پناهگاه ۸۰درصد از گونههای گیاهی و جانوری کره زمین هستند. این در حالی است که معیشت ۲۵درصد از جمعیت جهان به همین اکوسیستمهای جنگلی وابسته است و سلامت و امنیت غذایی بخش قابلتوجهی از جوامع بشری را بهصورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال نگاهی به وضعیت این اکوسیستم که نسبت به مساحت ایران وسعت چندانی ندارد نشان می‌دهد، حال این ریه‌های سبز در کشور ما خوب نیست.
بر اساس گزارش فائو در حال حاضر وسعت جنگل‌ها در ایران حدود ۱۴ میلیون و ۳۱۹ هزار هکتار است، که اغلب آن در حاشیه دریای خزر و دامنه زاگرس قرار داد. هر چند به گفته کارشناسان در هر ثانیه 360مترمربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب می‌شود؛ که این بدان معناست سالانه 1.5درصد و در هر پنج سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران نابود می‌شود. بدین‌ترتیب اگر روند تخریب با سرعت فعلی ادامه یابد، تا سال1460 اثری از جنگل‌های امروزی کشور باقی نمی‌ماند.
عوامل تخریب جنگل‌ها در کشور
در سراسر دنیا تخریب جنگل‌ها به دلایل مختلفی از جمله سدسازی، ساخت راه، فعالیت‌های عمرانی، آتش‌سوزی و قاچاق چوب رخ می‌دهد، مواردی که با گرم تر شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی بیشتر هم شده و در نتیجه عمردرختان در سراسر دنیا را کمتر کرده است به طوری که در سال‌های اخیر شاهد آتش‌سوزی‌های عظیم گسترده در سراسر دنیا بوده‌ایم. در ایران نیز با وجود سطح اندک جنگل‌ها حفاظت از آنها چنان نبوده تا از میزان آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های کشور کم کند. به طوری که خبر آتش گرفتن جنگل‌های ایران، هیچ ماه و سالی نبوده که به گوش نرسد.
وضعیت ناپایدار جنگل‌های هیرکانی
شاید به جرات بتوان گفت امسال در کمتر هفته ای از سال خبری از آتش‌سوزی در جنگل بخش‌های مختلف کشور شنیده نشد. اوج این اخبار شاید در روزهای پایانی بهار بود. آتش‌سوزی‌های گسترده در دامنه جنوبی زاگرس که علاوه بر نابودی سطح زیادی از جنگل‌های بلوط، به مرگ حیوانات زیادی نیز انجامید. این در حالی بود که در شمال کشور هم وضعیت بهتر نبود. تنها در استان گلستان، به گفته عبدالرحیم لطفی، سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در دی ماه گذشته ۱۱۱ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌های این استان به وقوع پیوست و این آتش‌سوزی‌ها ۱۰۳ هکتار از جنگل‌های پهن‌برگ گلستان را از بین برده است. این وضعیت نه تنها در استان گلستان بلکه در دو استان دیگر واقع در پهنه جنگل‌های هیرکانی هم رخ داده است. جنگل‌هایی که در ۱۴ تیرماه ۱۳۹۸ به عنوان بیست و چهارمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسید و با دو میلیون هکتار وسعت، بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی، ۴۴ درصد آوندداران، ۵۸ گونه پرنده، ۵۸ گونه پستاندار از جمله پلنگ ایرانی را در خود جای داده است.
مسعود مولانا، عضو شورای هماهنگی محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور می‌گوید: «از سه میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار مساحت جنگل‌های شمال کشور اکنون تنها یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار آن باقی‌مانده که ۹۰ درصد آن نیز از حالت پایدار خارج شده است».
دلایل عمدی تخریب جنگل‌ها
سازمان‌های دولتی خطای انسانی غیرعمد، سهل‌انگاری و شرایط آب و هوایی گرم را از دلایل مهم آتش‌سوزی عنوان کردند. اما فعالان محیط زیست و محلیان می‌گویند علت آتش‌سوزی‌ها دلایل دیگری هم دارد که از جمله آن نظارت ناکافی و قاچاق چوب و اعمال قوانین بدن فرهنگ سازی است.
حسن شمسی، کارشناس و فعال محیط زیست معتقد است: «دلیل اول نابودی جنگل‌ها، آتش زدن قاچاقچیان چوب است که برای آسان کردن روند گریز و دستگیر نشدنشان از سوی محیط‌بانان دست به این اقدام می‌زنند تا با سرگرم کردن نیروهای محیط‌بانی اقدام به فرار کنند و اگر خواستند در نقطه‌ای دیگر تخلف کنند با خیال راحت به کارشان ادامه دهند». او دلیل دیگر وقوع آتش‌سوزی‌ها در این مناطق را قانون تنفس جنگل‌های شمال کشور می‌داند. طرحی که به موجب آن قطع درختان حتی برای محلیان ممنوع است و همین موضوع از سوی بومیان منطقه واکنش‌های منفی زیادی داشته است و برخی از آنها را به اقدامات تخریبی واداشته است. از سوی دیگر بالا رفتن قیمت چون نیز انگیزه قاچاقچیان برای نابودی درختان را افزایش داده است.
او می‌گوید: «دولت باید با ورود به مسائل زیست‌محیطی کشور، تفکر دوستی با طبیعت را در بین بومی‌نشینان اطراف جنگل رواج دهد، چراکه این آتش‌سوزی‌ها تنها جنگل‌ها را از بین نمی‌برد بلکه به فقر جوامع محلی نیز دامن می‌زند و معیشت شهروندان نیز وابسته به این جنگل‌ها و مراتع است».
یک کارشناس: «دلیل اول نابودی جنگل‌ها، آتش زدن قاچاقچیان چوب است که برای آسان کردن روند گریز و دستگیر نشدنشان از سوی محیط‌بانان دست به این اقدام می‌زنند»
کاهش هزینه قطع درختان زاگرس!
با وجود همه این هجمه‌ها به درختان کشور در ماه گذشته هم هیأت وزیران عوارض بهره‌برداری از چوب جنگلی را نسبت به سال گذشته ۵درصد کاهش داد. موضوعی که به عقیده کارشناسان روند تخریب جنگل‌ها را گسترش می‌دهد. در روزهای پایانی بهمن، هیأت وزیران، قانونی را اصلاح کرد که 53سال از آن می‌گذرد. قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25مرداد 1346 هنوز به‌عنوان قانون اصلی در عرصه‌های طبیعی کشور اجرا می‌شود و تعرفه‌های اندک آن برای بهره‌برداران، چراغ سبز بهره‌برداری از جنگل‌ها‌ست.
این قانون در حالی اصلاح می‌شود که طرح تنفس جنگل و ممنوعیت برداشت چوب شکسته و افتاده در جنگل‌های شمال همچنان درحال اجراست. اگرچه در خلال این طرح‌های مهم همچنان پای قاچاقچیان از جنگل‌های شمالی قطع نشده، اما ارزان‌تر‌شدن نرخ بهره‌برداری از جنگل برای اراضی طبیعی زاگرسی نیز یک تهدید بالقوه محسوب می‌شود.
به گفته کارشناسان در هر ثانیه 360مترمربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب می‌شود؛ به عبارتی سالانه 1.5درصد و در هر پنج سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران در معرض نابودی مطلق قرار می‌گیرد
کمبود امکانات برای نظارت بر جنگل‌ها
در حالی که دست‌اندازی به اراضی جنگلی، تغییر کاربری اراضی، وقوع آتش‌سوزی، چرای بی‌رویه دام، رونق ویلاسازی در عرصه‌های جنگلی، توسعه و بهسازی راه‌ها و قطع غیرمجاز درختان ازجمله تهدیدات فراروی جنگل‌های کشور است، برخی می‌گویند نبود بالگرد و هواپیماهای مخصوص آب‌پاش و همچنین نبود مراکز رصد در برخی از استان‌ها از دلایلی است که اطفای حریق را در کشور با مشکل مواجه کرده است.
جنگل‌های حرا در آستانه مرگ
در این میان تخریب محیط زیست به بهانه راه‌اندازی پروژه‌های صنعتی و توسعه در جوامع محلی در حالی رخ می‌دهد که ساکنان این مناطق اجرای این طرح‌ها را نه در راستای توسعه منطقه خود که بیشتر برای کسب سود و درآمدزایی متولیان پروژه‌ها می‌دانند. پروژه پرورش لارو میگو در تالاب بردستان بندر دیر نیز یکی از همین پروژه‌هاست که پا بر گلوی درختان حرای این منطقه گذاشته است.
جانمایی نامناسب یک مزرعه تکثیر لارو میگو در کنار خور بردستان دیر، واقع شده در جنوب شرقی بندر دیر در استان بوشهر این روزها باعث اعتراض حامیان محیط زیست شده و مدت‌هاست که این گروه‌ها نسبت به آثار سوء اجرای این پروژه بر محیط زیست بندر دیر هشدار می‌دهند. ازجمله این آثار مخرب می‌توان به از بین رفتن آن بخش از جنگل‌های حرا اشاره کرد که در این منطقه واقع شده‌اند.
تعریض جاده به قیمت قطع هزاران درخت بلوط هزار ساله
در کنار این خبر، خبرهایی ازاز مهم ترین رویشگاه‌های زاگرسی و زیستگاه‌های حیات وحش هزاران درخت بلوط هزار ساله به گوش می‌رسد که به بهانه تعریض جاده در حال قطع شدن هستند. این روزها خبرها و عکس‌های تلخی از قطع شدن هزاران درخت بلوط هزار ساله برای تعریض جاده و احداث تونل در منطقه دنا منتشر می‌شود. علی نادری کارشناس محیط زیست درباره این اتفاق در منطقه دنا به باشگاه خبرنگاران می‌گوید:«متاسفانه قرار است به بهانه از بین رفتن نزدیک به 5 هزار درخت بلوط آن هم فقط در گام اول، فضای گردشگری ایجاد کنند تا گردشگران بیشتری به سمت دنا روانه شوند و منبع کسب درآمدی باشد».
نادری ادامه داد: «پیمانکار جاده یاسوج وعده کاشت نهال‌های بلوط را بجای درخت‌های هزارساله می‌دهد، وعده‌ای که مزاحی بیش نیست. چرا که رشد درخت‌های بلوط بسیار کند و عمرشان طولانی است». هر چند مسئولان دولتی حوزه محیط زیست، از سالانه حدود ۱۱ هزار ۸۰۰ هکتار جنگل‌کاری در کشور می‌گویند، اما با استناد به همین آمار باز هم نسبت کاشت درخت به تخریب‌ها ۲۰۰ هکتار کمتر است. اختلافی که فعالان محیط زیست رقم آن را بسیار بالاتر از آنچه به صورت رسمی اعلام می‌شود، می‌دانند.
دیدگاه تان را بنویسید