شهرداری‌ها مقصرند یا تغییرات اقلیمی؟

سعیده علیپور

در روزهای اخیر و به دنبال ورود موج بارندگی به قسمت‌های مختلف کشور شبکه‌های اجتماعی از تصاویری آبگرفتگی منازل و اعتراض ساکنان برخی شهرهای جنوبی کشور پر شد. آب چنان برخی از این شهرها را فرا گرفته بود که خودروها در خیابان‌ها در آب فرو رفته و وسایل منازل در زیر آب مدفون شده بود. این آبگرفتگی در برخی از مناطق به حدی بود که برخی ساکنان را مجبور به ترک خانه‌هایشان کرد.

مهدی ولی‌پور، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر دیروز اعلام کرد که در 72 ساعت اخیر ۸ استان دچار سیل و آبگرفتگی شدند. به گفته او، پس از وقوع سیل به ۵١ شهر، روستا و مناطق عشایرنشین در هشت استان ایلام، بوشهر، خوزستان، فارس، قزوین، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان و لرستان امدادرسانی شده است.

دلیل آبگرفتگی‌ها

در این میان شهر اهواز تنها پس از ۳۰ میلی متر بارش به زیر آب رفت و برخی مسیرهای ارتباطی آن مسدود شد. شدت این آبگرفتگی‌ها به حدی بود که دیروز، غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان اعلام کرد که با توجه به شرایط آبگرفتگی معابر، تمامی ادارات و بانک‌های شهر اهواز و شهرستان‌های ماهشهر و کارون تعطیل است.

در حالی که میزان بارش گزارش شده در این منطقه به نسبت بسیاری دیگر از نقاط جهان و حتی کشور چندان زیاد نیست، اما چند سالی است که در پی تغییرات اقلیمی و افزایش باران‌های ناگهانی، شاهد بروز سیلاب در معابر شهرهای مختلف استان‌های جنوبی کشور، مخصوصا خوزستان هستیم که اغلب ناشی از بالا آمدن پساب‌های شهری است.

در حالی که طی این سال‌ها مردم همواره به مسئولان استانی و شهری در این خصوص اعتراض کرده‌اند و کارشناسان نیز فقدان سیستم پیشرفته فاضلاب شهری را دلیل بروز این مشکل می‌دانند، اما همچنان ساکنان مناطق جنوبی شهر اهواز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند.

 آخرین وضعیت شهرهای جنوبی

امید بن‌عباس، مدیرکل مدیریت بحران خوزستان ضمن بیان اینکه خسارت‌های ناشی از این آبگرفتگی، تا 72 ساعت آینده بررسی می‌شود، در مورد آخرین وضعیت مناطق متاثر از بارندگی در استان خوزستان، گفت: «آبگرفتگی در شهرستان‌های اهواز، ماهشهر، امیدیه و رامشیر رخ داده است که عبور و مرور را مختل کرده بود. جاده‌های دسترسی به روستاها نیز به صورت موقت مسدود شدند اما در حال حاضر جاده‌ای از شریان‌های اصلی استان مسدود نیست».

وی با اشاره به آبگرفتگی شهر چمران و بندر امام در شهرستان ماهشهر، افزود: «در حال حاضر وضعیت آبگرفتگی در شهر چمران نسبت به بندر امام(ره) بهتر است و بخش زیادی از آب از شهر چمران خارج شده است. تجهیزات مورد نیاز توسط شرکت ملی حفاری و دستگاه‌های اجرایی در اختیار این شهر قرار گرفت تا آب با سرعت تخلیه شود.همچنین به جز منطقه ۶ و ۸ و بخشی از منطقه ۴، در سایر نقاط شهر اهواز مورد خاصی از آبگرفتگی در معابر اصلی نداریم و در سایر نقاط تنها آبگرفتگی کاسه‌ای وجود دارد».

 اهواز خط مقدم آبگرفتگی

در حالی که بیشترین میزان بارندگی از در روزهای گذشته در ماهشهر با ۱۶۱ میلیمتر و رامشیر با ۱۱۸ میلیمتر بارندگی گزارش شده است. اما علاوه بر این دو شهر، اهواز، کارون، آبادان، خرمشهر، شادگان، رامهرمز، رامشیر، ماهشهر و ایذه شاهد آبگرفتگی شدید بودند که واکنش کاربران فضای مجازی و انتقاد شهروندان را نیز در پی داشته است. این آبگرفتگی در حالی بود که مشابه آن، آذر ماه پارسال تکرار شده بود. در این شهر گزارش‌ها از آبگرفتگی محله‌های خشایار، فرحانی، کیان، کوی انقلاب، باغ شیخ، کیانپارس، کوی فرهنگیان، کوی ملت، زیتون کارمندی، کیان‌آباد، باهنر، پاداد و بسیاری دیگر از معابر شهری حکایت دارد. همچنین بخشی از کوت عبدالله و شهرک بسیج نیز در بارندگی اخیر دچار آبگرفتگی شده است.

 نبود شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی

مُسکن تعطیلی و ورود نیروهای جهادی برای نجات مردم گرفتار در سیل نسخه‌ای است که هر ساله مسئولان برای حل مسئله آب‌های سطحی خوزستان تجویز و درمان قطعی را به سال بعد و نداشتن اعتبارات گره می‌زنند. در این باره یدالله مهرعلیزاده، سرپرست پژوهشکده مطالعات شهری و منطقه‌ای دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید: «موضوع آب‌های سطحی از مسایلی است که همواره در شهر اهواز موجبات بروز مشکلاتی برای شهروندان و فعالیت‌های شهری شده است. دستاورد چنین بی‌توجهی میلیاردها تومان خسارت مادی و همچنین فشارهای روحی و روانی و اجتماعی و فرهنگی به مردم اهواز است و اهمال کاری که متاسفانه موجب تیره و تار شدن چهره شهر اهواز و استان خوزستان در افکار مردم و در سطح ملی شده است».

در حالی که بیشترین میزان بارندگی از در روزهای گذشته در ماهشهر با ۱۶۱ میلیمتر و رامشیر با ۱۱۸ میلیمتر گزارش شده است،  علاوه بر این دو شهر؛ اهواز، کارون، آبادان، خرمشهر، شادگان، رامهرمز، رامشیر، ماهشهر و ایذه نیز شاهد آبگرفتگی شدید بودند

او با اشاره به تدوین برنامه دوم توسعه شهرداری اهواز با بهره‌گیری از افراد متخصص گفت: «به دلیل به حاشیه رفتن برنامه، شهرداری اهواز نتوانسته است از این ظرفیت قبل از بروز بحران بهره‌برداری لازم را به عمل آورد. این در حالی است که دانشگاه شهید چمران و پژوهشگاه مطالعات برنامه‌ریزی شهری منطقه‌ای که اساسا برای ساماندهی به مسایل شهرداری اهواز و دیگر شهرداری‌های استان خوزستان تاسیس شده است، بارها آمادگی خود را برای همکاری با این بحران شهری به مسئولان مربوطه اعلام کرده است».

 تعطیلی پروژه‌های  آب و فاضلاب اهواز

در حالی که این روزها مردم با گرانی، بیکاری، فقر و تحریم و همچنین شیوع بیماری کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند، قطعا به زیر آب رفتن بخشی از سرمایه‌های مردمان جنوب کشور زخمی مکرر بر تن آنهاست. در همین باره مجتبی یوسفی، نماینده مردم اهواز و باوی درباره سیل استان اهواز و پسماند فاضلاب این شهر که مشکلات فراوانی را برای ساکنان این شهر و شهرستان‌های اطرافش به وجود آورده است به ایلنا گفت: «بارها تذکر دادیم مردم استان خوزستان و حوزه انتخابیه اهواز از مشکلات زیر ساختی به طور جد در مشکل هستند».

او ادامه داد: «مشکلاتی که امروز مردم اهواز در بخش آب و فاضلاب با آن رو به رو هستند مربوط به عدم انجام اقداماتی است که باید در سنوات گذشته انجام می‌شد. حدود ۳ ماه پیش تذکری را در سطح ملی درباره وضعیت استان خوزستان و اهواز دادم مبنی بر این که الویت‌بندی کارها باید مطابق نیاز مردم صورت گیرد چرا که منابع محدود، و نیازها نامحدود است».

یوسفی یادآور شد: «بسیار تلاش شد و اعتباراتی را در سطح ملی جذب کردیم تا مشکلات مردم خوزستان و اهواز برطرف شود و بنا بود در گذشته مساله فاضلاب اهواز خاتمه پیدا کند اما این اتفاق نیفتاد. امروز مشاهده می‌کنیم مردم خوزستان و اهواز در بحث زیر ساخت‌ها دچار مشکلات جدی هستند، در ایامی با سیل و آب گرفتی و در ایامی دیگر با گرد و غبار دست و پنجه نرم می‌کنند». وی با بیان این‌که سوء مدیریت و عدم اولویت‌بندی باعث مشکلاتی برای مردم اهواز و خوزستان شده است، اظهار داشت: «منابعی به شهرداری‌های استان آمد اما درست مدیریت نشد.

آب‌های سطحی از مسایلی است که همواره در شهر اهواز موجب بروز مشکلاتی برای شهروندان و فعالیت‌های شهری شده است و خسارت مادی و همچنین فشارهای روحی و روانی به مردم وارد آورده است

جمع‌آوری آب‌های سطحی وظیفه شهرداری اهواز است و این کار باید انجام می‌شد اما متاسفانه پروژه‌ها از سال‌های گذشته تعطیل شد و به سمت کارهای غیرضروری رفت. اگر برای نیازهای اصلی مردم که یکی از آن‌ها احداث جمع آوری شبکه آب‌های سطحی است، منابع نداریم؛ به سمت کارهای غیر ضرور هم نباید برویم. واقعا دردآور است که در این گرانی‌های لجام گسیخته، اموال مردم با یک بارندگی زیر آب برود. چه کسی پاسخگوی این درد مردم است؟ حالا به آنها بگویم برایتان نورپردازی و آب نماهای میلیاردی احداث کردیم؟».

تغییرات اقلیمی

اما در کنار انتقادهایی که متوجه مدیریت شهری می‌شود. برخی نیز تغییرات اقلیمی را در تشدید این مشکلات بی تاثیر نمی‌دانند. مصطفی بهزادفر، عضو هیأت علمی دانشگاه علم وصنعت ایران می‌گوید: «بخشی از مشکلات ناشی از آبگرفتگی در شهرهای کشور به سازوکارهای اقلیمی باز می‌گردد. به طور مثال در اقلیم مدیترانه‌ای همیشه جریان طبیعی بارندگی متعادل بوده و قابل پیش‌بینی است. از طرفی شدت و ضعف هم ندارد. اما در اقلیم‌های استوایی و گرم و خشک جریان‌های جوی افراط و تفریطی بوده و هست. در اقلیم‌های گرم و خشک بارش‌ها گاهی به صورت رگبار می‌شود و چون زمین خشک بوده و پوشش گیاهی مناسبی وجود ندارد این باران‌ها موجب سیل و در نهایت تخریب می‌شوند. اقلیم کشور ما نیز به جزو بخش‌های شمالی گرم و خشک است.

گاهی بارش‌هایی پیش‌بینی نشده‌ای داریم که منجر به پدیده آبگرفتگی در معابر و جاری شدن آب در خیابان‌ها می‌شود. این در حالی است که در سالهای اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی شاهد تغییراتی در بارش هم هستیم که شاید عمده ترین جنبه بیرونی آن سیل‌های گاه به گاهی است که شهرها و روستاهای مختلف کشور را دربرمی‌گیرد.».