رئیس شورای شهر: دو سال است از وضعیت هشدار عبور کرده‌ایم
حکایت ناوگان اتوبوس‌های خسته و فرسوده تهران
سعیده علیپور
سال‌هاست که پایتخت‌نشینان از شنیدن واژه «حمل و نقل عمومی» بوی دود در مشام‌شان می‌پیچد و احساس فشردگی در فضایی تنگ آزارشان می‌دهد.
اما این روزها که در آغاز فصل پاییز و شروع آلودگی‌های شدید در تهران و البته اوج‌گیری‌های چندباره ویروس کرونا هستیم، این دلنگرانی‌ها هم کمی رنگ و بویی جدی‌تر به خود گرفته است.
دیروز محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران اما این نگرانی را تشدید کرد. او از وضعیت ناخوش سیستم حمل و نقل تهران سخن گفت و اعلام کرد که حدود دو سال است که از وضعیت هشدار عبور کرده‌ایم.
هاشمی حتی گفت که سیستم حمل و نقل عمومی تهران در آستانه فروپاشی است؛ چراکه علاوه بر کمبود ۵۰ درصدی، بیش از ۸۰ درصد اتوبوس‌های تهران هم فرسوده است.
هشدار او البته جدید نبود. این نکته را چندی پیش، محمود ترفع، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوس تهران هم با محافظه کاری بیشتری عنوان کرده و گفته بود: «در صورت ادامه روند موجود و عدم نوسازی ناوگان، اتوبوس‌های تهران حداکثر تا ۶ سال دیگر دوام می‌آورند و تا آن زمان ۱۰۰ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده و از رده خارج می‌شوند». گرچه بعضی از کارشناسان شهری این ارقام او را خوشبینانه اعلام کرده و معتقدند، همین حالا هم بیشتر اتوبوس‌ها از رده خارج است و به زور در شهر سرپا نگه داشته می‌شوند؛ هر چند این سرپایی، به قیمت تزریق چند برابری دود اگزوز این خودروها به هوای شهر و در نهایت به حلق شهروندان تمام می‌شود.
نگاهی به آمار خرابی ماهانه ناوگان اتوبوسرانی تهران هم شاهد این مدعاست. براساس گزارش‌های اسن سازمان، خرابی ماهانه اتوبوس‌های شهری تهران حدود ۱۳ هزار و ۷۰۰ مورد است. این در حالی است که این عدد فراوانی تجمیعی در طول یک ماه بوده؛ به طوری که در بعضی موارد یک دستگاه اتوبوس تا ۶ بار خرابی در ماه دارد.
قانون چه می‌گوید؟
بر اساس ماده ۸ قانون هوای پاک، میانگین سن اتوبوس‌های دیزل ۱۰ سال و اتوبوس‌های گازسوز ۱۲ سال است در صورتی که در حال حاضر متوسط عمر ناوگان اتوبوسرانی تهران از سن فرسودگی فراتر رفته و 12.4 سال است.
بنا بر اعلام رئیس شورای شهر؛ «تهران بجای ۹هزار دستگاه اتوبوس در حدود ۵۵۰۰ دستگاه اتوبوس فعال دارد». این در حالی است که از سال ۸۹ تاکنون، یعنی در ده سال گذشته حتی یک دستگاه اتوبوس نیز از سوی دولت به پایتخت تحویل داده نشده است.
طبق قانون دولت موظف است تا ۸۲.۵ درصد هزینه نوسازی اتوبوس‌های شهری را بپردازد و باقی هزینه نیز با شهرداری است. رقمی که گفته می‌شود در دولت‌های دهم، یازدهم و دوازدهم هنوز به تهران نرسیده است.
اما پیمان سنندجی، مدیر عامل قبلی این سازمان در تابستان سال گذشته یعنی، چند ماه قبل از برکناریش از این سمت درباره آخرین وضعیت نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و کمک دولت در این زمینه گفته بود: « دولت در مصوبه‌ای مبلغ تخصیصی برای نوسازی اتوبوس‌های شهری را از 80هزار دلار به 142هزار دلار افزایش داده است». رقمی که روی کاغذ ماند و بحران‌های بعدی چون تحریم و کرونا هیچ گاه اجازه نداد، محقق شود.
تهران در چند راهی قوانین
شهر تهران ۲۴۰ خط اتوبوسرانی عادی و ۱۰ خط بی‌آرتی فعال دارد، این در حالی است که همین تعداد نیز برای شهری با وسعت و جمعیت تهران کم بوده و بسیاری از مناطق این شهر از دسترسی به یک سیستم حمل و نقل امن محروم هستند و سیاست گذاران شهری بایدفکری به حال توسعه آن کنند.
در این میان دو برنامه بالادستی برای اتوبوس‌های تهران وجود دارد؛ نخست برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری است که طبق آن باید ۹ هزار اتوبوس در تهران تردد کنند و دوم برنامه جامع حمل‌ونقل تهران است که در افق ۱۴۰۲ این شهر باید ۱۱ هزار اتوبوس داشته باشد. برنامه‌هایی که در هر دو فاز عملا متوقف شده و نه تنها خبری از زیاد شدن این میزان نیست که هر روز شاهد کم شدن از شمار این قافله نیز هستیم.
هر چند مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی، سهم اتوبوس‌ها را در آلودگی هوای تهران تنها 5 درصد می‌داند، اما کارشناسان معتقدند، سهم آلودگی با فرسودگی هر چه بیشتر اتوبوس‌های شهری در سال‌های اخیر بیشتر شده است
کجای کار می‌لنگد؟
البته این مشکل تنها مختص اتوبوس‌ها نیست، محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران گفته بود: «در طول سه سال اخیر حتی یک کیلومتر مترو در پایتخت ساخته نشده و در طول هفت سال گذشته نیز حتی یک دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت اضافه نشده است.»
به گفته او «دستگاه‌های حفار مدرنی که برای کندن تونل‌های مترو و ساخت سازه تونل در دوره گذشته از سوی خودم تامین و به کشور وارد شده بود، الان سه سال است که بیکار افتاده و در این سه سال حتی یک کیلومتر مترو در تهران ساخته نشده است. در حالی‌که اصولا ساخت تونل مترو بسیار کم‌هزینه است و مشکل مالی یا اجرایی ندارد».
در این بین، وضع اتوبوس‌های تهران هم دست کمی از بحران مترو ندارد. هاشمی یادآور شده است: «در هفت سال سپری‌شده از این دولت، حتی یک اتوبوس هم به تهران تحویل داده نشده است. عمر اتوبوس‌های شرکت واحد در این دولت از پنج سال به 11 سال افزایش پیدا کرده و تعداد آنها از حدود هفت هزار به پنج هزار دستگاه کاهش پیدا کرده است. به همین خاطر حجم مسافر جابه‌جا‌شده با اتوبوس در تهران به دو میلیون نفر رسیده است و وسایل نقلیه شخصی عمدتا جایگزین آن شده‌اند.»
آیا تحریم‌ها مقصرند؟
عوامل متعددی وجود دارد که باعث شده است حمل و نقل عمومی پایتخت در بدترین دوران خود به سر ببرد. رئیس شورای شهر تهران، ریشه بخشی از این مشکلات را تحریم و چالش‌های مالی دولت دانسته است.
به اعتقاد هاشمی، «بخشی از این مشکل در توجه نداشتن ویژه و اهمیت‌ندادن مسئولان دولتی به نوسازی حمل‌ونقل عمومی بازمی‌گردد. در کشورهای توسعه‌یافته از سوخت‌های فسیلی مالیات می‌گیرند و در سیستم حمل‌ونقل عمومی هزینه می‌کنند، اما در کشور ما به سوخت‌های فسیلی یارانه می‌دهند و به سیستم حمل‌ونقل عمومی کمک نمی‌کنند. بخش دیگر مشکل به ضعف پیگیری در شهرداری برمی‌گردد، اما شرایط فعلی کشور و بحران تحریم‌ها و کرونا نیز در فرعی‌شدن مساله مترو برای مسئولان موثر بوده است.»
درخواست از صندوق توسعه ملی
اما بحران حمل و نقل و کمبود نقدینگی برای حل این مشکل تا حدی بود که کمتر از یک ماه پیش شهردار تهران در نامه‌ای به رهبری درخواست کرد که منابع مالی خرید اتوبوس و واگن مترو از محل بازگشت منابع صندوق توسعه ملی پرداخت شود.
در بخشی از این درخواست با اشاره به کمبود‌های شدید در بخش حمل و نقل عمومی تهران، آمده بود:« شهرداری تهران به منظور رفع بخشی از معضلات،در نظر دارد نسبت به خرید 1000 دستگاه اتوبوس به مبلغ 30 هزار میلیارد ریال و 210 دستگاه واگن مترو به مبلغ 50 هزار میلیارد ریال اقدام کند، بنابراین با توجه به محدودیت‌های مضاعف مالی ناشی از شیوع بیماری کرونا و عدم امکان تامین منابع مالی از سوی این شهرداری، خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به اخذ مجوز استفاده از بازگشت منابع صندوق توسعه ملی برای تامین مالی خرید اتوبوس‌ها و واگن‌های مذکور به مبلغ 80 هزار میلیارد ریال اقدام لازم مبذول نمایند». نامه‌ای که بر اساس آخرین پیگیری‌ها هنوز پاسخی به آن داده نشده است.
به اعتقاد کارشناسان همین حالا هم بیشتر اتوبوس‌ها به زور در شهر سرپا نگه داشته می‌شوند؛ هر چند این سرپایی، به قیمت تزریق چند برابری دود اگزوز این خودروها به هوای شهر و در نهایت به حلق شهروندان تمام می‌شود
آلودگی هوای در پاییز 99
با این اوصاف به نظر می‌رسد وضعیت تهران، از نظر آلودگی هوا نیز چندان در روززهای آتی و سرد پاییز و زمستان در خور نباشد.
در حالی که در یکی دو سال اخیر حتی تهران در طول تابستان نیز به واسطه ازدیاد ازن در هوا روزهای ناسالمی را سپری کرد، پیش بینی می‌شود پاییز و زمستان امسال وضعیت از سال گذشته نیز بدتر باشد.
هر چند مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی، سهم اتوبوس‌ها را در آلودگی هوای تهران تنها 5 درصد می‌داند، اما کارشناسان معتقدند، سهم آلودگی با فرسودگی هر چه بیشتر اتوبوس‌های شهری در سال‌های اخیر بیشتر شده است.
مهران حشمتی، کارشناس محیط زیست می‌گوید: « بر اساس سیاهه انتشار شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در سال 92 که تا به امروز تنها مرجع رسمی درباره سهم وسایل نقلیه در انتشار ذرات آلاینده است، سهم اتوبوس‌های شهرداری تهران در انتشار ذرات معلق 12 درصد است».
او ادامه می‌دهد: «کمبود اتوبوس در ناوگان اتوبوسرانی و بهره‌گیری از اتوبوس‌های فرسوده به منظور جبران این کمبود، جایگزین نکردن اتوبوس‌های دیزلی با اتوبوس‌های برقی و همچنین فقدان نصب فیلترهای جذب دوده بر روی این اتوبوس‌ها باعث افزایش سهم اتوبوس‌های شهرداری تهران در آلوده کردن هوای شهر شده است. این در حالی است که بالا رفتن شاخص آلودگی ازن نشان می‌دهد که در نتیجه خودروهای دیزلی است سهم اتوبوس‌های شهری هر روز در آلودگی هوای پایتخت افزایش می‌یابد».
دیدگاه تان را بنویسید